Röportaj: Hakan DİKMEN

Son yıllardır iki kelime hayatımızın her alanında karşımıza çıkıyor. Bunlardan birincisi İnavasyon ikincisi de Sürdürülebilirlik. Bu kelimelere bir olgu daha eklendi Döngüsel Ekonomide Verimlilik. Gördüğünüz gibi dünya değiştikçe biz de değişiyoruz ve yeniliklere bir bir alışıyoruz.  Bu konularda önder olan, Kırk yıla yakındır mesleğinde ve sosyal sorumluluk alanında Türk Sanayisinde yaptıklarıyla bir çok ilke imza atan duayyen bir Endüstri Mühendisi sayın Müjgan Çetin bugün kü konuğumuz. Onun  girişimcilik ruhu ve insanlara güven veren, özellikle gençlere ve kadınlara sürekli ilham veren Müjgan Çetin’in, meslek hayatında ve sosyal sorumluluk projelerinde yaptığı önemli çalışmaları, amaçlarını, hedeflerini merak ettik ve sizin ile paylaşıyoruz. 

Bilim Kızı projesi

Siz sivil Toplum Örgütleri ve Sosyal Sorumluluk projeleriyle tanınıyorsunuz. Dahil olduğunuz, yönettiğiniz sosyal girişim projelerinizden, faaliyetlerinizden söz eder misiniz?

Ülkemizin teknoloji uygulama başarısına profesyonel iş deneyimlerim sırasında defalarca tanıklık ettim. Aynı başarıyı, bilimsel kavram ve bilgi üretiminde de devam etmesi için, ‘Bilim Kızı’ projemizi (https://www.bilimkizi.org/) 2016 yılında bir sosyal girişim projesi olarak, rahmetli oğlum ile başlatmıştım. Oğlumun 2018 yılında Allah’ın rahmetine kavuşmasından sonra, bu projeye devam etmek, uzun yas dönemimde beni hayata bağladı. Böylece, acımı içimde taşıyarak, kalan ömrümde kızlarıma ve hayata değer katmak için yaşam enerjisi buldum.

‘Bilim Kızı’ projemizle, temel bilimler alanında lisans ve yaşam bilimleri alanında yüksek lisans ve doktora eğitimleri alan kızlarımıza destek oluyoruz. 2016 yılından bu yana; 3 Üniversitede (Uşak Üniversitesi, İzmir Yüksek Teknoloji Üniversitesi, Bursa Teknik Üniversitesi) projemizi tanıtarak, her üniversitedeki başarılı bilim kadınları hocalarımızın bilimsel kariyerlerini dinleyerek motive olduk ve kızlarımızın ‘Bilim Kızı’ proje deneyimlerini paylaştık, 4 Bilim İnsanı ile bilimsel seminer (youtube kanalımızdan izleyebilirsiniz) gerçekleştirerek dünyadaki bilimsel gelişmeleri öğrendik, kızlarımıza İngilizce eğitimi verdik. 2021-2022 dönemi 15 kızımıza başlattığımız mentorluk hizmetimizi, bilim kadınlarından oluşan mentorlerimiz ile başarı ile devam ediyoruz. Bütün bu faaliyetlerimiz sonucunda; 2016 yılından bu yana 7 kızımıza burs verdik, 1 kızımızın İngilizce seviye sınav harcını karşıladık, 1 kızımızın yurtdışı doktora sınav harcını ödedik, 1 kızımızın yabancı dil sınav ve hazırlık eğitim bedelini karşıladık, 17 kızımıza MENTORLUK hizmeti sunduk, 5 kızımıza staj yeri ayarladık, 1 kızımıza uzmanlığına uygun iş bulduk, 10 kızımızla ar-ge/lab bilimsel gezisi gerçekleştirdik, 10 kızımıza yetkinlik geliştirme eğitimi verdik. 

Bütün bu çalışmalarımız ile, NOBEL ödülüne koşuyoruz.  Uluslararası bilimsel başarı kazanma hedefimizde ilerleyen kızlarımızın bu yılki başarıları, bizlere umut ve motivasyon veriyor. ‘Bilim Kızı’ projemizde yer alan kızlarımızın başarılarını takip ediyor ve paylaşıyoruz.  Sizlerle de paylaşmadan duramayacağım.  Bir kızımızın Georgia Üniversitesinde burslu doktora kabulü gerçekleşti, bir kızımız Romanya Krakow şehrindeki Jagiellonian Üniversitesinde Moleküler biyoloji ve genetik bölümünde 7 aylık Erasmus stajını kazandı. Bir kızımız yüksek lisans çalışması sırasında gerçekleştirdiği çalışmalardan oluşan makalesini bu yıl 44. gerçekleşecek  ’de sunma hakkı kazandı. Kızlarımızın başarılarını uluslararası bilim dünyasına taşımaları hepimizi çok gururlandırıyor. Bir kızımız 4 girişimcilik projesi, 1stk üyesi, 2 toplulukta lider olarak görev alıyor. Bu kızımız bilimsel girişimci olarak çalışmalarını yaşama değer katacak şekilde sunma yolunda kararlı bir şekilde ilerliyor. 

