Sonra ekonomik model değişti. IMF devreye girdi… “Çok harcayın, çok ithalat yapın, yüksek büyüyün, az üretin” dedi… Kısa bir zaman sonra cari açıkta alarm çanları çalmaya başlayınca geç de olsa uyandık. Cumhurbaşkanlığı Hükümet sistemiyle birlikte toparlandık, dengelenmeye çalıştık… Küresel ekonomideki daralmanın da etkisiyle ithalatı askıya aldık… İhracatta daha agresif olduk… Enerji fiyatları da bize destek oldu, derken bugün itibariyle cari fazlaya ulaştık…

Peki cari fazla ne kadar sürdürülebilir?

Baştan söyleyeyim… Cari fazla kalıcı olmak zorunda! Yurt içi ve yurt dışı bu kadar şans yakalamışken ipleri bir daha elimizden kaçırırsak, belki ileride elimize böyle imkanlar geçmeyebilir… Ekonomiyi yine yerlerden toparlamak mecburiyetinde kalabiliriz.

***

Her neyse ihracat büyüyor, ithalat ihracatın iki katından fazla düşüyor. Dış ticaret ve enerji fiyatları gücüyle cari fazlayı Haziran verilerinde yakaladık. Bu zamana kadar ithalatın düşmesi ve enerji fiyatlarının konjonktürel sebeplerden dolayı gerilemesiyle iyi bir ivmeye girdik. Tabii enerji fiyatları burada durmayacak. Belki daha da aşağı inecek ama mesela tekrar 70 dolarların üzerine çıkma ihtimali de yok değil.

Daha doğrusu; kaygan zeminde cari fazlayı ne kadar sürdürebileceğiz?.. Soru bu! Fakat cevabı da hazır… Yeri geldiğinde altını çizerek yazmaya çalıştığım “ithal ikame” Türkiye’nin ekonomi politikası olmadığı sürece, cari dengede sıkıntılar yaşayacağımız bir gerçek. Sadece ithal ikame değil, en büyük ticaret partnerimiz Avrupa Birliği’nde büyümeler düşerken bize Avrupa’daki boşluğu dolduracak aktiviteler gerekiyor.

Turizm ve hizmet sektörü gelirleriyle bu yılı rahat geçirir miyiz, o gelecek aylara bağlı… Ancak faiz indirimiyle birlikte artan portföy yatırımlarına fazla bel bağlamadan Türkiye’nin doğrudan yatırımlara acilen sarılması lazım. Tahvil piyasalarının enflasyon ve faizlerdeki düşüş paralelinde gidebileceği 4 puanlık bir marjı var. İşte bu 4 puan, Türkiye’nin doğrudan yatırımlara zemin hazırlamasında zaman kazandıracak.

***

İşi biraz da rakamsal anlatalım mı, ne dersiniz!.. Gelecek aylarda özellikle üçüncü çeyrek boyunca bir miktar daha cari fazla vereceğiz. Ancak son çeyreğe dikkat! Muhtemelen Ekim, Kasım ve Aralık aylarında yeniden cari açıkla karşılaşacağız… Keşke 2001 yılında olduğu gibi 2019 yılını da cari fazla ile tamamlayabilseydik ama büyük ihtimalle olmayacak… Öngörüler 5 ve 5 milyar doların altında yoğunlaşacak. Bence üzülmemek lazım… 5 milyar dolar cari açık da fena rakam değil… Neticede Gayrisafi Milli Hasıla’nın yüzde 0,75’i… Dünyada böyle rakam yok.

Fakat 2020 yılında iç talepte daralma aynı hızda devam eder mi bilemiyorum… O zaman cari dengede fazla uzun süreli olabilir. Zira 2018 yılının Mayıs’ında başlayan cari açıktaki erime, günümüze enerji ve altın dışı ithalattaki sert daralmadan kaynaklı cari fazlaya ulaştık. Hele hele iç talepteki daralma da cari fazlanın verilmesinde büyük etken. 2020 yılında aynı trend devam ederse cari fazlada istikrar kazanılabilir ama bu suni bir gerçekleşme olur. Dedim ya, aslolan ithal ikame politikası ve enerji fiyatlarındaki volatilite.

Tabii cari denge sadece, dış ticaret, enerji fiyatları veya turizm de değil… Resmi rezervler Haziran’dan Haziran’a dersek yaklaşık 4 milyar dolar gerçekleşti. Özellikle özel sektörün dış borç kapatması 2,5 milyar dolarlık bir kayba sebep oldu. İş sadece dışarıda değil bir de ticari krediler var… Toplamda 3 milyar dolar civarında bir azalma cari dengede negatif tarafın kalemleri… Aynı tarafta 4,8 milyar dolarlık tahvil borcuyla son bir yılda 20 milyar doları geçen dış kredi borcu cari dengeyi zorladı. Yerleşiklerin ve yerleşik olmayanların giriş çıkışları da hesaplandığında henüz marj çok dar… Şâyet 9,3 milyar dolarlık net hata ve noksan da olmasa bu cari fazlayı bulamayacaktık.

Neticede bütçe açığı gibi cari açığında da iç talep şartları ve ithalat trendi normale dönünceye kadar bir müddet daha devam edeceğiz… Bu sürenin ne kadar olacağını ise ithal ikame politikaları belirleyecek!..