Hakan DİKMEN

Kripto Para ve Kripto para birimi ‘cryptocurrency’, ‘crypto’ ve ‘currency’ kelimelerinden türetilmiştir. Kripto para; güvenliğin sağlanması için kriptografi (şifreleme bilimi) kullanan dijital veya sanal para birimidir. Kripto-paralar, merkezi olmayan kripto sistemlerde, belirlenen oranlarda ve sayılarda üretiliyor. Bir diğer tanıma göre ise,  kripto para, halihazırda bireylerin kullanmış oldukları madeni para ve banknot gibi olup farklılık olarak; belirli şifreleme yani kriptografi prensipleri ile geliştirilmiş dijital varlıklardır.

Kripto Para

Blok zinciri mimarisine sahip bir çok iş kolu arasında “Kripto Para” var. Bu sistem birimlerinin temelini de oluşturuyor. Bununla birlikte, blok zincirinin kullanımları sanal paranın çok ötesine geçiyor. Teknoloji, dijital dünyada sahiplik, mahremiyet, belirsizlik ve işbirliğinin tasarlanma şeklini değiştirebilir ve finansal piyasalar, içerik dağıtımı, tedarik zinciri yönetimi, insani yardımın dağıtılması ve hatta genel olarak oy kullanma gibi çok çeşitli sektörleri ve uygulamaları da yönetebilir.

Bir bakıma gelecekte bu kelimeyi daha çok duyacağız ve hayatımıza girecek. Bir çok işimizi bu alt yapıyı kullanarak yapacağız. Yani tarihi bir değişime yine şahitlik ediyoruz. 

Aslında, son yıllarda tüm dünyada kullanılan iki kelime hayatımıza girdi. Blockchain. (Block zinciri) ve Kripto Para. 

Nedir bu Blockchain?

Bu konuda merak edilen çok soru var. Ama size kısaca anlatmamız gerekirse, Blockchain, en basit şekilde, bir dijital varlığın kökenini kaydeden merkezi olmayan, geniş alanda dağıtılmış bir kayıt teknolojisi olarak tanımlanır. Bu kayıt edilen yere de yabancılar defter diyorlar. 

Blok zincirinin mekaniği son derece karmaşık olsa da, temel fikir çok basit. Şöyle anlatabiliriz, verilerin merkezi bir aktör tarafından sahiplenilmemesi, kontrol edilmemesi veya manipüle edilememesi için verilerin depolanmasını kırılmayacak bir şifre ile merkezden dağıtmak.

Blockchain Mucidi Satoshi Nakamoto 

Satoshi Nakamoto, Bitcoin'in icatcısı olarak bilinen kişi.  Bu uygulamanın bir parçası olarak aynı zamanda ilk blok zinciri veritabanını tasarlamış, Aralık 2010'a kadar Bitcoin'i geliştirmeye devam etmiş. 45 yaşında bir Japon. Satoshi Nakamoto’nun kariyeri boyunca 1 milyon 125 bin 150 tane bitcoin topladığı düşünülüyor. Şu günlerde inip çıkmasına rağmen bir Bitcoin yaklaşık 277.845,66 Türk Lirası. Bu serveti ile ilgili bir bilgi verebilir size.

Blockchain tarihi

Blockchain teknolojisi, Bitcoin’in mucidi Satoshi Nakamoto tarafından 2008 yılında icat edildikten sonra tüm dünyaya çok çabuk bir şekilde yayıldı.  

Blockchain, dünya çapındaki kayıt tutma sistemlerinin temel taşı olma potansiyeline sahip bir yazılım. Ancak, halkın kullanımı için piyasaya sürüldü. Daha 2 tane 10 yıl geçmesine rağmen  çok sevildi. Çevrimiçi nakit para birimi bitcoin'in arkasında kimler var bilinmiyor, ama icatcısı olarak, Satoshi Nakamoto başkanlığı altında bir ekip olduğu biliniyor. Bu nedenle yazılımcısı olarak ilk kişi olarak hep onun adı geçiyor. 

Merak ediyorsanız size Kısa bir blockchain tarihi:

1991

Kriptografik olarak güvenli bir blok zinciri ilk kez Stuart Haber ve W Scott Stornetta tarafından anlatılıyor.

1998

Bilgisayar bilimcisi Nick Szabo, merkezi olmayan bir dijital para birimi olan 'bit altın' üzerinde çalışıyor

2000

Stefan Konst, kriptografik güvenli zincirler teorisini ve uygulama fikirlerini yayınlıyor.

2008

Satoshi Nakamoto başkanlığı altında çalışan geliştiriciler, bir blok zinciri için model oluşturan bir teknik inceleme sunuyor.

2009

Nakamoto, bitcoin kullanılarak yapılan işlemler için halka açık defter olarak ilk blok zincirini uygulamaya başladı.

