Tarım diğer fabrikalara benzemiyor ne sorunları ne de güzellikleri. Bardağın dolu tarafından bakmak isteyenler için paha biçilemez tatlar, deneyimler ve lezzetler Türkiye’nin dört bir tarafında her gün milyonlarca sofra için hazırlanıyor. Dünyada 400 binden fazla tür var, 17 bin çeşidi kültüre alındı. İnsanoğlu; kültüre aldığı hayvan ve bitkilerin artık ebeveynleri. İnsan türünü geleceğe bitkisel hayvansal ürünler taşıyacak. Gıdanın yokluğu savaş, varlığı medeniyet demek.

İklim değişikliği, girdi fiyatları, yasal sorunlar her biri tarımın genel sorunlarından. 

Tarımsal ürünlerin her biri bir milli kaynak, ona değer katan yatırımcılar da en az onlar kadar kıymetli. Bizler her gün sıcacık evlerimizde sofraya gelen gıdaları pervasızca israf ederken zorlu üretim şartlarına göğüs gererek Türk tarımının geleceğine güzel tohum ekiyor, elini taşın altına koyuyorlar.

Cevizin geleceğine inanıyoruz 

Ceviz Üreticileri Derneği, Uluslararası Ceviz ve Kuru Meyve Konseyi’nin de üyesi. 30 üyesinin her biri tarımın geleceğine katkı sunacak türden yatırımlarıyla dikkat çekiyor. Ceviz hasadına Eş Başkanlar Ömer Ergüder ve Hakkı Akhan’ın yanında diğer dernek üyeleri de katılım gösterdi.  Hasat programında ceviz konusunda yaşanan sıkıntı ve beklentilerini paylaştılar.

Dirayetli, akılcı, sağduyulu tıpkı ceviz gibi cevizin yatırımcısı da kendine has özellikler taşıyor. Önümüzdeki dönemde seslerini daha gür çıkarmaya hazırlanıyorlar.

Yatırımların dönüşü, raporlarda 5 yıl yazmasına rağmen, ortalama dönüşü 10 yıl alarak ifade eden Ergüder; ağaçlar 8 yıldan sonra meyve vermeye başlıyor en verimli zamanı 10 yıldan sonra başlıyor. Yatırımlardan 3 yılda dönüş alan iş dünyası için karlı bir yatırım olmasa da onlar cevizin geleceğine inanıyorlar. Eş Başkan Hakkı Akhan’dır “cevize yatırım yapmak akıl işi değil bizler cevize gönülden bağlıyız”. “Önümüzdeki dönemde kabuklu kuruyemiş pazarı daha da önem kazanacak amacımız ülkemizi ithalattan kurtarmak, halkımızı yerli cevizin lezzeti ve sağlığıyla buluşturmak.

Ceviz geçmişten günümüze tarımın en önemli ürünlerinden biri. Önemli olduğu kadar spekülasyonlarıyla da her zaman gündemde. 1980’li yıllara kadar mobilyacılıkta kullanmak üzere kesilen ceviz ağacı varlığı devlet desteği ve özendirmelerle son yıllarda oldukça arttı. Yapılan destek ve politikalar her gün farklı bir soru ve sorunu da beraberinde getiriyor. 

Beyne benzemesi nedeniyle son dönemde kullanımı giderek artıyor. Kırgızistan, Türkiye cevizi yemeklerinde en çok kullanan ülkelerin başında geliyor. 

Sadece içi değil kabuğu öğütülerek parlatma amaçlı, petrol sondaj kuyularında sızdırmazlık, kozmetik alanında kullanılıyor.

Efsanelerin gizemli meyvesi ceviz ağacı 

Ceviz hasadı efsane ve hikâyelerle can buldu.

Ceviz ağacı efsanesi; Yaşar Kemal’in “Tek Kanatlı Bir Kuş” kitabındaki “ceviz ağacı çok değerlidir ama altında uyumayacaksın, gölgesi ağırdır” cümlesini hatırlattı bana. Ceviz ağaçları budak büyüdükçe, o da büyür. Kesince ulu ağacı, anılar dökülür budağın içine kazınan fotoğraflardan.” 