Bir kızımız da Hacettepe Üniversitesi Ekoloji grubu (EKOG) topluluğunda yönetim kurulu üyesi olarak kongre düzenliyor. 1-3 Haziran 2022’de gerçekleşecek kongrede çok sayıda bildiri sunulacak ve çalıştaylar gerçekleşecektir. ‘Bilim Kızı’ projesi olarak bizler de 1 Haziran’da 15:00 de katılarak, projemizi paylaşacağız. Böylece kızımız da kongre düzenleme deneyimi kazanmış olacak.

‘Bilim Kızı’ projemizin faaliyetleri için gelir elde etmek üzere, İnovasyon İle Değer Katanlar isimli kitabımın telif gelirleri projemize bağışladığımı söylemiştim. Ayrıca, ‘Bilim Kızı’ projemizin faaliyetleri için gelir elde etmek üzere, ‘Bilim Kızı’ markamızı değişik kuruluşlara lisanslanarak ürünler üretiyoruz ve satış gelirlerini proje giderlerimizde kullanıyoruz. Projemize destek olmak isteyenler, PI-GIRL logomuz ile gümüş takılar ve rozetler alabilir, bez çantalarımızı kullanarak çevreyi koruyabilirler. 2022 ‘Bilim Kızı’ Takvimimizde ise, mentor hocalarımızdan oluşan çağdaş bilim kadınlarının başarılarını öğrenebilir ve takvimimizin satış gelirleriyle de projemize katkı sağlayabilirler. Bütün bu ürünlerimizi web sitemizden temin edebilirler.

Aslında siz de bir bilim kızı olarak bu alemde var olmuş ve başarıdan başarıya koşuyorsunuz.  İnovasyon ve Sürdürülebilirlik kelimeleri son yıllarda çok duyduğumuz iki kelime . Siz de bu alanda çalışıyorsunuz. Bize bu konularda neler anlatırsınız?  

“Birleşmiş Milletler ’in üye ülkeleri 2016 yılında yürürlüğe giren 2030 yılı hedeflerinde; yoksulluğu sona erdirmek, eşitsizlik ve adaletsizlikle mücadele etmek ve iklim değişikliğinin üstesinden gelmek için 17 Sürdürülebilir Kalkınma Hedefini benimsedi. Sonrasında, Avrupa Birliği (AB), 11 Aralık 2019 tarihinde açıkladığı Avrupa Yeşil Mutabakatı ile 2050 yılında iklim-nötr ilk kıta olma hedefini ortaya koyarak, sanayisinin dönüşümünü gerektiren yeni bir büyüme stratejisi benimseyeceğini ifade etti. 

Yeşil Mutabakatı kapsamındaki eylemler, enerji, ulaşım, sanayi, finans, inşaat, tarım dahil AB ekonomisini yeniden şekillendiriyor. Karbon düzenlemeleri ve yeşil finansman, güvenli enerji arzı, sürdürülebilir tarım, sürdürülebilir akıllı ulaşım ticaretin zorunluluğu haline geliyor ve böylece iklim değişikliği ile mücadele edilmesi amaçlanıyor. Bütün bu süreç, pandemi ile başlayan, savaş ile devam eden ve giderek daha çok hissettiğimiz ekonomik zorluklarla baş etmemiz için bize olanak sunuyor. İNOVASYON ile sürdürülebilirlik ve döngüsel ekonomi kavramlarına uygun yenilikçi çözümler üretebiliyoruz. Sürdürülebilirlik; kaynakların tüketiminden geri dönüşümüne uzanan süreçte, ürün, hizmet, süreç, iş modeli, sosyal İnovasyon projeleri ile bizlerin yolunu aydınlatıyor. Bu sebeple, sürdürülebilirlik ve İnovasyon kavramlarını içeren eğitimler ile, yapılabilecek çalışmaları ve bu çalışmalar için yöntem ve metotları paylaşıyorum. Pandemi sonrası oluşan şartların zorladığı ve algılarımızın değiştiği yeni ekonomik dünyamızda, yeşil mutabakatın getirdiği yasal zorlulukları da aşacak çok sayıda verimlilik ve İnovasyon fırsatı bizi beklemekte. Bu fırsatlar hem ülkemizin refahını geliştirecek, hem de dünya pazarını yenilikçi çözümlerle kuruluşlarımıza açabilecektir.

