Son gidişimde bu ülkelerin yönetim olarak çok değişmiş gördüm. 1991 sonrası meydana gelen gelişmelerle bağımsızlıklarını kazanan Türk Cumhuriyetleri muhtelif ülkelerle ekonomik ilişkilerini geliştirmede hazırlıksız yakalanmışlardı. Ama hala çok özgürce bu ilişkileri kurmuş değiller.  Zira bu konuda o yıllarda gerekli kurumsal altyapıdan yoksun olan bu ülkeler ile ilişkilerin geliştirilmesi oldukça zor olmuştu. Bu bağlamda ilişkilerin öncelikle duygusal zorlamalarla geliştirilmeye başlandığını biliyoruz. Bu ülkeleri gezerken merak ettim Askari ücret kaç para diye sordum. Mesela Özbekistan’da Askari ücret yok. İşsizlere yaklaşık 100 Amerikan Doları Karşılığı para veriyorlar. Bu ülkelerin yeniden yapılanma süreçlerini tamamlamaları, ekonomilerinde gözle görülür bir istikrarı yakalamaları farklı zamanlarda olacak. Bu ülkeler içinde en gelişmişi Kazakistan olarak karşımıza çıktı. Çünkü yeraltı zenginlikleri ve Çin ile komşu olmalarının avantajlarını çok iyi kullanmışlar. Özbekistan ise tarıma dayalı gelirlerini iyi koordine ederse gelecekte zengin ülkelerden biri olabilir. 

Bu gelişmelerin Türkiye ile olan ilişkilerde de belirleyici özelliğe sahip olduğunu ifade etmek mümkündür. Özellikle 2003’lerden sonra artan petrol fiyatları ile birlikte bu ülke ekonomilerinde yaşanan iyileşmeler ve özellikle satın alma gücünün artması, ilişkilerin daha da ileriye götürülmesi için önemli ekonomik  sebepler olacaktır. Bu ülkeler artık dünya çapında ilgi görmeye başladı. Dünya ekonomisine gittikçe daha iyi entegre olmalarının Türkiye ile olan ilişkilere olumlu yönde yansıması kaçınılmaz. Bu bağlamda ilişkilerin dünya koşullarınca belirlenmesinden ziyade ikili ve bölgesel yakınlaşmalarla sağlanması, bu ülkeleri ekonomik ve siyasal açıdan birbirine daha da yakınlaştıracaktır. Örneğin,  Kazakistan ile Türkiye arasındaki ticaret hacmi 15 kat arttı 

Devletleri Teşkilatı’nın kurulumuyla siyasi bağımsızlık ve hareket kabiliyeti artabilecek olan Türk devletlerinin jeopolitik konumları da önem kazanıyor.  1,3 trilyon dolarlık milli gelir, 560 milyar dolarlık dış ticaret hacmi, 250 milyar dolarlık yurtiçi yatırım stoku ve üretim kapasiteleriyle Türk Devletleri Teşkilatı ekonomik potansiyeli ortaya seriyor. 

Günümüzde artık, Macaristan ve Türkiye imalat sanayisi, Kırgızistan ve Özbekistan insan kaynağı potansiyeli, Kazakistan, Azerbaycan ve Türkmenistan enerji kaynak üretimleriyle bir bütünün parçalarını oluşturuyor. Enerji kaynaklarına sahip Türk Cumhuriyetleri ülkeleri imalat sanayileri güçlü aktörlerin ihtiyaç duyduğu ürünleri dünya piyasasına sunuyor. Aynı şekilde imalat sanayii üretim güçleri yüksek olan üyeler, enerji kaynaklarına sahip aktörlerin ithal ettiği ürünleri üretiyor. Coğrafi konumları gereği Doğu-Batı arasındaki ticaretin geçiş güzergâhında olan Türk devletleri mevcut önemlerini daha da artırıyor. 

Bir de buna İpek Yolu (Bir Yol) projesini eklerseniz işin ciddiyeti daha da ortaya çıkıyor. Dünya genelinde Doğu-Batı arasındaki ticaretin ulaştığı 10 trilyon dolarlık hacmin Türk Devletleri Teşkilatı üyeleri tarafından daha fazla değerlendirilmesi hem kamu hem de halkların gelirlerini artırabilecek önemli bir etmen olacaktır.

Teşkilat üyelerinin kendi aralarındaki ticarete bakıldığında ise 10 milyar doların üzerinde olduğu görülüyor. Türkiye en büyük ticari ortak olarak öne çıkarken üyelerin ekonomik altyapılarıyla dış ticaret benzer olarak gelişim gösteriyor. Türkiye’nin Türk Cumhuriyetlerine ihracatında makine ve mekanik cihazlar (843,56 milyon dolar), elektrikli makineler (364,78 milyon dolar), tekstil (315,18 milyon dolar), demir ve çelik (294,5 milyon dolar), mobilyalar (189,63 milyon dolar), motorlu kara taşıtları (177,4 milyon dolar), hava taşıt ve parçaları (172,63 milyon dolar) büyük yer kaplıyor. İthalatta bakır (1,08 milyar dolar), pamuk (497,97 milyon dolar), alüminyum (270,37 milyon dolar), mineral yakıtlar (176,27 milyon dolar), çinko (167,24 milyon dolar) ve plastik (161,41 milyon dolar) öne çıkıyor. Türkiye’nin Türk Cumhuriyetlerine ihracatı imalat sanayi ağırlıkta iken ithalatın büyük kısmı doğal kaynaklardan oluşuyor. Yatırımlar açısından Türk Cumhuriyetleri, henüz farklı ülkelere geniş yatırımlar yapmış değiller. Ancak Türkiye’nin Türk Cumhuriyetlerinde geniş yatırımları bulunuyor. Yatırımlara altyapı projeleri eşlik ediyor. Yaklaşık 3 binden fazla Türkiye kökenli firmada Orta Asya’da faaliyet gösteriyor.

Türk Dünyası 2040 Vizyonu ve Türk Konseyi 2020-2025 Stratejisi sayesinde,  faaliyetlerin çeşitlendirilmesine öncelik verme, politikalarında deneyimlerin ve en iyi uygulamaların paylaşılmasını sağlayacaktır. Umarım Birlik olmayı becerebiliriz.