Kendi çocukluğuma göçtüm; masallar dinlediğim, gölgesinde hayale daldığım, rüyadan rüyaya, masaldan masala geçtiğim ulu ceviz ağacı anneannem ile göçtü gitti dünyadan. Doğanın gizemi ceviz ağacının budağına güzel anılar biriktirdi yüzyıllardır. 

Ceviz ağacı Türk kültüründe oldukça önemli, dünyada en çok ekilen Chandler türü cevizin ataları Anadolu’dan gitme. 

Tarladaki rakamlar raporlara yansımıyor

Rakamlarda gizli sektörün problemleri

Tarım Bakanlığı Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Merkezi tarafından hazırlanan rapora göre 2019 yılı, üretim rakamı 215 bin ton, tüketim 283 bin ton, ithalat 103 bin ton, ihracat 30 bin ton. Aynı rapora göre Hakkâri 12 bin ton ile en yüksek üretim rakamına sahip, oysa Ergüder Hakkâri’de böyle bir üretimin mümkün olmadığını ifade ederken kaçak cevize dikkat çekiyor. 

Ceviz Üreticileri Derneği’nin verdiği rakamlarla uymuyor, onlara göre tüketim 150 bin ton civarında üretim ortalama 60 bin ton düzeyinde. Türkiye tükettiği cevizin %65’ini ithal ediyor. ABD, Şili, Çin’den ithal edilen cevizlerin değeri 250 milyon dolar. 

Rakamlar oldukça kafa karıştırıcı,  sorun son 20 yılda ceviz üretim alanlarındaki %80’lik artışın hala iç tüketimi karşılayamaması, desteklerin etkin olmayışı, bahçelerin verimsizliği iş insanlarını yatırım yapmaya korkutuyor.  Ceviz ağacı destekleri daha çok çiftçi olmayan, profesyonel anlamda bu işi yapmayanlar tarafından kullanılıyor. Birkaç yıl mücadele verdikten sonra vazgeçiyor, mevcut bahçelerde verim çok düşük bu anlamda sektörün de kirlenmesine neden oluyor. Oysa daha etkili destekler ile büyük üreticinin desteklenmesi, küçüklerin büyük yapılarla entegre edilmesi çok daha doğru.

Rakam farkı 

Tam da bu noktada yıllar önce basına yansıyan Kaliforniya’dan gelen kaçak cevizlerin borsalara kaydedilerek iç pazarda tekrar satışa sunulmasını hatırlıyorum. 2017 yılında Tüm Kuruyemiş Sanayicileri ve İş Adamları Derneği Başkanı Hüsamettin Karaman’ın açıklamaları oldukça ses getirmişti. O zamanki açıklamalarda “ Ceviz üretimi 195 bin ton değil, 40 bin ton, aradaki fark yurt dışından kaçak geliyor borsalara kaydettirilip yurt içinde üretilmiş gibi pazara sunuluyor” deniliyordu. Kaçak cevizin önüne geçilmesinin yolu olarak da % 43,5 olan vergi oranının indirilmesi önerisi getiriliyordu. Bu sayede hem kaçak önlenmiş olacak hem de 100milyon dolarlık vergi kaybının önüne geçilecek deniliyordu. 

İthalatta düşük vergiler ceviz yatırımlarının geleceğini tehlikeye atıyor

Aradan 5 yıl geçti; vergi rakamları %4’e düşürüldü, 15 yıl boyunca yapılan onca yatırım, verilen destekler gelinen noktada ithal ve yerli cevizi haksız rekabet ortamında karşı karşıya getiriyor. Düne kadar kaçak cevizin önüne geçilmesi için önerilen vergi indirimi bugün yıllardır emek verilen yatırımların geleceğini tehlikeye atıyor.

Ceviz Üreticileri Başkanı Ömer Ergüder “vergi oranlarının en azından hasat döneminde yükseltilerek yerli üreticinin korunması, uzun vadeli yatırımların desteklenmesi gerektiğini” ifade ediyor. Bir tarafta kaçak ceviz kaynaklı 100 milyon dolarlık vergi kaybı bir tarafta kaçak ceviz yüzünden yerli üreticinin cevizlerinin değer kaybetmesi.