Döngüsel ekonomi

Döngüsel Ekonomide verimlilik ve İnovasyon konusunu da merak ediyoruz. İş hayatına etkileri nasıl oluyor? Hangi sektör ve konularda karşımıza çıkıyor?

Döngüsel ekonomi modeli, ham maddeden atık oluşumuna kadar geçen süreçte bireyleri ve toplumu yenilenebilir enerji kaynaklarına yöneltirken, kaynak tüketimini azaltmayı, geri dönüşümü ve yeniden kullanımı teşvik ediyor. Pandemi ve sonradan yaşadığımız ekonomik kriz ve savaş ortamı, yeniden düşünme ve mevcut kaynaklarımızı verimli ve etkin kullanma ihtiyacımızı arttırdı.  Sadelik, az tüketim ve yenilikçi çözümlerle ayakta kalma ihtiyacımız öne çıktı. Döngüsel ekonomide, kaynakları az kullan, verimli ve etkin kullan ve atık üretme prensiplerini zorunlu hale getirdi. Verimlilik ve etkinlik en önemli yaşam önceliğimiz haline dönüştü. Daha önce dikkatimizi çekmeyen çok sayıda israf gözümüze batmaya başladı. Bugüne kadar gerçekleştirdiğimiz verimlilik ve etkinlik çalışmaları yetersiz kaldı. Bu yetersizliği aşarak, artık yenilikçi bakış açısı ile yeni teknolojiler ve yaklaşımlar ile İnovasyon yapmak zorunlu oldu. Ben de bu sebeple, son zamanlarda verimlilik ve inovasyon kavramlarını, çok konuşur ve anlatır hale geldim. 

Maliyet kalemlerimizi oluşturan bütün konuları yeniden masaya yatırarak yenilikçi yöntemler ile yeniden düşünmeliyiz. Kullandığımız malzemelerden başlayarak, bütün kaynaklarımız için (elektrik, doğalgaz, genel giderlerimiz v.b) derin sorular sormanın tam zamanıdır. Öyle sorular sormalıyız ki; yenilikçi ürün, hizmet, süreç, örgütlenme modeli veya iş modelimiz ile radikal yenilikleri hayata geçirmeli, değişen dünyada önce ayakta kalmayı başarmalı, sonra da sürdürülebilir gelişmeye devam etmeliyiz. Artık hem dünya hem de ülkemiz olarak, dönüşü olmayan bir yol içerisindeyiz. Bulacağımız çözümler, geçici değil, kalıcı ve uzun vadeli sürdürülebilir olmalıdır. Sürdürülebilir, uzun soluklu çözümlere odaklanmalıyız. Yapacak çok işimiz, gidecek çok yolumuz var. 

İş hayatında tüm sektörlerde, başta tekstil, makine-ekipman sanayi olmak üzere enerji, ulaşım, finans, inşaat, tarım alanında, özellikle kaynak tüketimi amacıyla döngüsel ekonomi modeli etkili oluyor. Tekstil sektöründe daha az su tüketimi ve daha az atık üretimi öncelikli hale geldi. Tasarımlar bu önceliğe göre yenilenmeye başladı. 

Enerji maliyetlerimizi azaltmak için, güneş enerjisi kullanımı ve enerji tüketimini azaltan tasarımlar ile elektrik tüketimimizi en aza indirmek şart oldu. Çevre yönetim sistemleri ve enerji verimliliği sistemlerini daha etkin uygulamaya başladık. Artan akaryakıt zamları hepimizi elektrikli arabalara yöneltiyor. Bu yıl sonuna kadar bütün araba markalarının elektrikli modellerine ulaşabilir olacağız. Otomotive sektörü parça üreticileri de bu yeni modele uygun yenilikçi parçalar üretmeye başladı. Lojistik sektöründe de maliyetlerimizi azaltmamız gerekiyor. Uçak ve kargo gemilerinin daha temiz yakıtlarla çalışmasını sağlamalıyız. Akıllı trafik yönetim sistemleri ile seyahat sürelerini azaltmaya yarayan çözümler ve uzaktan erişim teknolojileri ile evden çalışma ve iş seyahatini azaltmak hepimizin hayata geçirdiği tasarruf çözümleri oldu. Artan gıda fiyatları sonucunda evlerimizde, çatılarda kendi sebzelerimizi üretmeye başladık. Tarım sektöründe, daha verimli ve az maliyetli üretim için akıllı tarım uygulamaları ile tarımda dönüşüm girişimlerini daha çok duyar olduk. Gençlerimiz şehirlerdeki yaşam maliyeti ile mücadele etmek yerine, köylerine geri dönerek, katma değerli organik tarımsal ürünleri üretmeye başladılar. Her sektörde, üretimde kullanılan malzemelerin en aza indirerek, doğayla dost malzemeleri kullanmaya geçen örneklere şahit oluyorum. Verimlilik ve etkinlik, kaizen, 6Sigma, MUDA, İsraf, yalın üretim kavramlarını yeniden gündeme geldi. Geri dönüştürülebilir atıkların daha kolay toplanmasını sağlamaya başladık. Sıfır atık, ulusal hedefimiz oldu. Atık şişe, kâğıt, teneke, plastik, naylon ambalajları geri kazanarak yeni ürünler üretmeye başladık. Bu geri kazanım çalışmalarını kuruluşlar reklamlarına taşıdılar. Bütün bu gelişmeler ve çabalar, hepimizi hem bireysel hem de kurumsal hayatımızda verimlilik ve inovasyon konularına yöneltiyor. 

