Sedat YILMAZ

Pandemi, kuraklık ve tedarik zincirinde oluşan olumsuzluklar küresel enflasyonu giderek artırırken, fiyatların artmasında etkili olan istihdama yönelik talepsizlik iş dünyasını düşündürüyor. İş olmasına karşılık çalışma hayatında yükselen çalışan bulamamayla ilgili rakamlar üretim düşüklüklerini ciddi boyutlara taşıyor.

Aşılamanın yaygınlaşması ve kovid salgınına yönelik alınan tedbirler sonucu iş hayatının normale dönmesine rağmen Türkiye dahil dünyada şirketlerin üçte ikisi işçi bulmada güçlük çekiyor. Türkiye, ABD ve İngiltere gibi yaklaşık 50 ülkede yapılan araştırmalar, istihdamdaki sorunu ortaya koyuyor. Pandemi başta, çalışma şartlarının uygun olmaması, ücret ve kalifiye eleman nedenli talepsizlik istihdamın artmasını engelliyor.

Enflasyonları yükselten üretim eksikliğine yol açan ve birçok projenin hayata geçmesine engel olan işçi bulamama, ülkelerin bugün en önemli sorunları arasında yer almaya başladı. Çalışma hayatında maaş artışı, prim ve diğer sosyal imkânların yükseltilmesine karşılık pandemi öncesi yıllara göre istihdam çok düşük seviyede seyrediyor. 

Araştırmalar doğruluyor

ABD, İngiltere ve Türkiye’deki son araştırmalar, özellikle rekor seviyelere ulaşan açık iş pozisyonlarındaki durum istihdam piyasasındaki olumsuz gidişatı doğruluyor.  Dünya çaplı araştırmalara göre, İngiltere’de istihdamın pandemi öncesine dönmesine karşılık 1 milyonun üzerinde açık iş var. ABD’de de bu sayı 10 milyonun üzerinde. Türkiye’de ise İş-Kur’un son verilerine göre açık iş sayısı 1 milyona yaklaştı.

ABD Çalışma Bakanlığı’nın resmi açıklamasına göre, Haziran’da 10,2 milyon açık iş sayısı, Temmuz ayında 10,9 milyona yükseldi. 2020 yılında pandemi sebebiyle milyonlarca işçi işsiz kalması ve ekonomide açılan derin yaraların sarılması için harekete geçen kamu ve özel işbirliğine rağmen 2021 yılında istihdam açığı bir türlü kapatılamıyor. İstihdam eksikliği çalışma hayatında büyük sorun haline gelirken işletmeler “İşçi aranıyor” değil, “Yardım aranıyor” ilanlarıyla dikkat çekiyor.

ABD’nin yoğun iş temposuna rağmen Amerikan iş dünyası, çalışanları üretime çekmek için iş yerlerinde yüksek ücret ikramiye, teşvik ve diğer sosyal imkânlar oluşturmasına karşılık istedikleri istihdamı sağlayamıyor. Söz konusu durumu son ABD işsizlik verileri de ortaya koyuyor.

İstihdam açığı büyüyor

ABD gibi İngiltere ve dünyada birçok ülke istihdam darlığı yaşıyor. Uluslararası analiz şirketi Manpower’ın yaptığı son araştırmaya göre ekonomik yönden ileri seviyedeki yaklaşık 50 ülkede birçok cazip çalışma şartlarına rağmen şirketlerin yüzde 70’i açık iş pozisyonlarını dolduramıyor.

Analiz şirketine göre, işletmeler geçen yılın ilk çeyreğine göre bu yılın ilk çeyreğinde daha fazla istihdam beklemesine karşılık umduklarını bulamıyorlar. Avrupa ve Kanada dahil ABD’de birçok şirket 1962 yılından bu yana en yüksek istihdam bildiriminde bulunarak ulusal ve uluslararası işçi aradığını duyuruyor.

