İklim krizi ve biyoçeşitlilik kaybı gibi ciddi sorunlarla yüzleşmekte olduğumuz şu günlerde, ormanlarımız çeşitli tehditlerle karşı karşıya. Bu tehditlerin en büyüklerinden biri de orman yangınları. İklim değişikliğinin de etkisiyle şiddeti ve etkisi artan orman yangınları özellikle Akdeniz ülkelerini olumsuz etkiliyor. Orman Genel Müdürlüğü’nün 1937 yılından itibaren 2023 yılı dahil 87 yıllık verilerine göre yılda 1408 yangında 21.607 hektar; son on yıllık verilere göre ise yıllık 2568 yangında 23.326 hektar ormanlık alan yangınlardan etkileniyor.

Ormanlar, karasal biyokütlenin yüzde 80'e yakınını içeriyor. Canlılar, yanan her orman parçası ile ormanların sunduğu iklim düzenleme, karbon yutağı olma ve oksijen üretme özelliği, toprak ve su koruma, biyolojik tür çeşitliliği, ruh ve beden sağlığı gibi değeri parayla ölçülemeyecek birçok ekosistem hizmetinden de yoksun kalıyor. Gezegenin akciğerleri ve binlerce canlının yaşam alanı olan ormanların yanmasıyla birlikte değer biçilemez bu ekosistem hizmetlerinin yanında doğrudan ekonomik kaybın dahi milyarlarca TL civarında olduğu tahmin ediliyor. 

Yunanistan’da hafta başında meydana gelen yangınların ne kadar büyük bir felakete yol açtığını hatırlatan WWF-Türkiye (Doğal Hayatı Koruma Vakfı), benzer risklerin Türkiye için de geçerli olduğuna ve bu nedenle yangın öncesi önlemlerin hayati önem taşıdığına dikkat çekiyor. Orman yangınlarının neredeyse yüzde 90’ının ise maalesef insan kaynaklı olduğunu vurgulayan vakıf, orman yangınlarının olumsuz etkilerinin önüne geçmenin ancak birlikte mümkün olduğunun altını çizerek bir kere daha herkesi gerekli önlemleri almaya davet ediyor.

İnsan kaynaklı çıkan orman yangınlarını önlemek için:

• Özellikle sıcak hava, düşük nem ve şiddetli rüzgârın olduğu hassas dönemlerde yangınlar için alarmda olunmalı. Etrafa çöp, atık, kül, sigara ve izmarit atılmamalı,

• Belirlenmiş alanlar dışında mangal veya çay demlemek için kamp ateşi yakılmamalı, yakanlar uyarılmalı ve 112’ye bildirilmeli,

• Çevredekiler olası yangınlar konusunda ikaz edilmeli,

• Yangın çıkaracak faaliyetlerden (kaynak, spiral, zımpara vb.) özellikle sıcak, kuru ve rüzgârlı günlerde kaçınılmalı; kıvılcım çıkaran aletler kuru otların, tarla kenarlarının yakınında özellikle böyle günlerde kullanılmamalı, kullananlar ikaz edilmeli,

• Tarım araçlarında; su ve etki artırıcı kimyasal, söndürme tüpü, alanda gözlemci bulundurulmalı,

• Tarla ve bahçe temizliği için ateş yakılmamalı ve asla anız yakılmamalı,

• Bakım gerektiren, ses çıkaran, kıvılcım atan, ağaç dalları ve sarmaşıklar gibi yanıcı madde ile temas eden, altı beton ya da mıcır ile kaplanmamış enerji nakil hatları, elektrik direkleri, ayrım direkleri, elektrik panoları ilgili elektrik dağıtım şirketine ve 112'ye bildirilmeli,

• Orman içinde ve piknik alanlarında yangına sebep olabilecek mangal yakma, sigara izmariti atma, cam ve pet şişeleri ormanda bırakma gibi davranışlardan kaçınılmalı, kontrolsüz ateş veya duman gibi riskli durumla gözlemlendiğinde 112 hattına bildirilmelidir.