Gençlere öneriler

Ülkemiz nasıl daha ileriye gider, gençlere neler önerirsiniz? Girişimci gençlere iş kurma ve sürdürülebilirliği sağlama konusu ile ilgili neler önerirsiniz?

Üniversite öğrenci kulüplerinde neredeyse ayda bir GENÇLER İÇİN İNOVASYON isimli eğitim ve etkinlikler yapıyorum. Yenilikçi kadın girişimcilere eğitimler veriyorum. Bütün konuşmalarımın temel bir yaklaşımı var. Artık yeni bir çağdayız. Ben bu çağa AKILLI DEĞER ÜRETİMİ çağı diyorum. Sizler ister digital çağ, ister modern sonrası çağ, ister İnovasyon çağı deyin, her sektörde bu yeni çağ bize daha iyi bir dünyanın fırsatlarını sunuyor. Bu fırsatları görmek, bu fırsatları yenilik ile değere dönüştürmek için meslek peşinde koşmak yerine yetkinlik geliştirme peşinde koşmamız gerektiğini anlatıyorum. Dijital dünya yetkinlikleri yanında, bilgi ve medya okuryazarlığı, iş birliği yapabilme, yaratıcılık ve İnovasyon, ekip çalışması, kritik düşünme ve problem çözme, esneklik ve uyum sağlanabilirlik, İnisiyatif alma ve öz yönlendirme, küresel bilinç, girişimcilik, yurttaşlık, çevre yeteneklerimizi ve becerilerimizi geliştirmeliyiz. Tek bir dalda uzmanlaşmak yerine, çok disiplinli bakış açısı kazanarak, sorunlardan şikâyet etmek yerine, fırsat olarak görerek, çözmeye odaklanmalıyız. Tabi bütün bunların yanında, bilinen teknolojiler ve bilimsel çalışmalar yerine yeni bilimsel çalışmalar yapmaya da odaklanmalıyız. Uzay teknolojileri üretmek için, yeni astro-fizik, astro-matematik, astro-kimya, astro-biyoloji alanında bilimsel bilgilerinin üretimi için emek sarf etmeliyiz. İklim krizi duyarlılığımız, daha az enerji ve kaynak tüketme zorunluluğumuz, bizlere bu yetkinlik ve becerileri kazanma konusunda yeni açılımlar sunuyor. 

Bütün gençler girişimci olmak zorunda değil. Mevcut dünyamızın mevcut problemlerini, mevcut teknolojiler ile, mevcut kurumlarda çalışarak da çözebilirler. Akıllı iş birliği dediğim yöntemle, sorunun değil çözümün parçası olmalıyız. Ülkemizin teknolojiyi uygulama başarısını, akıllı iş birlikleri yaparak daha iyi hale getirebiliriz. İnovasyon tek başına yapılamayacak kadar ciddi bir iştir. İşinde uzman kişi ve kuruluşlarla iş birliği yapmayı gerektirir. Paylaşım ekonomisi dediğimiz yeni bir ekonomik model, sadece ürün hizmet kullanımını içermiyor. Ürün ve hizmet üretiminde de yetkinlikleri ve kaynakları paylaşarak, riskleri azaltmamıza olanak sağlıyor. Girişimci olmak istemeyen gençler akıllı iş birliği ile paylaşım ekonomisinde kendilerine yer açabilirler.

