Hakan DİKMEN

Geçtiğimiz günlerde gazetelerde okumuşsunuzdur. Bir şarkıcımızın kızı annesinin cep telefonundan sosyal medyadaki fenomenlerden birine 9 bin 500 TL yollamış. Aslında bu size normal gelebilir. Ama kızımızın yaşı 7 olunca bu hiç normal gelmiyor değil mi? Artık çocuklarımızın finans dünyasıyla tahmin edildiğinden daha erken yaşlarda tanıştığına şahit oluyoruz. Eşimin iş yerinden arkadaşının oğlu 11 yaşında. Bilgisayarındaki oyunları anlatarak ayda en az dört bin lira kazanıyormuş. Hatta bu işi CD ye çekip bir de öyle satıyormuş. Bizim aklımıza gelmeyen işleri 7 yaşındaki ya da 11 yaşındaki çocuklar iş olarak yapar oldular. Bu konuda İstanbul Ayvansaray Üniversitesi Çocuk Gelişimi Programı Dr. Öğretim Üyesi Lütfullah Çelikten, bir doktora tezi hazırlamış. Onunla yaptığımız röportajda bize çok ilginç bilgiler aktardı. İşte o röportajımız.

Yeterli düzeyde değil

Bu genç yaşta finans konusunda kafamızı karıştıran çocuklarımızı bir de sizden öğrenebilir miyiz?

Finansal okuryazarlıkta başarıya ulaşmada erken yaş önemli. Çocuklar finans dünyasıyla tahmin edildiğinden daha erken yaşlarda tanışıyor. OECD tarafından PISA sınavı sonrası yayınlanan 2020 yılına ait raporda; OECD ülkelerinde öğrencilerin yüzde 54’ünün bir banka, yapı kooperatifi, postane veya kredi birliğinde bir banka hesabına ve yüzde 45’inin bir banka ya da kredi kartına sahip olduğunu ortaya koydu. Ayrıca; öğrencilerin yüzde 73’ünün önceki 12 ay içinde internetten alışveriş yaptığı; öğrencilerin yüzde 39’unun önceki 12 ay boyunca cep telefonu ile ödeme yaptığı belirlendi.

Bu finansal işlerde nasıl böyle etkin oluyor genç yaştaki çocuklarımız?

Finansal ürün ve hizmetlerin çeşitliliğinde yaşanan artış ve erişim kolaylığı ile birlikte bireyler giderek daha çok finansal ilişkilere girmeye başladı. Buna bağlı olarak son zamanlarda medyaya yansıyan dolandırıcılık olaylarında olduğu gibi finansal risk ve güvenlik tehditlerine daha açık hale geldiler. Finansal okuryazarlığın artırılması ile hem bireysel hem de toplumsal olarak finansal refah ve istikrarın sağlanması bekleniyor. Araştırma sonuçları gerek Türkiye’de gerekse dünyada finansal okuryazarlık seviyesinin yeterli seviyede olmadığını gösteriyor. Yetişkinler okul yoluyla ya da çevrelerinden belli oranlarda finansal bilgiye ulaşabiliyor. Ancak finansal bilginin günlük hayatta tutum ve davranışlara yansıması aynı oranda gerçekleşmiyor. Peki insanlar öğrendikleri bilgileri neden günlük hayatlarına aktaramıyorlar? Bilgi ve beceri ediniminde çocukluk döneminin ne kadar önemli olduğu biliniyor. Benzer şekilde finansal okuryazarlıkta da başarıya ulaşmada erken yaşın önemi oldukça büyük ve araştırmalar da bu eğitimlerin erken yaşlarda başlaması gerektiğini öneriyor.

Öz güvenle geleceğe hazırlanırlar

Buradan hareketle artık yediden yetmişe bir Finansal Okur Yazarlık eğitimi vermek gerekiyor öyle mi?

Bu önerilerin arkasında çeşitli sebeplerin yer alıyor, bunlardan ilki, çocukların finans dünyasıyla tahmin edildiğinden daha erken yaşlarda tanışmasıdır. Araştırmalar, birçok finansal alışkanlığın 7 yaşında belirlendiğini gösteriyor, çocukların ilk kumbaraya sahip oldukları ya da ilk harçlıklarını aldıkları dönemleri finansal okuryazarlıkla tanışılan kilometre taşı dönemler olarak görmek lazım. İkinci neden ise çocukların finans dünyasına karşı henüz olumsuz bir fikre ya da tutuma sahip olmamasının önemli bir avantajı bulunmaktadır. Üçüncü bir neden olarak da 21. yüzyıl becerileri arasında yer alan finansal okuryazarlığın yaşamsal bir beceri olarak önem kazanması ve okul temelli bir eğitimin başta fırsat eşitliği sunması gibi avantajlarının bulunmasıdır. Erken dönemde edinilen finansal bilgi ve beceriler çocukların geleceğe hazırlanmasına, finansal konularda özgüven ve öz farkındalığa sahip olmalarına yardımcı olduğunu belirten Lütfullah Çelikten, Ülke ekonomisinde kayıpları azaltması gibi ekonomik faydalarının yanı sıra toplum için hane halklarındaki ekonomik istikrara bağlı olarak, boşanma, intihar ve suça eğilim, toplumsal sorunların azaltılması gibi etkileri de bulunabiliyor. Nihai olarak, erken yaşta finansal okuryazarlık, olası ekonomik risklere karşı bir tür müdahale çalışması ve ekonomik başarı için anahtar bir beceri olarak değerlendirilmeli, başta çocuklar olmak üzere toplumun her kesiminin ihtiyacı olarak görülmeli ve finansal okuryazarlık becerisine yönelik politikalar üretilmelidir.