Arz açığının ithalat ile kapatılmaya çalışılması cevize yatırım yapan iş insanlarını  endişelendiriyor. 4 milyar dolarlık kuruyemiş pazarı Türkiye tarımının geleceğinde daha fazla önem kazanacak. 

Ceviz Üreticileri Derneği; “düşük vergi oranları zaten girdi maliyetleriyle mücadele eden sektörün kan kaybetmesine, yerli ceviz pahalı algısının oluşmasına neden oluyor” diyerek vergi oranlarının uzun vadede sektöre verdiği zarara dikkat ediyor.  

Yenilen üç cevizden ikisi ithal 

Dünyada en çok ceviz tüketen bir ülkede yenilen her üç cevizden ikisinin ithal olduğunu biliyor muydunuz?

Fao’nun verilerine göre sert kabuklu meyve üretimi içerisinde %25.38’lik payla dünyada ilk sırada.  Yılda 4,5 milyon ton üretilen cevizin üretim rakamları her yıl artmaya devam ediyor.  Dünyanın en büyük ceviz üreticisi Çin 2,5 milyon ton ile pazarın lideri olsa da ceviz kalitesi açısından oldukça geride. Çin’de doğal ortamında geniş arazilerde üretilen cevizler üretimin %56’sını oluşturuyor.  ABD 592 tonla ikinci sırada, sektörün diğer oyuncuları Ukrayna, Meksika, İran ve Şili. Türkiye resmi rakamlarda üretimin % 5’ini karşılıyor gibi gözüküyor. 

Türkiye dünya ceviz ithalatının %10’unu yapıyor.  Kırgızistan, Türkiye, İtalya, Almanya en büyük tüketici ülkelerden. Kırgızistan’da cevizin kullanılmadığı yemek yok gibi.

Ceviz Üreticileri Derneği; Türkiye için yeni sayılabilecek yöntemlerle sektörü güçlendirmeye, yatırımlarını korumaya çalışıyor. Satın almalar birlikte yapılarak maliyet kontrolü sağlanırken, bilgi paylaşımı da kaynakların etkin kullanılmasını sağlıyor. Ortak makine ve tesis kullanımı ile de özellikle küçük üreticiler korunup sektörün sağlıklı bir zemine oturtulması amaçlanıyor.

Ağaç çok ceviz yok

3,4 kg’lık kişi başı tüketim ile dünyada ilk sırada olan Türkiye’de; üretim alanında %73 artış, üretimde %18, tüketimde %36 artış verimlilikte %39 azalış meselenin detaylarını özetliyor. Olumsuz hava şartları, desteklerin yetersizliği, fiyat dalgalanmaları, üreticinin bilinçsizliği 15 yıldır verilen desteklerin nasıl israf edildiğinin göstergesi.

Çözüm önerileri 

Ceviz Üreticileri Derneği; ceviz tarımına geliştirecek önerilerini; Ziraat Bankası’nın son yıllarda %15’lere kadar düşen tarımsal kredileri yükseltmesi, vade yapısının yatırımların dönüşünün 10 -12 yıl olacağını öngörerek planlanması. Sektörün rekabetçi konuma gelebilene kadar gümrük vergileriyle korunması,  ceviz ihtisas gümrüğü ile kalite standardının oturtulması, yerli cevizi özendiren tanıtım çalışmalarının yapılması olarak sıralıyor.

Tarımda pazar payı bulmanın imkansız olduğu son yıllarda katma değerli ceviz yatırımlarını; palyatif kararlar, etkisiz desteklerle küstürmek tarım için yapılacak en büyük yanlışlardan olur.

Cevizin yerlisi en lezzetlisi 

Yerli ceviz hem lojistik açıdan hem de lezzet açısından tartışmasız çok avantajlı diyen Ceviz Üreticileri Derneği Başkanı Ömer Ergüder; “biz sonuna kadar milli kaynaklarla ülkemizde sağlıklı ceviz üretmeye devam edeceğiz, halkın da yerli üretimi destekleyerek, cevizin geleceğine katkı sunabileceğini biliyoruz” dedi.