2014

Blockchain teknolojisi, para biriminden ayrılarak ve diğer finansal, kurumlar arası işlemler için potansiyeli araştırılıp, Blockchain 2.0, para biriminin ötesindeki uygulamalara atıfta bulunarak doğmuş oluyor.

Daha sonra da Ethereum blok zinciri sistemi, tahviller gibi finansal araçları temsil eden bilgisayar programlarını bloklara sokup bunlar akıllı sözleşmeler olarak bilinir hale getirdiler.

Bitcoin'in rolü

2008'de çığır açan teknik incelemesini yayınlayan ve 2009'da ilk kodunu başlatan Nakamoto, bitcoin'i bir merkez bankasına veya başka bir otoriteye ihtiyaç duymadan kişiler arası gönderilebilecek bir nakit türü olarak oluşturdu. 

Nakamoto'nun tasarladığı bitcoin defterini çalıştıran motor blok zinciri olarak adlandırılıyor; orijinal ve en büyük blok zinciri böylece ortaya çıkıyor. Bugün hala bitcoin işlemlerini düzenleyen de odur.

İkinci nesil

Günümüzde başka blok zincirleri de yazılmaya başladı. Mesela birkaç yüz “altcoin” i çalıştıran farklı kurallara sahip benzer para birimi projeleri ve gerçekten farklı uygulamaları olan kripto paralar da var artık. 

Ethereum : Bitcoin'den sonra en büyük ikinci blok zinciri uygulaması. Ethereum, ether adı verilen bir para birimini dağıtıyor, ancak aynı zamanda akıllı sözleşmelere izin vererek bilgisayar kodunun depolanmasına ve çalıştırılmasına da izin veriyor.

Ripple: Halka açık bir defter üzerine kurulu gerçek zamanlı brüt ödeme sistemi, döviz bozdurma ve havale ağı imkanı sağlıyor.

Türkiye’de Blockchain, 

Ülkemizde de bu konuda çalışan bir çok şirket var. 2020 itibariyle yaklaşık 2 milyon 500 bin kripto para yatırımcısının varlığı da ilginç bir not.  Blockchain, ortak anahtar şifrelemesi de dahil olmak üzere onlarca yıllık, denenmiş ve test edilmiş teknolojilerin yenilikçi bir karışımını Türk Mühendisler yapıyor.  Özellikle son birkaç yılda, Ethereum ve Multichain gibi türev projelerin yanı sıra, ülkemizde de artık kullanılan sistemler var. Bigexen, BigchainDB, Corda, Hyperledger Burrow / Fabric / Sawtooth ve Quorum gibi Blockchain’den esinlenerek oluşturulan yepyeni teknolojileri ortaya çıktı.

Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin ilk kalkınma planı olan, 2019-2023 dönemini kapsayan ve 23 Temmuz 2019’da Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren 11. Kalkınma Planı’nda “Blokzincir Tabanlı Dijital Merkez Bankası Parası” çıkarılması kararı yer almaktadır.

Blok zincir tabanlı olması beklenen uygulamanın koordinasyonu, bir kamu kurumu tarafından sağlanıp,  Merkez Bankası denetiminde olacak.

Hayata geçirildiği taktirde, söz konusu kripto para, Venezuela’da petrol rezerviyle desteklenen ve petrol varil fiyatına sabitlenmiş bir para birimi olan “petro”nun ardından, bir Merkez Bankası tarafından desteklenen ikinci uygulama olacak. Ama bu konuda çalışan birçok ülke var. 

Türkiye’de halkın yüzde 18’i kripto paraya sahip

Coinlib'in de temel aldığı ING araştırmasına göre, Türkiye’de halkın yüzde 18’inin kripto paraya sahip olduğu tahmin ediliyor. Coinlib verilerine göre, Türkiye’ye kripto para birimleri cinsinden para girişinin hacmi, İngiltere’deki miktarın yaklaşık yarısına karşılık geliyor. Ülkemizde 2020 itibariyle yaklaşık 2 milyon 500 bin kripto para yatırımcısının olduğu söyleniyor. Bu rakam da dünya genelinde 14. Sırada olmamızı bize sağlıyor. 

Merkez Bankası'nın kendi kripto parasını basmasının en önemli avantajı bireylerin bankacılık sistemini aradan çıkararak doğrudan Merkez Bankası parasını ellerinde tutabilmeleri olacak. Güven en büyük güç.  Acaba kişi olarak Merkez Bankası'nda hesap açma imkanı olacak mı? Belki bir fırsat olabilir.  Ancak kripto para tutmanın Merkez Bankası'nda hesap açmaya göre avantajı ödemelerin doğrudan ilgili kişiler arasında yapılmasına imkan vermek sureti ile üçüncü kişiler tarafından takip edilme imkanını ortadan kaldırması. Bence bu durum çok önemli. Bu işi merkez bankası nasıl yapacak bekleyip göreceğiz.

