Hakan DİKMEN

Dünya ekonomisinde artan entegrasyon ve küreselleşme sürecine rağmen, uluslararası parasal sistemde aynı bütünleşme sağlanamamıştır. Milliyetçilik akımları ve ulus-devlet anlayışıyla birlikte yerel paraların kullanılmaya başlanması, uluslararası ticarette ve parasal sistemde karmaşaya sebep olmuştur. Ortaya çıkan bu karmaşayı engellemek için Bretton Woods Sistemi kurulmuş. Bu sistem, ABD Doları’nı diğer ulusal paralardan ayırarak, ona uluslararası değer standardı ve uluslararası ödemelerde kabul edilen evrensel bir değer olma özelliği kazandırmıştır. Winters'e göre, 1973 yılında Bretton Woods sisteminin yıkılmasıyla birlikte, ülke paraları serbestçe fiyatlanmaya bırakılmış, çapraz kurlar oluşmuş ve finansal hareketlilik hız kazanmış. Son dönemlerde Türkiye-Rusya, Türkiye-İran ve Türkiye-Çin arasında yapılan anlaşmalarla, bölgesel ticaretlerde her iki ülkenin yerel paraları kullanılabilir olmuştur. 2008 yılında Rusya ile Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) ülkeleri arasındaki enerji alışverişinde Ruble'nin, Latin Amerika İçin Bolivarcı Alternatif (ALBA) (Venezüela, Küba, Bolivya, Ekvador, Nikaragua, Honduras, Dominik Cumhuriyeti, Antigua-ve-Barbuda, Saint-Vincent-ve-les Grenadines) ülkeleri ise kendi aralarındaki ticarette ABD Doları yerine “Sucre”nin ortak para birimi olarak kullanılmasını kararlaştırmışlardır. Bu bölgesel kararlarla, diğer ülkelerin Dolar ve Euro gibi paraları rezerv para olarak tutma ihtiyaçları azalacak ve bu paraların fonksiyonları da bu duruma paralel olarak azaltılabilir diye düşünülmüş. Ama o dünya bu dünya değil artık. Zaman geçtikçe her şey değişiyor. Mesela şu an savaş var. Bu nedenle yapılan ambargolar sayesinde bazı ülkelerin parası ne olur ise olsun dünya piyasasında bir değer kazanmıyor.  Bu bu konuyu Altınbaş Üniversitesi Öğr. Üyesi Ekonomist Doç. Dr. Atilla Çifter ile konuştuk. Rusya özelinde kendisine bazı sorular yönelttik. 

Dünya ülkelerinin kendi ülke paralarıyla alışveriş yapabilir mi? 

Bazı Dünya ülkeleri kendi paralarını dış ticarette kullanabiliyor. Gelişmiş ülkeler arasında yoğun bir şekilde kendi parası ile ithalat yapabilen ülkeler var, bunların başında tahmin ettiğiniz gibi ABD ve Avrupa Birliği geliyor. Türk Lirası dahil birçok gelişmekte olan para biriminde ise konvertibilite olmasına rağmen uluslararası ticarette sınırlı düzeyde kullanılıyor. 2022 yılında Türk Lirası ile ihracat toplam ihracatın yüzde 2.71'i, ithalat ise toplam ithalatın yüzde 3.84'ü olarak gerçekleşebildi. Türk Lirası kullanımı da swap yapılan ülkeler ile kısmen gerçekleştirilebiliyor. Yerel para ile ticaret bir çıkış yolu olarak düşünülüyor ancak sürekli değer kaybeden bir paranın dış ticarette yer edinmesi çok zor. 

Türkiye Ruble ile ticaret yaparsa bunu nasıl değerlendir?

Türkiye'nin Ruble ile ticaret yapabilmesi için Ruble'ye ulaşması gerekiyor. Dış ticarette Ruble kullanım oranına baktığımızda bunun yetersiz olduğu görülüyor, Türkiye'nin dış ticaretinde Ruble'nin payı 300 milyona bile ulaşmıyor. 

