Sedat YILMAZ

2019 yılını ABD/Çin ticaret savaşlarıyla geçiren küresel ekonomi bir türlü yüksek risklerden kurtulamıyor. İran’ın Irak ve Suriye’deki kolu milislerin komutanı Kasım Süleymani ve 6 generalin ABD tarafından öldürülmesiyle başlayan küresel jeopolitik risklere Ocak ayı ortasından itibaren Çin’den yayılan koronavirüs, Ortadoğu’da Türkiye’nin de içinde olduğu denge savaşları eklendi. Dünya şimdi de petrol fiyatlarının bir gecede yarıya yakın gerileyerek 31 dolarlar seviyesine inmesinin şokunu yaşıyor.

Petroldeki fiyat düşüşünün ardındaki sebep Petrol İhraç Eden Ülkeler Teşkilatı’nın (OPEC) 5-6 Mart'taki toplantısında üretim kesintisinin sürdürülmesi ile ilgili karar alamaması oldu. OPEC üyeleri iki günlük toplantıda 1,5 milyon varil kesinti önerirken, Rusya ittifakı ülkeler bunu kabul etmedi ve petrol rezervlerinin fiyat düşüşüne hazırlıklı olduğunu bildirdiler. OPEC üyesi Suudi Arabistan'ın petrol üretiminde kesinti önerisine Rusya önderliğindeki OPEC dışı ülkeler sıcak bakmadıklarını açıkladılar.

Petrol fiyatlarındaki sert düşüş olacağını önce Suudi Arabistan devlet şirketi Saudi Aramco mesaj verdi. Halka arzından sonra ilk kez yüzde 3,9 düşüşle 3,17 riyali gören Aramco hisseleri bir bakıma bugünkü petrol fiyatını belirleyen gelişmelerin başında geldi. Aynı zamanda ülkenin tadawul hisse senedi endeksi de yüzde 6,5 değer kaybetmesi fitili ateşleyen son gelişme olarak kayda geçti.

Piyasalar ateşten gömlek

Petrol İhraç Eden Ülkeler Teşkilatı’na (OPEC) ile birlik dışı petrol üretici ülkeler 5-6 Mart’taki toplantının hemen ardından Rusya ittifakına karşı beklenmedik bir karar aldı. Aylardır petrol üretiminde daha fazla kısıntıyı konuşan Suudi Arabistan liderliğindeki OPEC ülkeleri, alınan kararı tanımayan Rusya ve ittifakının petrol hinterlandını bozmak ve pazarda daha fazla pay sahibi olmak için üretimi artırma ve fiyatları düşürme kararına vardı.

2020 yılına Kuzey Denizi petrolü olarak bilinen brentte 66 dolardan başlayan ve 70 dolar seviyesini zorlamasına rağmen önce 50 dolar ardından 45 dolarda dip yapmaya çalışan petrol fiyatları, 1991 yılından bu yana en sert günlük düşüşünü yaşayarak 45 dolardan 31 dolara geriledi. WTI ABD petrolü ise 27 dolara kadar düştü. Fiyatlar daha sonra 36 dolar seviyesinde dengelendi.

Haftaya söz konusu OPEC kararıyla başlayan küresel piyasalar allak bullak oldu. En büyük darbeyi borsalar olurken döviz güçlendi, yatırımcı faize koştu, altın 1703 doları geçerek zirve yaptı. Yurt içinde borsa gün içinde 105 binin altına indi. Dolar 6,17 lirayı görürken euro 7 liranın üzerine çıktı.

Dünyada tüm ülkelerde yarısının koronavirüs salgının görülmesi üzerine petrol piyasasındaki kargaşanın eklenmesi riskli varlıklara talebi artırıyor. Piyasaların baş aktörü petrol fiyatlarındaki ayarsızlığın diğer piyasaları yakından olumsuz etkilediği, piyasada risk algısının değiştiği ve fiyatlamadaki dengenin bozulduğu gözleniyor.

ABD Hazine tahvili faizleri rekor düşük seviyelere indi. Tarihte ilk kez tüm getiri eğrisi yüzde 1'in altına düşen ABD on yıllık tahvil faizi yüzde 0,47, beş yıllık tahvil faizi yüzde 0,36 ve iki yıllık tahvil faizi yüzde 0,27’ye geriledi.

