1986 yılında alanın önemli düşünürlerinden Susan Strange de, bu adı taşıyan bir çalışmada neo-liberal reformlarla finansallaşan piyasaların nasıl kırılganlaştığını anlatır. Özünde ekonomik bir değere karşılık gelmesi gereken varlık fiyatları bir süre sonra coşkun piyasanın dalgaları üzerinde yükselir, oturduğu yerden zengin olanların hikayeleri dillerde gezerken işler çığırından çıkıverir.

Keynes’in bu terimi dünyanın hala Büyük Buhranın etkilerinden kurtulamadığı 1936 yılında yazdığı eserinde kullanması çok anlamlıdır. Çünkü kapitalist sistem daha önceki finansal balonlarda olduğu gibi 1920li yıllarda müthiş bir genişleme yaşamış, spekülasyonla şişen varlık fiyatları sahte bir zenginlik duygusu yaratmıştır. Çok içilen gecelerin sonu ağır pişmanlıklarla bittiği gibi maalesef bu furya da korkunç bir ekonomik daralma ve işsizlik dalgasıyla sona ermiştir. Hatta bu ekonomik felaketin Avrupa’da faşizmi iktidara taşıyan başlıca etken olduğu söylenebileceğinden kurbanları arasında İkinci Dünya Savaşı kayıpları da sayılabilir. Ama konumuz bu değil. Konumuz, özellikle imtiyazlı kesimlerin işine geldiği durumlarda, gerekli derslerin çıkarılamaması.

Tura ben kazandım, yazı sen kaybettin

Zamanı Büyük Buhrandan bir yetmiş yıl kadar ileriye saralım. Bütün dünyada internet teknolojisiyle ilgili yaşanan coşku önce piyasalarda hızlı bir ralliye yol açıyor, ancak 2001 yılında ABD borsasındaki teknoloji hisselerinin aslında o kadar karlı olmayabileceği anlaşılınca büyük bir çöküş yaşanıyor. Tüm finansal sistemin sarsıntıya gireceği düşünüldüğünden, daha sonra “Maestro” olarak anılacak FED Başkanı Greenspan devreye giriyor ve faizleri iyice aşağılara çekerek durumu kurtarıyor. Borsadaki bu çöküşün reel sektörü etkilememesi ve takip eden yıllardaki yüksek büyüme Greenspan’i en iyi Merkez Bankası başkanı yapıyor; ta ki bu coşkulu piyasa 2008’de mortgage krizinin duvarına çarpana kadar. Bol keseden dağıtılan krediler batıyor, onlara bağlı olarak kurgulanan türev enstrümanlar ve bunları bilançolarında bulunduran finansal kurumlar batmaya başlıyor. Ama yine tekrar devreye kahraman ABD Merkez Bankası gelip faizleri düşürüyor, toksik varlıkları satın alıyor, ABD hükümeti tarihin en büyük kurtarma paketini hazırlıyor. “Her koyun kendi bacağından asılır” prensibiyle çalışan kapitalist sistemde, kamu parasıyla yangın söndürülmeye çalışılıyor. Zira alevler yayılırsa herkesin evine sıçrayabilir. Sadece FED’in değil tüm gelişmiş ülkelerin bilanço büyüklükleri daha önce görülmemiş boyutlara ulaşıyor. Fakat ekonomik durgunluktan çıkmak kolay değil; hele bu partiden sabit gelirlilerin payına pek bir şey düşmeyince, yavaş büyüme ve para bolluğuna rağmen düşük enflasyon devam ediyor. Hal böyleyken de piyasa, aman para musluklarını kısma, ağzımızın tadını kaçırma diyor.

Tam on yıllık bu festivalin sonuna gelinirken bu defa da Covid-19 salgını patlıyor. Ekonomik durgunluk paniğiyle borsalarda satışlar başlıyor ama FED ve diğer gelişmiş ülke merkez bankaları bir kez daha para hortumuyla yangına yetişiyor. İnsanlar evinden çıkamaz, ekonomide yaprak kımıldamazken sınırsız para muştusuyla spekülatörler yine tüm varlıklara saldırıyor. Hisse senedi, tahvil, kıymetli maden, kripto para ve diğer çöpler havada kapışılıyor. Fed Başkanı Powell her konuşmasında piyasalara güven vermeye devam ediyor; merak etmeyin bende bu matbaa sizde bu kar hırsı oldukça partimiz hiç bitmeyecek diyor. Varsın vasıfsız işçi ücretleri saati 10 doların altında kalmaya devam etsin, tüketiciler altından kalkamayacakları borç yüklerinin üstüne daha da yüklesin, insanlar neyi niye aldığını bilmeden yatırıma devam etsin, sanal servetler öylece el değiştirsin.

Keynes, yetmiş beş yıl önce teşhisi koymuş tedaviyi de söylemişti. Casino’da da her zaman kasa kazanır ama siz yine de oynamaya devam edin.