Üretim hacmi artırıyorsa o ülke büyüyor demektir. Nicelik olarak üretimde bir artış varsa bu ekonomik büyümeye işaret eder. Buna nominal büyüme de deniyor.

Daha açık ifadeyle; belirlenen bir sürede üretilen nihai çıktı, mal ve hizmetlerin para birimi cinsinden ifadesi büyüme göstergesi. Büyüme rakamları uluslararası alanda dolar cinsinden yerelde ise yerel para cinsinden hesaplanıyor.

Ekonomide değer bulan asıl reel büyümedir. Yani enflasyondan arındırılmış mal ve hizmetlerdeki niteliksel artışlar gayrisafi yurtiçi hasıladaki (GSYH) gerçek büyümeyi ortaya koyar.

***

Örneği de şu:

Geçen yıl 100 birim ürün, bu yıl da yine 100 birim ürün üreten bir ülke reel olarak “yüzde sıfır” büyümüş anlamına gelir. Eğer aynı dönem içinde “yüzde 5” enflasyon gerçekleşmişse “Ekonomi yüzde 5 nominal büyüdü” denir.

Yine geçen yıl 100 birime karşılık bu yıl 105 birim ürün üretilsin… 105 ürünün üretildiği yılda yıllık enflasyon da yüzde 5 olsun… O zaman büyüme; nominal yüzde 10, reel olarak ise yüzde 5 olur.

Anlaşılan şu ki, enflasyon büyümeleri pozitif yönde etkiliyor. Ancak büyümede gerçek rakamları enflasyondan arındırılmış döviz cinsi hesaplamaların ortaya koyduğunu iyi bilmek gerekir.

Açıklanan büyüme rakamları cari fiyatlarla yani enflasyon etkisine göre hesaplanır. Ayrıca bir yıl önceki cari fiyatlarla ölçülen büyümeyi, bu yılın cari fiyatlarıyla oluşan büyüme rakamlarıyla kıyaslamak da doğru olmaz. Doğru olan, cari fiyatlarla ölçülen büyüme rakamlarını reel fiyatlara dönüştürüp mukayese etmek.

***

2019 yılında GSYH, cari fiyatlarla bir önceki yıla göre yüzde 15,2 artarak 4,32 trilyon lira oldu… Döviz bazında da 760,7 milyar dolar şeklinde gerçekleşti. 2018 yılında GSYH ise cari fiyatlarla 3,75 trilyon lira, kur bazında 797,1 milyar dolar olarak gerçekleşmişti. 2019’da dolar bazında GSYH yüzde 4,7 küçüldü. TÜİK rakamlarına göre Türkiye 2019 yılında yüzde 0,9 pozitif büyümüştü.

Enflasyonun yüzde 11,84 olarak gerçekleştiği 2019 yılında reel büyüme hesaplandığında TL bazında yüzde 3,36’lık bir büyüme ortaya çıkıyor. Fakat dolar bazında bir önceki yıla göre GSYH’de 36,4 milyar dolarlık bir gerileme olduğu gözleniyor. Dolayısıyla kişi başı milli gelir de 6 bin 693 dolardan 9 bin 127 dolara geriliyor.

Büyüme, üretimin belli dönemdeki fiyatlarla ifadesiyse; o zaman bu durumu nasıl açıklayabiliriz?

Öncelikle yapılacak iş, büyümeyi hangi para birimiyle ölçüyorsak, kıyaslamayı da ona göre yapmak lazım… TL’yi dövizle veya dövizi TL ile mukayese etmek yanlış sonuçlar verebilir.

***

Peki büyüme oranları nasıl hesaplanıyor?

Anlatalım…

Mesela 2018 yılında 1000 ekmek, 50 kilogram zeytin ve 500 şişe süt üretildiğini farz edelim. Yılın tamamında ekmeğin tanesini 1 TL, zeytinin kilosunu 30 TL’ye, sütün şişesini de 3 TL’ye satıldığını varsayarak GSYH= (1000x1) + (50x30) + (500x3) = 4.000 TL olur.

2019 yılında ekmek üretiminin 1100 adede çıktığını, ürünlerde ise fiyat artışı olmadığını düşünelim.  Böylece GSYH= (1100x1) + (50x30) + (500x3) = 4.100 TL olur.

Büyüme oranını hesaplarsak GSYH= (4.100-4.000) / 4.000= 0,025 yani yüzde 2,5 olduğu görülür.

2019 yılında ekmek fiyatına 25 kuruş zam gelmiş olsun. O zaman GSYH hesabı şöyle gerçekleşir:

GSYH= (1100x1,25) + (50x30) + (500x3) = 4.375 TL.

2018 dönemine kıyasla 2019 büyüme oranını hesapladığımızda GSYH= (4.375-4.000) / 4.000= 0,093 yani yüzde 9,3 olduğu görülür. İşte bu rakamlar nominal büyümedir. Fakat reel büyümenin enflasyondan arındırılan rakamlar olduğunu unutmamak lâzım.

Dolayısıyla 2018 yılına göre 2019’da ekmek üretimi 100 adet artması reel büyümeyi ifade eder. Zira bu artış bir refah getirmiştir. Ekmeğe gelen 25 kuruşluk fiyat artışı ise büyümeyi nominal olarak yükseltmiş ancak bir refah artışı sağlamamıştır.

Basit de olsa yaptığımız hesaplamalardaki gayemiz, büyümede enflasyonun ne kadar etkili olduğunu göstermek. Nice nice refahı ve kalkınmayı yükselten reel büyümelere, diyelim…