Acaba kripto para tehdit mi, fırsat mı?

Hakkında fetva bile çıkarılan bu kripto para birimi bizim için fırsat mı, tehdit mi?  

Bir taraftan kripto para birimine geçilmesinin aracılık faaliyetine olan ihtiyacı ortadan kaldırarak ödemelerin daha hızlı yapılmasına imkan sağlaması, diğer yanda ise bu durumun bankacılık sistemi için bir tehdit oluşturmasının da mümkün olabileceği düşünülüyor. Bankacılık sisteminin olmadığı bir ortamda finansal istikrar ya da para politikasının işleyişinin nasıl gelişeceğini ön görmek bu konuda güven konusunun halledilmesi, yıllardır içinden çıkılamayan konu. Ancak öyle ya da böyle bu iş gelecek dönemin para işi olarak yerini alacak. 

İstanbul merkezli düşünce kuruluşu EDAM'ın CEO'su ve kripto para konularında bir analiz yayınlamış olan Ussal Şahbaz, Türkiye’nin kripto parasının dünya çapında geçerliliği olmadığı sürece bu tür girişimlerin çok büyük bir anlamı olmadığı görüşünde.

“Eğer sadece Türk Lirası karşılığı kripto para olacaksa, bu uygulama dünyanın başka yerlerinde kabul edilemez. Öncelikle, Merkez Bankası’nın diğer uygulayacağı para politikalarıyla güven tesis etmesi gerekir,” diyor. Durum böyle ama var gücümüzle bu pazarda yer almaya çalışıyoruz. 

"Dünyada para politikası değişecek"

Ülke olarak, bu dünyaya gireceksek uluslararası kripto para oyuncularına ortak olmalı, o girişimlerin şekillenmesine katkıda bulunmalıyız. Ve hemen global ödeme cihazlarına taraf olmalıyız. Kripto para, bir ülkenin parasal sistemine güven sağlamaz, var olan güveni perçinler. 

İstanbul Teknik Üniversitesi Blockchain Kurucu Başkanı Doruk İşmen ise, kripto paranın Türk Lirası’na endeksli olmasından ötürü, çıkacak kripto paranın enflasyonla mücadele konusunda çok büyük bir etki yaratacağını düşünmüyor.

"Fakat kayıt dışı ekonomi konusunda büyük gelişmeler sağlayacak. Zira blok zincir teknolojisi ile bütün para transferleri kayıt altına alındığı için vergi kaçırma, kara para aklama gibi yasa dışı finans olayları azalacaktır. Bu konuda araştırma yapan hocalarımızın görüşleri böyle.

Lira bazlı bir kripto paranın, enflasyon oranlarının oldukça yüksek olduğu bir ortamda ne kadar itibar göreceğini ve dijital Türk lirasınn “güvenli bir liman” olarak görülüp görülmeyeceğini ise zaman ve destekleyici politikalar ile  görülecek. 

Türkiye'de kripto paraya ilgi artıyor mu? Düzenlemeler olacak mı?

Bugün dünyada 5 binin üzerinde kripto para çeşidi mevcut ve dijital para piyasası da 800 milyar dolar işlem hacmine ulaşmış durumda.

Bilinen en fazla kullanılan kripto paranın lira karşılığı Şubatın ilk haftasında ortalama 277.845,66 Türk Lira değerinde oldu. Peki Türkiye'de kriptopara ne kadar ilgi çekiyor veya ne kadar biliniyor?

Uzmanlara göre dünya ekonomisini kırılganlığını ortaya çıkaran Covid-19 salgını ardından ülkeler ve şirketler dijital para konusuna daha sıcak bakmaya başladı.

Türkiye’de de dijital varlık işlem platformu sayısı da hızla artıyor. Pandemi sonrası kripto paralara ilginin daha da arttığı Türkiye’de örneğin geçtiğimiz yıl kurulan bir firma, Türkiye'nin ilk yüksek hacimli dijital varlık işlem platformu oldu. Ama araştırmalara göre Türkiye'de kripto paranın bilinirliği hala çok düşük

Türkiye'de Bitcoin'e olan ilgiyi ve kriptopara bilinirliğini ortaya çıkarmak adına Haziran ve Temmuz aylarında yapılan bir araştırmada ise, Türklerin sanıldığı kadar "kripto para dostu" olmadığı tespit edildi.

Dijital varlık işlem platformu 23 Temmuz tarihinde açıklanmış olan araştırmada katılımcıların yüzde 96,8'i blockchain sistemini bilmediği ortaya çıkarmıştı. 4 ay süresi içinde bu konuda yapılan atılımların, Türkiye'de kripto para işlemi yapanların oranını yüzde 0,9 ‘a çıkardı. Bununla birlikte katılımcıların sadece yüzde 34'ü kripto paralara güveniyor. Yüzde 68,7 ile en çok Y kuşağı kripto para işlemi yapıyor.

