Coğrafi işaretli ürünlerimizin sayısının giderek artıyor olması sevindirici bir gelişme bence. Tarım, gıda ve gastronomi konuları bakımından ülkemiz, coğrafi işaretli ürünler için büyük bir potansiyele sahip. Özellikle ticaret hayatında ve tüketiciler nezdinde oldukça önemli görülüyor.

Bu tescilli ürünler, belirli bir kalite göstergesi olmakla birlikte bağlı bulundukları yöreyi kalkındırma ve tanıtma açısından da büyük bir görev ifa ediyorlar.

Bu konuda özverili çalışmalarına bizzat şahit olduğum YÜciTA (Yöresel Ürünler ve Coğrafi İşaretler Türkiye Araştırma Ağı)  Türkiye’nin ilk coğrafi işaretler dergisi olan “YÜciDERG-Gİ”yi çıkardı. https://yucita.org/ üzerinden inceleyebilirsiniz.

Peki, “Coğrafi İşaret” nedir ve neye yarar.

Coğrafi işaret tescili, Avrupa Birliği uyum süreci ile ticaret hayatımıza girmiş bir konu. Türkiye’nin sınırları içindeki ürünlerin korunmasını sağlayan tescil belgesini Türk Patent Kurumu veriyor.

Coğrafi işaret, tüketiciler için ürünün kaynağını, karakteristik özelliklerini ve bu özellikler ile coğrafi alan arasındaki bağlantıyı gösteren ve garanti eden kalite işaretidir. Bu tescil ile kalitesi, gelenekselliği, yöreden elde edilen hammaddesi ile yerel niteliklere bağlı olarak belli bir üne kavuşmuş ürünlerin korunması sağlanır.

Ülkemizde verilen tescil belgesi sadece gıda ve tarımla ilgili olmayıp tekstil, el işi vb. kültürel ürünleri de içeriyor. Ancak AB tarafından verilen coğrafi işaret tescil belgesi ise sadece tarımsal ürünleri kapsıyor.

AB'de coğrafi işaret, PDO (Korumalı Menşe Ataması), PGI (Korumalı Coğrafi İşaret) ve GI (Coğrafi İşaret) olmak üzere üç kapsamda değerlendiriliyor.

Türkiye’nin AB tarafından tescilli 7 ürünü bulunuyor. Antep Baklavası, Malatya Kayısı, Aydın İnciri ve kestanesi, Taşköprü Sarımsağı, Milas Zeytinyağı ve Bayramiç Beyazı.

Ülkemizde coğrafi işaret iki şekilde tescilleniyor.

İlki, menşe adı ile…

Bir ürünün, tüm veya esas nitelikleri belirli bir coğrafi alana ait doğal ve beşeri unsurlardan kaynaklanıyorsa bu durumdaki coğrafi işaretlere “menşe adı” denir. Ürünün üretimi, işlenmesi ve diğer işlemlerinin tümünün belirlenen coğrafi alanın sınırları içinde gerçekleşmesi gerekiyor. Bu çerçevede menşe adı olarak tescil edilen coğrafi işaretlerin kaynaklandıkları yöre ile bağları çok kuvvetlidir.

İkincisi, mahreç işareti ile…

Belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri itibarıyla belirli bir coğrafi alan ile özdeşleşmiş olan, üretim, işleme ya da diğer işlemlerinden en az birinin belirlenmiş coğrafi alan içinde gerçekleşmesi gereken ürünlerin konu olduğu coğrafi işaretlere “mahreç işareti” deniyor. Hammaddesi veya üretim, işleme aşamalarından bir tanesi yörede gerçekleşen bir ürün mahreç işareti olarak tescillendiğinde diğer üretim ve işleme aşamaları kaynaklandığı yöre dışında da gerçekleştirilebilir.

Menşe adı veya mahreç işareti kapsamına girmeyen ama ilgili piyasada o ürünü tarif etmek için en az otuz yıl süreyle kullanılan adlara da geleneksel denilebiliyor.

Türk Patent’e göre tescil için bugüne kadar toplam 1481 adet dosya müracaatı olmuş, bunlardan 770’nin coğrafi işaret tescili alınmış, 711’nin ise başvurusu onay bekliyor.

81 ilin tümünde en az 1 adet de olsa tescilli ürün görüyoruz. Listenin başında 57 adetle Gaziantep ili geliyor. Sırasıyla Şanlıurfa 31, Afyonkarahisar 27, İzmir 27, Kastamonu 22, Bolu 21, Aydın 19, Mersin 18, Ankara 17, Adana 16, Kayseri 16, Muğla 16, Denizli 15, Samsun 15 diye devam ediyor.

Son 1-2 ayda coğrafi işaret tescili alan ürünler

06.04. 2021 tarihinde ‘Malatya Kâğıt Kebabı’ tescil belgesini aldı.

09.04.2021 tarihinde ‘Denizli Kekiği’ tescil belgesini aldı.

15.05.2021 tarihinde Batman'da üretimi her geçen yıl artan ‘Sason çileği’ tescil belgesini aldı.

29.05.2021 tarihinde Konya'da yetişen 'Hüyük çileği' tescil belgesini aldı.

31.05.2021 tarihinde, Diyarbakır Şehriye, Diyarbakır Üsküre Kebabı, Diyarbakır Tavuk Eşkenesi, Diyarbakır Tirit, İçliköfte, Kabak Meftunesi, Kenger Boranisi, Kuru Dolma, Simindirik Çorbası yemekleri tescil belgelerini aldı.

02.06.2021 tarihinde Samsun’un Çarşamba ilçesiyle özdeşleşmiş “Çarşamba kıvratması” tescil belgesini aldı.

02.06.2021 tarihinde Ankara Kahramankazan’ın meşhur kavunu tescil belgesini aldı.

02.06.2021 tarihinde Gaziantep'in geleneksel lezzetleri alinazik, lebeniye çorbası, Antep doğrama, Antep yoğurtlu patates ve Antep süzek yapması tescil belgelerini aldı.