Rusya ile ticaret dengesine bakıldığında durumun Türkiye'nin lehine mi aleyhine mi olduğu söylenebilir?

Türkiye Rusya dış ticareti Türkiye'nin aleyhine, Rusya ile 2022 yılında 50 milyar dolar üzerinde açık verebiliriz.  

Rusya'ya ihracatımız 2022 yılında Ocak- Haziran dönemi için hangi para biriminden kaç liraydı?

2022 Ocak - Haziran döneminde Ruble ile ihracat 123.8 milyon dolar, ithalat ise 50.2 milyon dolar olarak gerçekleşebildi. Türk Lirası detayı göremiyoruz.

Rusya'ya ihracatımız 2022 yılında tahminen ne kadar olması bekleniyor? 

Rusya'ya ihracatımız 2022 yılında Ocak - Haziran dönemi için 2.9 milyar dolar ve Rusya'nın Ukrayna'yı işgali nedeniyle yıllık 5 milyar civarında olabilir. 2021 yılında 5.7 milyar dolardı. 

Aynı dönemde Rusya'dan ithalatımız kaç para olması bekleniyor.? 

Aynı dönemde ithalatımız ise 27.7 milyar dolar ve yıl sonu 50 milyar doları aşabilir. Rusya ile dış ticaret açığımızdaki artışın temel nedeni doğal gaz ve petrol ürünleri fiyatlarındaki hızlı artış.

Rusya ile Ukrayna Savaşı bizim ekonomimizi nasıl etkiliyor?

Rusya'nın Ukrayna'yı işgali 24 Şubat 2022'de başladı ve savaşın etkileri yılın ikinci çeyreğinden sonra oluşmaya başladı. Ukrayna'ya ihracatımız 2021 yılında 2.9 milyar dolarken 2022 Ocak - Haziran 1 milyar dolar olarak gerçekleşti. İlerleyen dönemde hem Ukrayna'ya olan ihracatımız hızla azalabilir. Rusya'ya ihracat ise yaş meyve ve sebze dışındaki sektörleri daha yüksek risk alında. Uzun dönemde içine daha fazla kapanan Rusya göreceğiz, bu durum Rusya'nın doğal gaz ve petrol ürünleri dışındaki ihracatını hızla azaltacaktır.

Ruble ile ödemede bankacılık ve ödeme şeklinin entegrasyonu nasıl olacak?

Bireysel harcama için Rusya'nın ulusal ödeme sistemi MIR var ancak dış ticaret için uluslararası para transferinin nasıl yapılacağına ilişkin bilgi bulunmuyor. 

Bu durumda başta ABD olmak üzere diğer ülkelerden örtülü yaptırımlarla sonuçlanabilecek durumlar ortaya çıkabilir mi?

Rusya'nın Ukrayna'yı işgali sonrası ABD yaptırımları devreye girdi. Bu yaptırımlar arasında yerel para ile ticaret tek başına yeterli bir neden olmasa da Türkiye örtülü yaptırımlarla karşılaşabilir. Bu durum Türkiye'nin dış kaynak bulmasını güçleştirerek ödemeler dengesi üzerinde baskı oluşturabilir. 

Altınbaş Üniversitesi Öğr. Üyesi Ekonomist Doç. Dr. Atilla Çifter’e bize verdiği bu değerli bilgiler için teşekkür ederiz.  Aslında bu konuda söylenecek o kadar çok şey var ki.  

Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Rus mevkidaşı Vladimir Putin ile 5 Ağustos Cuma günü Soçi'de yaptığı görüşmede, ikili ticarette Rubleyi kullanmaya başlama konusunda anlaşmaya vardıklarını söyledi. 2030 yılına kadar ikili ticareti 100 milyar ABD dolarına çıkarmayı planlıyor. Sonu biraz ironik bitiyor. Ruble ruble diyor sonra da 100 milyar ABD doları kazanacağız diyoruz. 

Ama Atatürk’ün dediği gibi; “Yurtta barış , dünyada barış” olduğu sürece Türk milleti daima başarılı olur.