Yenilikçi girişimci olmayı seçen gençler ise, kısa dönemde zengin olmak yerine, uzun soluklu sürdürülebilir değer üretmeyi tercih etmeliler, diye düşünüyorum. Hiçbir başarı kolay elde edilmez. Tutku ile, uzun soluklu kararlılık gerektirir. Hiçbir inovasyon tek seferde başarıya ulaşamamıştır. Sürdürülebilir bir çözüm için; gerçekleştirdikleri ürün ve hizmet yeniliklerinin hedef kitlelerinde yarattığı etkiyi izleyerek, arttırmsal inovasyon ve verimlilik çalışmaları ile, ihtiyaçlara uygun hale getirmeleri gereklidir. Zihni sinir fikirlerin sadece 3000 de biri toplumda karşılık bularak, kalıcı ticari veya sosyal değer üretebiliyor. Dolayısı ile, her harika fikir toplumda beklediği ticari veya sosyal değere ulaşamıyor. Hatalardan öğrenerek, daha iyisini gerçekleştirebilme azmine sahip olmak çok önemli. Yenilikçi bir girişimcinin sürdürülebilir bir iş modeli inşaa etmesi için ilişkini ağını genişleterek, bu ilişki ağında akıllı iş birlikleri kurmaları ile risklerini azaltarak, daha emin adımlar ile ilerleyebileceklerine inanıyorum. 

Proje Yapabilsem kitabı

Birçok Kitap yayınladınız. 2007 de yayınlanan “Proje Yapabilsem”  isimli kitabınızı gençleri proje yapmaya, düşünmeye sevk etmesi için mi yazdınız? 

Bu kitabı, okuyucularınız web sitemden (https://mujgancetin.com/proje-yapabilsem-mujgan-ce... ücretsiz olarak indirebilirler. Henüz liselerde proje yönetimi dersi verilmez iken, İstanbul BİLSEM öğrencileri olan özel ve üstün yetenekli gençler ile hazırladığımız bu kitap, seçmeli proje yönetimi dersi için, sonrasında kaynak rehber kitap oldu. Okuyucular, bir hikâye örgüsü içerisinde, eş-yazarlarım gençlerin özgün çizimleri ile de zenginleştirilmiş 5 kahramanın, akıllı kumaşlarla terletmeyen yastık üretimi projelerini okurken, proje yönetimi tekniklerini de öğrenebilirler. Bana göre, proje demek, bir sorunun çözümünü planlı ve sistematik adımlarla hayata geçirmek demektir. Yaşam, kendimizi gerçekleştirme projesi değil mi zaten? Bu sebeple, içerisinden geçtiğimiz çoklu problemleri yaşadığımız bu günler, proje yapabilen gençlerin günleri artık. Bu kitabı, yenilikçi fikirlerini sistematik yaklaşımlarla nasıl çözüme ulaştıracaklarına ilişkin bir rehber kitap olsun amacıyla yazmıştım. Bu sebeple, daha çok gence erişmek için ücretsiz indirebilme imkânı sağladım. Belki sizlerin sayesinde erişimimiz daha da artar. Daha çok gencimiz, yaşamımızı kolaylaştıracak projelerini gerçekleştirebilirler.

Dünyanın en güzel ülkesi

Ülkemiz için hayalleriniz nedir? 

Dünyanın en güzel ülkesinde yaşadığımızı düşünüyorum. Ülkemiz hem genç nüfusu hem de doğal ve tarihi zenginlikleri ile dünyada çok değerli bir konumda bulunuyor. Yurt dışında hayat kurmayı çözüm olarak gören nitelikli gençlerimizin, bilgi ve değer üretimini ülkemizde hayata geçirebileceği ortamları sağlayabilen bir ülke olmaya ilişkin hayallerim var. Bunun için tabi ki;  ekonomik, siyasi, kültürel ve sosyal yapıların ülkemizde kurulmasını arzu ediyorum. Çok sayıda ödül kazanan, yaşama değer katan bilimsel çalışmalara imza atan bilim insanımız ile gurur duyduğumuz bir ülke olacağımıza inanıyorum. Kendimce de bilimsel bilgi üreten akıllı kızlarımız için, ‘Bilim Kızı’ projemizin sürdürülebilirliği için gayret gösteriyorum. Gençlerimize güveniyorum ve bu hayallerimin gerçek olacağına ilişkin umutluyum. 

Sayın Müjgan Çetin verdiğiniz bilgiler için çok teşekkür ederiz. Biz de Bilim Kızlarımızın peşinde olacağız ve onların başarılarını okuyucularımıza duyuracağız. Bu vesileyle de sizin hayallerinize ve ülkemize katkımız olacak diye düşünüyoruz. Umarım sizin gibi düşünen kişiler bu alemde çoğalır.