Analiz şirketinin anketi daha çok çalışma hayatında kalifiye eleman açığının fazla olduğunu gösteriyor. Buna göre, birçok şirketin ekonomilerin toparlanmasıyla birlikte işletmelerin çalışanları işyerinde tutmayı, başarılarını daha yükseğe taşımaları ve ihtiyaç duyduğu kabiliyetleri yükseltmeyi hedefleyen eğitim programlarına ağırlık verdikleri halde istihdamı korumayı başaramadıkları gözleniyor.

Şirketlerin ayrıca iş hayatında yetenekli çalışanları bünyelerinde tutmaya uğraşırken istihdamlarını güçlük tutmak amacıyla esnek çalışmayı dahi gündeme getirdikleri, prim ve ücret artışlarıyla durumu kurtarmaya çalıştıkları görülüyor.

Esnek işe cazip teklifler

Dünya çapında özellikle imalat sektörü ücret artırımını ön planda tutarken esnek çalışma sistemini cazip kılan şartları uyguluyor. Reel sektörün dışında finans sektöründe faaliyet gösteren şirketler istihdamlarını koruyabilmek için eğitim, beceri geliştirme ve yine esnek iş imkânları sunmalarına karşılık çalışanları pandemi ve uygun olmayan iş ortam ve şartları sebebiyle ellerinde tutamıyor.

Pandemiden bu yana Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği’ne (IATA) göre 50 milyar doların üzerinde zararla karşılaşan ve zararlarını borsalardaki hisse bazlı yatırımlar, borçlanma tahvilleri veya ellerinde bulunan tahvil satışlarıyla gidermeye çalışan havayolu sektörü de istihdam sıkıntısında. Buna karşılık pandemiye yönelik tedbirlerin artması ve aşılamada artık 3’üncü dozların gündeme gelmesi havacılık sektöründe istihdam artışını gerektiriyor.

Pandemiyi hava kargoculuğuyla atlatmaya ve ayakta kalmaya çalışan şirketler, toparlanmaya yönelik çalışmalarını hızlandırıyor.  Hava trafiğinin normale dönmesi için henüz birkaç yıla ihtiyaç olduğunu belirten havacılık yetkilileri, kovid salgını zararını gidermede, gerek salgın tedbirleri ve istihdamı artırma konusunda harcama yapmaları gerektiğini söylüyorlar.

Havayolu şirketleri, işsiz kalanların şu an için iş bulmasının kolay olmadığını, ancak normalleşme ölçüsünde yeniden istihdam imkânlarını genişlettiklerini belirtiyorlar.

İstenen noktaya gelmedi

Fransa Merkez Bankası Başkanı Francois Villeroy de Galhau, yükselen enflasyonu geçici olduğuna inanmakla birlikte temkinli olmayı devam ettirdiklerini belirtirken Avrupa Merkez Bankası (ECB) yöneticilerinden İsabel Schnabel, arz sıkıntısı sebebiyle enflasyonda yükselişi beklediklerini dile getiriyor.

ECB yönetişi Schanabel, “Üretimde artan maliyetler ve istihdam krizi sebebiyle daralmalar gözleniyor. Bu da firmaların harcamalarını ve iş yapamamaları kaynaklı fiyat artışlarını beraberinde getiriyor. Şahsen Almanya’da bu yüzden fiyatların hızla arttığını gözlemliyoruz. Aynı sebeplerden dolayı daha fazla fiyat artışları öngörülebilir” diyor.

İstihdama bağlı üretim, gıda, enerji ve emtia fiyatlarının artışları konusunda görüşlerini aktaran ECB Başkanı Christine Lagarde’ın  özellikle petrol fiyatlarındaki hareketin OPEC ile tabiat şartları arasında kaldığını, ECB’nin pandemiye karşı destekleri ayarlama yoluna gitse de ABD’nin taperingi gibi varlık alımlarında hızlı davranmayacağını ve gerekli istihdam oluşuncaya kadar mevcut uygulamaların devam edeceğini ifade ettiği belirtiliyor.