Eğitim seviyesi arttıkça kripto para yatırımları da artıyor ve kripto para ile işlem yapanların yüzde 87,3'ü lise veya üniversite mezunu, yüzde 75,3'ü ücretli çalışan ve yüzde 80'i erkek.

Teknolojiye dayalı olduğu için kripto parayı tercih edenler yüzde 48,3 iken, merak ettiğinden kullandığını söyleyenler yüzde 47 ve 'yüksek getiri beklentisi' nedeniyle tercih edenlerse yüzde 24.

Kripto para birimlerinin kullanım amaçları

Kripto para birimlerinin kullanım amaçları oranı ise şöyle: Yatırım yüzde 58,4, al-sat işlemleri yüzde 57,7 ve para transferi yüzde 29,9.  En fazla kripto para işlemi yapan ülkeler sıralaması da şöyle. Bitcoin başta olmak üzere kripto para alım satım işlemi yapan ülkeleri listeleyen ICO Analytics, dünya genelinde trafiğin yüzde 14'ünün ABD kaynaklı olduğunu ortaya koymuş.  ABD’den sonra yüzde 10 ile Güney Kore ve yüzde 6,9 ile Rusya izliyor. Türkiye ise trafiğin yüzde 2,14’üne sahip olarak 14’üncü sırada yer alıyor.

Kripto paraların Türkiye’deki yasallık durumu

İlk olarak Elektronik paranın bir fon karşılığında ihraç edilmesi ve para faaliyetini yürüten tüzel kişiliğin de BDDK tarafından para ihracı için yasal izin alması gerekiyor.

BDDK’nın son yayınlarına göre bütün kripto paralar 6493 sayılı kanunun uygulama alanına giriyor. Yani ülkemizde bitcoin ve türevleri ile ilgili bir yasal düzenleme henüz mevcut değil ve hukuki anlamda para olarak kabul edilmemekte. Gözetim ve denetimi de mümkün değil. Dikkat etmeniz gereken bir konu, 

Türkiye'de vergisi olacak

Ancak yavaş da olsa Türkiye’de bilinirlik kazanan ve kullanımı artacağı düşünülen Bitcoin ve Altcoin vergilendirmesine yönelik ilk adımlar yavaş yavaş atılıyor.

Kısa süre önce Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından yayınlanan 3 yıllık Yeni Ekonomi Programı’nda yer alan vergilendirmeler kapsamında, kripto para işlemlerinden de vergi kesintisi alınması gündemde.

2021-2023 yıllarını kapsayan 'Orta Vadeli Program’da, Bitcoin ve tüm kripto paraların vergilendirilmesi konusu “Kamu Maliyesi” başlığı altında yer almıştı. Politika ve Tedbirler bölümünde şu ifadelere yer verilmişti:

"Dijital olarak alınıp satılabilen ve transfer edilebilen, dijital bir değeri temsil eden sanal varlıklar kullanılarak yapılan işlemlerin vergilendirilmesine yönelik çalışmalar sürdürülecek, bu varlıkların suçun finansmanında kullanılmasının önlenmesine yönelik bir takip mekanizması tesis edilecektir."

Ancak, bu vergilendirmenin nasıl olacağına dair ve takip mekanizmasının nasıl olacağı ile ilgili henüz net bir bilgi yok. Bence bir merkezden kontrol edilmesi bu işin doğasına aykırı ama göreceğiz bakalım. 

 “Blockchain” ve “kripto para”ya alışacağız

Sonuç olarak, artık yavaş yavaş bu “Blockchain” ve “kripto para” işine alışacağız. Blokchin tüm ülkeler tarafından desteklenecek. 2021 yılında Çin bu konuda bir atılım yapacak ve dünya tartışmaya başlayacak. Güvenli ve herkese açık bir sistem. Belki, gelecek yıllarda tüm sistem Blockchain üzerinden olacak. Mesela, seçimler, değişik oylamalar, para transferleri, siyasette değişiklerin bu teknolojik sistem kullanılarak olacağı kesin. Sadece insanların yararına kullanılması için savaş vermemiz gerekiyor. Bu sistem Merkezi bir sistem üzerinden olmaz da şefaf olursa muhteşem olur. Özgürlük sağlar. Ama, bir merkezden yönetilirse, karar alma mekanizması bir grubun eline verilirse problem çıkar. 2030 a kadar belirlenen ajanda ile adım adım gideceğiz. 

İşte böyle. Bekleyip göreceğiz ya da işin içine dalıp test edeceğiz. Kazancınız büyük bereketiniz bol olsun.