30 doların altına iner mi?

Birçok piyasa analisti, Suudi Arabistan’ın brentte petrol fiyatını 31 dolara çekmesi ve üretimi artırmasının mevcut fiyatları daha da indireceğini öngörüyor. ABD yatırım bankası Goldman Sachs fiyatların yakın gelecekte 20 dolara kadar inebileceği tahmininde bulundu. Birçok stratejist de 31 Mart’ta sona erecek üretim kesintisinin ortadan kalkması ve üretimin daha da fazlalaşmasıyla fiyatların 20 dolarlar seviyesine kadar gerilemesinin muhtemel olduğunu kaydediyor.

Enerji sektörü kaynaklarına göre, Suudi Arabistan'da devlete ait petrol şirketi Aramco, pazı piyasa katılımcılarına özel olarak üretimi gelecek ay günlük 10 milyon varilin üzerine çıkarmayı planladığını ve üretimin 12 milyon varile dahi çıkabileceğini belirttiler.

Stratejistlerin diğer üzerinde durdukları husus, koronavirüs salgını sebebiyle küresel ekonomide üretimin durma noktasına gelmesi. Stratejistler, virüs tehdidinin dünya ekonomisini sarstığını ve petrol fiyatlarını aşağı çektiğini, virüs salgınındaki belirsizliğin de petrol fiyatlarını aşağı yönlü baskılayacağını iddia ediyor.

Rusya’da olağanüstü hal

Doğalgazıyla birlikte enerjide büyük oyuncuların arasında bulunan Rusya kendisi petrol üretimini düşürdüğü halde küresel bazda kesintiyi kabul etmiyor ve fiyatlardaki düşüşü destekliyor. Rusya’nın asıl hedefi ise ABD’li kaya petrolü üreticilerini piyasa dışına itmek.

Rusya Maliye Bakanlığı’ndan gelen 25-30 dolar arasındaki düşük petrol fiyatlarına en az 10 yıl dayanabileceklerine ve makro istikrar konusunda endişe edilmediğine dair açıklamalara rağmen Rusya piyasalarında ruble dolar ve euroya karşı ciddi kayıplar yaşıyor. Suudi Arabistan’ın petrolde fiyat indirme ve üretimi artırma kararıyla 1 euro 84 rubleden, 1 dolar da 74 rubleden işlem gördü.  Rus petrol şirketleri Rosneft ve Lukoil'in hisselerinde ise yüzde 4'ün üzerinde kayıp yaşandı. Ayrıca her iki şirketin piyasa değeri toplam 360 milyar ruble (4,8 milyar dolar) eridi.

Bunun üzerine Rusya'da döviz kurlarındaki ani yükseliş nedeniyle ekonomide olağanüstü hal ilan edildi. Analistler petrol fiyatlarında her 10 dolarlık düşüşün Rusya’ya 20 milyar dolarlık bir zarar yazdığını belirtiyorlar. Aynı analistlere göre Rusya’nın petrolden kâr edebilmesi için petrol fiyatının en az 42 dolar olması gerekiyor. Analistler Rusya’da bir kasa domatesin 30 dolara satıldığını ve bir varil petrol ile bir kasa domatesin aynı fiyata geldiğine de vurgu yapıyorlar.

 Bütçe yapmada zorlanacak

Petrol fiyatlarının düşüşü sadece Rusya’yı değil Suudi Arabistan’ı da yakından ilgilendiriyor. Ekonomisinin yüzde 90’ı petrol gelirlerine bağlı Suudi Arabistan’da bütçenin dengelenmesi için mevcut benzin ve mazot fiyatlarının yükseltileceği ve yüksek enflasyona gidecek bir kapının aralandığı belirtiliyor.

Petrolde düşük fiyatı istemediği halde üretimin artırılmasından yana olan ABD ise Suudi Arabistan’ı kontrol altında tutmaya çalışıyor. Zira 6 yıl önce Suudi Arabistan tarafından uygulanan düşük fiyat stratejisi ABD’de yüzlerce petrol şirketinin batmasına ve yaklaşık 300 milyar dolarlık bir kayba sebep olmuştu. Özellikle kaya petrolüne ağırlık veren ABD’li petrol şirketlerini fiyatların 50 dolara çıkması kurtarmıştı. Söz konusu strateji de ABD’yi en büyük petrol üreticisi ülke haline getirmişti.

