Dolar $
32.48
%-0.11 -0.03
Euro €
34.72
%-0.72 -0.25
Sterlin £
40.75
%-0.43 -0.17
Çeyrek Altın
3985.41
%-0.17 -6.73
SON DAKİKA
Son Yazıları

Dünya Ticaret Örgütü ve ulusal güvenlik maddesi

12 Nis 2019

II. Dünya Savaşı'ndan sonra Anglo-Sakson ekonomistlerin dünya barışını tesis etmelerindeki en büyük stratejisi ülkeleri ekonomik olarak doyurmaktı. Ekonomik olarak doymak için toprak büyüklüğüne gerek yoktu. Örnek aldıkları yapı, küçük olmalarına rağmen orta ve yakın çağın zengin ülkeler haline gelen İtalyan şehir devletleriydi. En önemli örnek Venedik'ti.

Bu nedenle barış tesisinde ilk oluşturulan uluslararası kurumlar, askeri kurumlar değil, ekonomik kurumlardı. Uluslararası Para Fonu parasız kalan ülkeler kredi verecekti. Dünya Bankası parasız ülkelerin projeleri için gerekli kredileri temin edecekti ve nihayet eski adı Gümrük ve Tarifeler birliği olan Dünya Ticaret Örgütü, ülkelerin gümrüklerinin zaman içinde indirilmesini sağlayacaktı. Böylece ülkeler istedikleri ham maddelere kolayca kavuşabilecekler, petrol için, gıda için savaşmayacaklardı. Sonradan adı (1994) Dünya Ticaret Örgütü olan bu yapı uluslararası ticaretin kurallarını ortaya koyuyordu. Kurallara karşı gelenlere karşı hem şikayet mekanizması vardı hem de diğer ülkeler kuralı bozana karşı birlikte hareket edeceklerdi. Dünya Ticaret Örgütü’nde bir tek ülkenin, Amerika’nın kararları veto etme hakkı vardı. Örgütün bir ülkeye ambargo uygulaması veya gümrüklerini izinsiz artırmasına izin veren tek maddesi, Uluslararası Ticaret Örgütü şartının 21. Maddesi’ydi.

Bu maddeye göre ulusal ve uluslararası güvenlik ile ilgili konular ticari ilişkilere nazaran öncelikli olarak kabul edilmiş bulunuyordu. Dünya Ticaret Örgütü’nün (DTÖ) 21. Maddesi’ne göre söz konusu ticari anlaşmalarda yen alan hiçbir hüküm; ulusal güvenliğe aykırı bir bilginin açıklanmasını gerektirdiği şeklinde yorumlanmayacağı gibi, bu hükümler ülkelerin parçalanabilen maddeler veya silahlar ile ilgili düzenlemede bulunması veya savaş ve diğer acil durumlarda önlem almalarını engellemeyecek şeklinde yazılmıştır.

Nisan ayı başında toplanan DTÖ paneli tarihi bir karar almıştır. Bu karara, Rusya’nın 21. Madde’yi ileri sürerek Ukrayna’ya Rusya üzerinden geçen Kazakistan ve Kırgızistan mallarının transferini durdurmuştur. Rusya, 21. Madde’ye göre her ülkenin kendi ulusal güvenliğini tanımlama hakkı bulunduğunu, DTÖ’nün bunu gözden geçirmeye hakkı olmadığını, Amerika Birleşik Devletleri’nin de aynı durumu ileri sürerek çelik ve alüminyum satın almalarına gümrük koyduğunu belirtmiştir. Rusya ayrıca bu karada Amerika’nın kendisini desteklediğini ancak Ukrayna ile çatışmada Rusya’yı desteklemediğini açıklamıştır.

DTÖ paneli Rusya’nın antlaşmanın 21/bİİİ maddesinde yer alan hususları ileri sürmekte haklı olduğunu ve bu tür önlemleri alabileceğini belirtmiştir. Bu konuda Batılı ülkelerin itirazı, DTÖ panelinin yetkisinde olmamasına karşılık Rusya ve Ukrayna arasında durumun 21. Madde’ye uyan ‘olağanüstü’ bir durum olarak kabul etmesi olmuştur. Batı bu durumu Amerika için tehlikeli bir durum olarak kabul etmiştir. Diğer panellerin diğer konularda aynı kararı alacak olmaları Amerika’yı korkutmuştur. Amerika ile Katar ve Arap Emirlikleri arasında henüz görüşülmekte olan anlaşmazlıklar bulunmaktadır. Amerika uyguladığı ticari kısıtları doğrulmak için uygulamalarının ‘olağanüstü’ bir durum nedeniyle olduğunu kabul ettirmek zorunda kalacaktır.

Bu hususta raporda kullanılan ifadeler Amerika’nın ileri sürdüğü hususlarla uyuşmamaktadır. Raporda, ‘olağanüstü’ durumlar silahlı çatışma olması durumu veya gizli silahlı çatışmalar bulunması, devlette genel bir düzensizliğin olması gerekmektedir. Antlaşmaya üye olan devletler arasında siyasal ve ekonomik farklılıkların bulunmasının da olağanüstü bir durum sayılmayacağı kabul edilmiştir.

Tabii ki Ukrayna ve diğer yerlerdeki çatışmalar devam ettiği için Amerika konuyu DTÖ’nün temyizine götürebilecektir. Temyiz kurumu Amerika’nın bu yapılacak atamaları önlediği için
görevini yapabilecek durumda değildir. Bu halde bu karar, diğer aynı konudaki kararlar gibi uygulanamayacaktır. Bilindiği gibi Türkiye’nin çelik ve alüminyum gümrükleri üzerinde DTÖ’ne şikayetleri bulunmaktadır. Amerika şimdilik II Dünya Savaşı’ndan sonra kendi yarattığı bu örgütün üyeliğinden ayrılıp ayrılmamayı düşünmektedir. Örgütte kalırsa, teyiz organı çalışmadığı için Amerika çelik ve alüminyum gümrükleri konusunda kendisini kurtarabilecektir. Örgütten ayrılırsa, başta Çin olmak üzere diğer ulusların Amerika’ya acı bir cevabı olacaktır. Bu durumda uluslararası ticaretin kaybedeceği çok şey vardır. Yeni bir örgüt yapılanması çok uzun zaman alacaktır.

Yazarın Son Yazıları
Yazarın En Çok Okunan Yazıları