Lagarde’ın işgücü piyasasının iyileşmesine rağmen istenen noktaya gelmediğini, ciddi toparlanmanın aşılamaya ve üretimdeki artışa bağlı olduğunu söylediği kaydediliyor.

3’üncü doz destekler

Çalışan bulmada zorlanan şirketler şimdi dünyada 3’üncü doz aşının gündeme gelmesinden memnun görünüyor. Birçok tıp makalesinde henüz üçüncü doz aşının birçok insana yapılmasının gerek olmadığı değerlendirilse de gelişmiş ülke tıp otoriteleri söz konusu aşıda doz artışlarının ekonomilere ve dolayısıyla istihdama destek vereceğini kaydediyor.

ABD Başkanı Joe Biden 3’üncü doz aşının 20 Eylül’de başlayacağını duyurmuş, Japonya 3’üncü doz aşı uygulamaları için hazırlık yaptıklarına dair açıklamalarda bulunmuştu. İngiltere de 3’üncü doz aşı için tarih vereceğini bildirmişti. Halen İsrail’de 3 ve 4’üncü doz aşılar uygulamada bulunuyor.

Ayrıca istihdama bağlı üretim eksikliği sebebiyle artan ülke enflasyonları hükümetleri harekete geçirmiş durumda. Küresel bazda gıda, enerji ve emtia fiyatlarının yanında kira ve konut fiyatlarındaki artışların birçoğunun istihdam eksikliğinden kaynaklanabileceği üzerinde duruluyor.

Özellikle Türkiye’de Ağustos ayı tarımda üretici fiyatlarının (ÜFE) yüzde 24,69 ile 26 ayın zirvesine çıkması, enflasyonu tek başına sürükleyen gıda fiyatları konusunda üretimin daha fazla artırılmasının gereğini ortaya koyuyor.

Özellikle 2021 Ağustos’unda endekse giren 86 üründen 57’sinin ortalama fiyatında artış görülmesi üretimin ne kadar önemli olduğunu gösteriyor.

Türkiye dünyadan farksız

Var olan işe yönelik talepsizlik bütün dünyada olduğu gibi işsizlik rakamlarının yıllık yüzde 12 olduğu Türkiye’de de gözleniyor. İş-Kur’un 2021 Ağustos ayı rakamlarına göre aylık açık iş sayısı yüzde 101,3 oldu. Sadece Ağustos ayında 230 bin açık iş pozisyonu oluştu. İş-Kur’un işverenlerden aldığı açık iş sayısı bu yılın ilk 8 ayında da yüzde 21,5 artışla 1,2 milyon olarak gerçekleşti.  

Ağustos ayı itibariyle 3,2 milyon kişinin kayıtlı işsiz olduğu, kayıtlı işsizlerin yüzde 52’sinin erkek, yüzde 48’inin kadın ve yüzde 38,2’sinin 15-24 yaş grubunda bulunduğu Türkiye’de açık iş pozisyonlarının yüzde 98,4’ü özel sektörden geldiği anlaşılıyor.

Sektörler itibariyle en fazla açık iş 529 bin 297 ile imalat sanayi, satış danışmanı, turizm ve otelcilik elemanı ve konfeksiyon işçisi alanlarında olduğu belirtiliyor.

Ocak-Ağustos 2021 döneminde sektörler itibariyle en fazla işe yerleştirme sanayi sektöründe “İmalat” alanında; mesleklere göre ise en fazla işe yerleştirme sırasıyla “Satış Danışmanı, Turizm ve Otelcilik Elemanı ve Konfeksiyon İşçisi ” mesleklerinde gerçekleştiği rakamlara yansıyor.

Ağustos’ta İş-Kur aracılığıyla 91 bin 153’ü (yüzde 62,1) erkek, 55 bin 577’si (yüzde 37,9) kadın olmak üzere 146 bin 730 kişi işe yerleştirildi. 2021 yılı ilk 8 ayında 761 bin 65 kişi işe yerleştirilmesine karşılık halen 1,2 milyon açık iş pozisyonu olduğu gözleniyor.