Hazar Denizi üzerinden gemilerle Türk ülkelerine ulaşmak elbette önemli. Hele yarın herhangi bir sebeple, İran ve Rusya, Türk tırlarının geçişine izin vermezse, tek alternatif, Hazar üzerinden Orta Asya’ya uluşmak olacak. Fakat şu anda da Hazar’ın iki yakası arasında gemi seferleri var. Türkiye’den hareket eden trenler ve tırlar Zangezur koridorundan değil de Gürcistan üzerinden Bakü’ye varıyorlar. Bu yol daha uzun olduğundan maliyetler Zangezur’un ortalama %2-3 üzerinde. 

Fakat nakliyeciler Rusya ve İran güzergahlarını, Hazar üzerinden gitmeye tercih ediyorlar. Çünkü gemilerin uyguladığı nakliye fiyatları yüksek, bekleme süreleri uzun, sefer sayısı az ve bazı mallarda indirme, bindirme ve yükleme hem maliyetli hem de taşınan emtianın hasar görmesi mümkün. Zangezur koridoru açıldığında hacim artacağından nakliye fiyatları düşecek ve Hazar alternatifi daha rekabetçi olacaktır. Yani Zangezur, Gürcistan güzergahından %7-8 nispetinde daha ucuz olacaktır. Bu sayede Türkiye’nin Türk ülkeleriyle ticareti artacak ama mevcut paradigmada köklü bir değişiklik meydana gelmeyecek. 

Türk ülkelerinin ekonomik açıdan entegre olması için Hazar’ın iki yakasının bir köprü ile kavuşturulması şart. AB’nin hazırlattığı projeleri incelerken, enteresan ve iddialı bir köprü projesinin hazırlatılıp tutarlandırıldığını fark ettim. Bu köprünün Türkmenistan’ın Türkmenbaşı kentiyle Bakü arasında, Hazar’ın en dar ve sığ kısmında inşa edilmesi planlanmış. Altından doğalgaz ve petrol nakil hatları geçmesi planlanan köprüde karayolu ve demiryolu olacak.  

Hazar’ın altından yapılması planlanan nakil hatlarının maliyetinin 8 milyar dolar civarında olacağı tahmin ediliyor. Köprünün maliyeti ise 16 milyar dolar. Projeyle ilgili görüşleri alınan bazı uzmanlar, nakil hatlarının bu kadar uzun ve altında deniz olan bir köprüde olmasının riskli olduğunu vurgulamışlar.

Nakil hatları en kısa sürede Hazar’ın altından yapılmalı. Süreç uzadıkça hatların yapılma ihtimali azalıyor zira ellerinde çıkarılıp sevk edilmeye hazır petrol ve gaz rezervleri olan Türk ülkeleri diğer alternatiflere yönelecekler. Türkiye aynı Bakü-Ceyhan ve TANAP’ta olduğu gibi inisiyatif almalı. Kaldı ki bu nakil hatlarının finansman sıkıntısı olmaz zira AB’nin milyarlarca metreküp doğalgaza ihtiyacı var. 

Köprü projesi ise üzerinde nakil hattı olmadan yani risksiz şekilde hayata geçirilmeli. Zengezur devreye girdiğinde Hazar üzerinden birbirlerine ulaşabilecek olan Türk ülkeleri, köprü yapılırsa,  karayolu ve demiryoluyla birbirlerine erişecek. Nakliye maliyetleri çok düşeceğinden Zengezur koridoru, daha yoğun kullanılacak. Türk ülkelerinin birbirine ulaşması başka ülkelerin inisiyatifine bağlı olmayacak. 

AB’nin çalışmasına göre sadece köprü yapıldığında projenin maliyeti 12 milyar dolar civarında oluyor. Türk devletleri bu bedeli rahatlıkla karşılayabilir. Projenin öz sermaye ile yapılması tercih edilmezse YİD modeli uygulanabilir. Zira bu köprü aynı zamanda Çin’i Avrupa’ya ulaştıran Bir Kuşak Bir Yol Projesinin Orta Koridorunu çok kısaltıyor yani maliyetleri düşürüyor. 

Koridora kuzeyden Rusya, güneyden İran bağlantı yollarıyla bağlanabilirse köprü trafiği daha da artar yani maliyetler daha da düşer. Röportör, Hazar’a köprü yapılması projesinin Pekin’in de gündeminde olduğunu belirtmiş. YİD yöntemiyle yapıldığında köprü ücretli olacağından maliyet avantajı azalacaktır.

Köprü projesinin zayıf yanı, Kuzey Kore’nin ardından dünyanın en kapalı ülkesi olan Türkmenistan’dan geçmesi. Türkmenler, bu kadar aracın ülkeden geçmesini nasıl karşılar, vize sorunu nasıl çözülür çok iyi düşünmek lazım. Normalde herhangi bir ülke bu projeyi gerçekleştirmek için tüm imkanlarını seferber eder. Zira her yıl milyondan fazla tır, kamyon ve otomobil Türkmenistan’dan geçecek. Onlara hitap edecek binlerce tesis açılacak, on binlerce genç istihdam edilecek. Halen milyonun üstünde Türkmen genci yurtdışında çalışıyor. 

Köprünün Orta Asya ayağının Kazakistan’a kaydırılması maliyetleri çok artırır. Zira Bakü’nün karşısına gelen Kazakistan topraklarına köprü bağlandığı takdirde, oraya ulaşan yeni yollar ve demiryolları yapmak gerekir. Bütün yolların ve demiryollarının ulaştığı Hazar kıyısındaki Aktav şehrinin karşısında Rusya’ya bağlı olan Dağıstan var. 

Tayyip Bey büyük projeleri hayata geçirmeyi sever. Bu projeyi gündemine alarak sahiplenirse, tarihe beş yüz yılı aşkın süredir fiilen kopuk olan Türk dünyasını birleştiren lider olarak geçer.