Sınırlı kaynak olduğunu bilsinler

Öyleyse ebeveynler bir liranın değerini ve diğer önemli finansal dersleri çocuklara nasıl öğretmelidir?

Çocukların harçlıklarını ev işleri yoluyla kazanmaları, hayatlarının ilerleyen dönemlerinde ihtiyaç duyacakları özgüven geliştirmelerine yardımcı olabilir.

Bir tasarruf hesabı veya çocuk dostu bir banka kartı açmak, tasarrufun değerini öğretir ve bankacılık sistemine bir giriş sağlar. Çocuk parasının bitebileceğini öğrenir. Planlı alış veriş ya da birikim yapar.

Çocuklarınızın bütçe tartışmalarını gözlemlemelerine izin vermek, sorumlu bir şekilde nasıl harcama yapacaklarını ve işbirliğine dayalı çözümler elde etmeyi öğrenmelerine yardımcı olabilir.

Çocuklarınızın bir şekilde harçlıklarını kazanmalarını sağlayın.

Yaşları ne olursa olsun, çocuklara aşılayabileceğiniz en önemli derslerden biri, paranın sınırlı bir kaynak olduğudur. Paraları için çalışmaları gerektiğinde - muhtemelen sizin yaptığınız gibi - parayı daha dikkatli kullanmayı öğreneceklerdir.

Gelir ve kişisel çaba arasındaki zihinsel bağlantıyı kurmak, büyüdüklerinde ve evden ayrıldıklarında  büyük kazanç sağlayacak bir harekettir.

Finans hakkında bilgi edinmenin sıkıcı olması gerekmez.  Masa oyunları bile çocukların tasarruflu olmanın önemini öğrenmelerine yardımcı olabilir. Akla ilk gelen Monopoly diye bir oyun vardı. Ev alır satardık.  Monopoly bile, katılımcıların hangi mülklerin veya satın alma stratejilerinin en büyük getiriyi sağlayacağını seçmesi ve yaptıkları her hareketle ödülü riske karşı ölçmeleriyle oldukça önemli dersler verebilir.

Belki de çocuğunuzun finansal okuryazarlığını artırmak için yapabileceğiniz en önemli şey, ailenizin mali durumu konusunda açık ve dürüst olmaktır. Ebeveynler genellikle çok samimi olmanın yalnızca korkuya yol açacağından endişe ederler, aslında bu bütün olmanın bir parçasıdır.

Ebeveynler parayı kullanmayı bilmiyor

Ebeveynlerde durum nedir?

Çocuklar için aileler kumbara alsın ve para biriktirmeleri gerektiğini öğretsin. Parayla uğraşmanın çocukların okuldaki öğretmenlerinden öğrenmesi gerektiğini düşünen bir ebeveynseniz, tekrar düşünün. Çocuklara, erken yaşta bile tasarruf etmenin değerini öğretmenin ne kadar önemli olduğu hakkında size bir fikir verecek birkaç kısa bilgi aktarayım. Bankalara göre, yetişkinlerin yüzde 36'sının emeklilik tasarruf hesaplarında hiç parası yok. Onlar biriktirmeyi ve parayı kullanmayı öğrenememişler. T. Rowe Price tarafından yapılan yakın tarihli bir ankete göre, aileleri finansal hedefleri hakkında özgürce konuşan çocukların yüzde 63'ünün para konusunda kendilerini akıllı hissettiklerini iddia ettikleri ortaya çıktı. Bu, finansal hedefleri hakkında özgürce konuşmayan bir aileye sahip olmasına rağmen, iyi para yönetimi becerilerine sahip olma konusunda kendinden emin hisseden sadece yüzde 35 olmuş. T. Rowe Price'ın anketine göre ise, çocukların 2021 için tasarruf ve harcama alışkanlıklarını şu şekilde değerlendiriyor: Yüzde  36'sı nakit para harcayandan daha tasarruflu davranıyorlar. Ailelerini de uyarıyorlar. Yüzde 29'ü tasarruf etmekten çok harcama yapıyor. Eğitilmeye ihtiyaçları var. Yüzde 21’i kesinlikle dijital harcama yapıyor. Yüzde 13’ü kesinlikle tutumlu ve aileleriyle ortak hareket ediyorlar. Bu yüzde 13’lük kesimi finans okur yazarlığı ile eğitim vererek, tasarrufun çevreye etkisini de anlatarak, dünyamızı daha yaşanır bir hale getirebiliriz.