Çiftçinin gelir seviyesi, tüketici fiyatları, alım gücü, enflasyon oranları (dolayısıyla ücretler), ürünlerin sofralarımıza gelene kadar ki tüm süreçlerde yer alan sektörlerdeki gelirler ve dış ticaret…

Hepsi tarımsal ürünlerin fiyatlarına ve bu fiyatların arz – talep dengesine göre oluşup oluşmadığına bağlı. Hükümetlerin tarım ürünlerinin iç ve dış fiyatlarını düzenleyici kapsamlı politika ve programlar üretmesinin sebebi budur. Çünkü konu ülkenin tamamının ekonomik gelişimini etkiler.

Ayrıca tarım ürünlerinin fiyatı oluşumu diğer sanayi ürünlerinden farklıdır. Sanayi ürünün fiyatını genellikle maliyetler belirlerken, tarım ve gıda ürünlerinin fiyatını üretim maliyetlerinden daha çok tüketici talebi, toptancı, aracı, perakendeci belirler.  

Geçimlik üretim yapan örgütsüz çiftçinin ürünün fiyatında etkisi ne yazık ki yok denecek kadar azdır. Çiftçiler ürünlerini yakın çevrelerindeki sınırlı sayıdaki tüccara, onların belirlediği fiyattan satmak zorundadır. Fiyatlar her türlü duruma, vurgunculuğa, stokçuluğa hatta dedikodulara göre değişebilir. 

Temelde tarım ürünleri piyasalarının hem arz, hem de talep kaynaklı nedenleri olan temel iki özelliği; fiyat ve gelir istikrarsızlığıdır. 

Ayrıca tarım iklime bağımlı bir sektör olduğundan genel olarak hasat dönemlerinde fiyatlar belli bir sevide kalabilmekte, fakat bundan sonra yeni ürün alınana kadar geçen sürede fiyatlar yükselmektedir. Stoklanabilen ürünlerde bu fiyat dalgalanmaları az da olsa engellenebilmekte, diğerlerinde böyle bir imkân da bulunmamaktadır.

Bu dengesizlik, istikrarsızlık nasıl giderilecek? 

Piyasa dengesi arz ve talebin buluştuğu noktada sağlanıyorsa, bu buluşmanın adresi çok sayıda alıcı ve satıcının bulunduğu, rekabetten yararlanılabilen, fiyatın objektif olarak oluşabildiği borsalardır. 

Türkiye Ürün İhtisas Borsası (TÜRİB) 2018 yılında kuruldu.

Şeffaf, güvenilir, organize, ulusal ve merkezi bir tarım emtia piyasasının oluşması, daha çok piyasa katılımcısı ile daha etkin ve istikrarlı fiyat oluşumunun sağlanması, vadeli işlemler ile daha etkin risk yönetimi, çiftçi, tüccar ve sanayicinin finansmana erişiminin kolaylaştırılması temel amaçlar olarak belirlendi. 

Elektronik Ürün Senedi (ELÜS) Piyasası ise 26 Temmuz 2019 tarihinde faaliyete geçti. 

Buğday, mısır, arpa başta olmak üzere ayçiçeği tohumu, çavdar, çeltik, fasulye, fındık, kabuklu Antep Fıstığı, mercimek, kuru kayısı, nohut, pamuk, soya fasulyesi, tritikale, yulaf ve zeytin sermaye piyasalarındaki pay senetlerine benzer şekilde Elektronik Ürün Senetleri (ELÜS) ile Türkiye Ürün İhtisas Borsasında (TÜRİB), lisanslı depoculuk kapsamında işlem görmeye başladı.

Aradan geçen 5 senelik süre zarfında, mudi ve yatırımcı sayısı artmış, daha şeffaf ve adil fiyat oluşumu sağlanmış ve ülkemizin lisanslı depoculuk kapasitesinin artmasına katkıda bulunulmuş. Çiftçiler ürünlerini lisanslı depolarda saklayarak ve ELÜS’e bağlayarak, nakliye, analiz ve kira desteği ve muhtelif vergi istisnalarından oluşan devlet teşviklerinden yararlanmaya başlamış. 

230 bine yakın yatırımcı var. 2023 yılının başından itibaren işlem hacmi 82 milyar TL, işlem miktarı 12 milyon ton ve işlem sayısı 331 bin olarak kaydedilmiş.

Bu özetten sonra gelelim yeni döneme… 

Türkiye Ürün İhtisas Borsası (TÜRİB) tarafından yürütülen elektronik ürün senedi satışı 19 Nisan 2024 tarihinde itibaren aracı kurum tarafından yapılacak. 

Bu kapsamda İç Anadolu ve Karadeniz Bölgeleri’nde bulunan 23 Ticaret Borsası tarafından 05 Ocak’ta Anadolu Ürün Piyasası Aracı Kurumu (ÜPAK) kuruldu. 

Aracılı sistem ile daha güvenli, hızlı ve etkin bir piyasanın oluşması, tarım piyasalarındaki risklerin TÜRİB ve Anadolu ÜPAK ile azalması hedefleniyor. 

Aracılı sistemde mudi kayıtları, TÜRİB’e işlem emri iletimi ÜPAK’lar tarafından gerçekleştirilecek. TÜRİB’de gerçekleşen ELÜS işlemlerine ait takas ve saklama işlemlerini ÜPAK yapacak. Anadolu ÜPAK, ELÜS işlemi yapmak isteyen tüm mudi/müşterilerin sisteme giriş noktası olacak. 

Yeni mudi/müşteri kaydı ve müşteri emirlerinin Anadolu ÜPAK’a iletimi, Anadolu ÜPAK’ın acenteleri (Ticaret Borsaları, Sermaye Piyasası Aracı Kurumları ve Bankalar) vasıtasıyla da yapılabilecek. Anadolu ÜPAK uzman ekibi ile tarım piyasalarında işlem yapan yatırımcıya kurumsal hizmet verecek.

Umarız bu yeni sistemde tarım piyasalarında fiyat belirsizliği daha da azalır.

Şirketlerin yatırım planları için gerekli olan finansman, tarım ürünleri yoluyla sağlanabilir, aynı şekilde tarım piyasalarının finansman sorunu çözülür ve tarım piyasalarımız ve ülke ekonomimiz kalkınır.