Önemli petrol ihraç eden ülkeler arasında bulunan İran da ABD ambargosu sebebiyle petrol satmak konusunda elleri bağlı. Farklı yöntemlerle petrol ihraç eden İran’ın fiyatların düşmesiyle ekonomik yönden daha fazla sıkıntılar yaşayacağı belirtiliyor. Söz konusu düşük fiyat ve yüksek üretim kararının petrol üreticileri OPEC ülkelerini olumsuz etkileyeceği, ekonomilerdeki daralmanın sosyo politik olayları beraberinde getirebileceği gözlerden kaçmıyor.

Türkiye’nin eli rahatlıyor

Petrol fiyatlarındaki gerilemenin Türkiye gibi yüksek enerji ithalatçısı ülkelerde büyüme, cari denge, bütçe, enflasyon ve faizleri olumlu etkileyeceği tahminleri yapılıyor. Yaklaşık her yıl 35 milyar dolar enerji faturası ödeyen Türkiye’nin petrol fiyatlarındaki uzun süreli düşüşle birlikte 10 - 12 milyar dolar civarında tasarruf yapacağı ve ödemeler dengesini rahatlatacağı tahminleri yapılıyor.

Türkiye ekonomisi için küresel risk algısındaki bozulma ve emtia fiyatlarıyla ihracatçı ülkelerin risk primlerindeki yükselişin etkin olacağı ancak düşük petrol ve enerji fiyatlarının Türkiye’nin cari denge, bütçe, enflasyon, düşük faiz, büyüme, sanayi üretimi ve dış ticaretinde olumlu neticeler vereceği varsayılıyor.  Petrol fiyatlarındaki düşüşün kamu bütçesine de 25 milyar liralık bir katkı sağlayacağı tahminleri yapılırken kısa vadede manşet enflasyonu da 2-3 puan aşağı çekebileceği öngörülüyor. Ancak küresel büyümenin yavaşlayacak olması sebebiyle mal ve hizmet ihracatında bir gerilemeden söz edilebileceği belirtiliyor.

Gelecek dönemde kur oynaklığı, tüketicilerin enerji fiyatlarındaki seyirle birlikte tüketim talebi ve enflasyon görünümü konusunda fikir vereceği ifade edilirken enerji fiyatlarındaki düşüşlerin kurun yukarı yönlü gitmesini engelleyeceği ve TL varlıklarında kuvvetlenmelerin, Türkiye’nin faiz pozisyonunda da risklerin azaldığının görüleceği tahminlerine yer veriliyor.

Teknik küresel resesyon kapıda

Ekonomistler, jeopolitik riskler, koronavirüs ve petrol fiyatlarında yüksek dalgalanmalar sebebiyle dünyanın teknik resesyona girebileceğini öngörüyor. Ekonomistler mevcut durumun nereye evrileceğini bilmediklerini, hangi şeyin nasıl fiyatlanacağı konusunda piyasaların kararsız olduğunu, yakın gelecekte yüksek dalga boylarının görülebileceğini dile getiriyorlar. ABD yatırım bankası Morgan Stanley, ikinci çeyrekte de virüs salgınından dolayı aksaklıkların süreceği öngörüsünde bulunarak, büyük ekonomilerin teknik resesyona girme riskinin arttığı tahmininde bulunan kurumlara katıldı. Banka notunda, “Merkez bankalarının teşvikleri işe yarayabilir, ancak ilk önce salgının ve yeni gelişen petrol krizinin kontrol altına alınması gerekiyor” ifadeleri dikkat çekiyor.

Koronavirüsün panzehiri petrol

Petrol fiyatlarının yakın gelecekte 20 dolara kadar inebileceği tahminleri ise durgunluk yaşayan küresel ekonominin hareketlenmesi adına olumlu bulanları sevindiriyor. Piyasaları olumsuz etkileyen petrol fiyatlarındaki düşüşün virüs sebebiyle daralan küresel ekonomiye destek vereceği öngörülüyor. Küresel merkez bankalarının dahi faiz indirim yarışına girdiği bu dönemde alınacak tedbirlerin pek işe yaramayacağı düşünülürken petrol fiyatlarındaki düşüşü koronavirüsün panzehiri olarak niteleyenler çoğalıyor.