• Orman yangınlarına müdahale etmek isteyenlerin, Orman Genel Müdürlüğü’nün sunduğu teorik ve uygulamalı orman yangınları eğitimine katılıp “Orman Yangınlarıyla Mücadele Gönüllüsü” olması gereklidir.  (bilgi için: https://www.ogm.gov.tr/tr/Sayfalar/orman-yanginlari-gonullusu.aspx) 

Yangınlara karşı güvenli, dirençli yaşam alanları oluşturmak ve olası yangın risklerine hazır bulunmak için yangın öncesinde:

• Binalara çok yakın ağaç dalları ve alt dalları budanmalıdır.

• Binalar etrafında yanıcılığı azaltmak üzere temizlenmesi gerekli alan orman ise, ilgili orman idaresiyle iletişime geçilmelidir.

• Oluk, çatı, teras gibi yerlerdeki ibre ve ölü yaprakları ile kıvılcımla hemen ateş alabilen ince yanıcılar, özellikle yangına hassas dönemde, düzenli aralıklarla temizlenmelidir.

• Bahçe etrafına dikmek için yangına dirençli ağaç ve bitki türleri tercih edilmelidir. Örneğin bahçelerin uygun taraflarına zikzak sıralı servi ağacı dikerek rüzgarı ve yangının ilerlemesini yavaşlatabiliriz. 

• Evlerin dış yüzeyleri kolay yanan malzemeden (ahşap, PVC gibi) yapılmamalıdır.

• Çöp, kül vb. yanıcı/tutuşturucu atıklar uygun şekilde ve evlerden en az 10-15 metre uzakta depolanmalıdır.

• Hızlı bir şekilde su temin etmek için hazırlıklı olunmalı; hortum, su pompası, çalışan/kullanılabilecek bir su kaynağı müdahale kolaylığı için uygun alanlarda bulundurulmalıdır. 

• Yangın söndürme tüplerinin yıllık bakımı yaptırılmalı ve kullanımı  öğrenilmelidir.

• Tırmık, balta, motorlu testere gibi yangın müdahale malzemeleri hazır bulundurulmalıdır.

• Evlerdeki baca veya havalandırma deliği gibi açıklıklar sık kafes tel ile kapatılmalı ve yanmaz siperlik yapılmalıdır.

• Evlerdeki ve evlerin yakınlarındaki elektrik sistemleri (elektrik panosu, elektrik hatları gibi) kontrol edilmeli, sorunları ilgili kişi ve kurumlara hemen bildirilmelidir.

• Piknik ve mesire alanlarında yanıcı madde birikmesi önlenmeli, gerektiğinde sorumlu kurumlar bilgilendirilmelidir.

• Havai fişek, işaret fişeği, dilek balonu ve benzeri yanıcı ürünler kullanılmamalıdır.

• Kıvılcım çıkarması muhtemel ateşli silahlar ile kuru ve rüzgarlı günlerde kıvılcım çıkaran aletler kullanılmamalıdır.

• Orman içinde ve kenarında yer alan otellerde konaklama durumunda otel ve site yönetimlerinden bilgi alınmalıdır: Konakladığınız yerin yangın önleme,  müdahale hazırlıkları ve tahliye planı hakkında bilgi edinilmelidir.

Yangın anında ise:

• Görülen yangın, ateş ve duman derhal 112 ’ye bildirilmeli ve yangın söndürmeye gelecek ekiplere doğru ve en kısa yol tarifi yapılmalı,

• Yeni başlamış yangınlara kişi kendi güvenliğini sağlayarak müdahale etmeli, müdahalede bulunanlar arasındaki mesafe birbirlerini görecek ve duyacak kadar olmalı  ve tehlikeli yangınlara asla tek başına müdahale edilmemeli,

• Yangının oluşturduğu sıcak hava solunmamalı, duman arkaya alınarak çalışılmalı, kişisel koruyucu donanımlar olmadan tehlikeli yangınlara müdahale edilmemeli, acil durumlarda ıslak bir bez veya kumaş parçası ağza tutularak nefes alınmalı ve alandan uzaklaşılmalı,

• Yangın ekiplerinin çalışmalarının aksamaması için çevredeki yollar trafiğe açık tutulmalı, iş makineleri ve hava araçlarının çalıştığı yerlerden uzak durulmalı,

• Tahliye gerektiğinde ise daha önce belirlenen risk grupları (yaşlı, engelli vb.) dikkate alınarak ve ilgili kurum ve kişilerle sürekli iletişimde kalarak belirlenen tahliye yöntemi disiplinle uygulanmalıdır.