Sedat YILMAZ

Serbest piyasanın ruhu olarak bilinen spekülasyonlar, ekonominin dalgalandığı ortamlarda cepleri yakarken bu defa beklentilerin tersi ortaya çıktı. Buğday fiyatlarının yükseldiği ortamda şeker fiyatlarının da artacağı yolundaki spekülasyonlar hükümetin yerinde aldığı kararla ortadan kalkarken şekerde fiyatlar gerilemeye başladı. Eldeki yaklaşık 500 bin ton stok şekerin yeni sezona yetişmeyeceğine dair piyasa söylentileriyle oluşan spekülasyonlar hükümetin şeker ithalatı kararıyla bir anda sona erdi. Bir gün önce 1200 liradan satılan 50 kiloluk şekerin çuvalı 1000 liraya indi. İthalatın yapılmasıyla fiyatların daha düşmesi bekleniyor.

Şekerde son günlerde oluşan spekülatif fiyat ve miktar hareketleri ve Hindistan’ın şeker ihracatını sınırlayacağına dair haberlerin farklı yönlere kaydırılması üzerine Tarım ve Orman Bakanlığı harekete geçti. Bakanlık yaptığı açıklamada, “Piyasa dengelerinin sağlanması ve spekülasyonların önlenmesi amacıyla şekerli mamul üreten imalatçılara şeker için tarife kontenjanı açılarak ithalat yetkisi verilmesine ilişkin çalışma başlatıldı” açıklamasını yaptı.

Bakanlık çalışma başlattı

Bakanlık Şeker Dairesi Başkanlığı, Şeker Kanunu dahilinde yurtiçi şeker talebimin karşılanmasının, planlı üretim modeli olan kotalar vasıtasıyla gerçekleştirildiğini hatırlattı. Söz konusu çerçevede pancar şekeri için 2021-22 pazarlama yılında ülke ihtiyacını karşılayacak seviyede 2,6 milyon ton A kotası tahsis edildiğini, bu kotaya karşılık pancar şekeri üretiminin 2,5 milyon ton olarak gerçekleştiğini hatırlatan Şeker Daire Başkanlığı, son 3 pazarlama yılında yurtiçine satılan A kotası şekerin yurtiçine satılabilen şeker miktarının sırasıyla 2,45 milyon ton, 2,46 milyon ton ve 2,5 milyon ton olarak gerçekleştiğini bildirdi.

Söz konusu gerçekleşmelere rağmen son günlerde spekülatif fiyat ve miktar hareketlerinin oluştuğunun altını çizen Şeker Daire Başkanlığı açıklamasında, “Piyasa dengelerinin sağlanması ve spekülasyonların önlenmesi amacıyla şekerli mamul üreten imalatçılara şeker için tarife kontenjanı açılarak ithalat yetkisi verilmesine ilişkin çalışma başlatıldı” ifadelerini kullandı.

Altı boş spekülasyonlar

Fiyat artırmak için en küçük gelişmenin dahi değerlendirildiği ortamda Hindistan’ın şeker ihracatını 10 milyon tonla sınırladığını yaymaya çalışan bazı çevreler, yılda dünyada Brezilya’nın ardından 30 milyon ton şeker üretimi yapan Hindistan’ın hiçbir zaman 10 milyon tonu geçen ihracatının olmadığını, geçen yıl Haziran – Ekim döneminde dahi 9 milyon tonluk şeker ihracatı anlaşmasına rağmen sadece 7,8 milyon tonunu teslim ettiğini unuttu.

Hindistan, iç piyasa taleplerinin karşılanabilmesi ve şeker fiyatlarında istikrarının korunması için şeker ihracatını 1 Haziran’dan itibaren geçerli olacak şekilde 10 milyon tonla sınırladığını dünyaya duyurmuştu.

Serbest piyasada her türlü alım – satımı ve her çeşit fiyatlamayı uygun gören ve bazı kesimlerin halen yurtiçinde yurtdışı fiyatlardan yüksek seviyede pazar bulan şekerde çeşitli bahaneler ileri sürerek yeni fiyat artışlarına girişmeleri havada kaldı.

Fiyatları artıran sebepler

Spekülasyon ortamında iklim ve kota fiyatları gibi çeşitli olumsuzluklar sebebiyle geçen yılki üretimdeki düşüş, ihracatçıların yurtiçinden 200 bin tonun üzerinde ürün tedarik etmesi, Ukrayna savaşı sebebiyle bölgedeki fabrikalarda üretim yoğunluğunun Türkiye’ye kayması ve stoklardaki azalmanın şeker fiyatlarını yukarı çektiği ileri sürüldü. Ayrıca, Türk Şeker ile piyasa fiyatları arasında katlamalı fiyat açığı oluştuğu, yüksek fiyatlar sebebiyle ürüne ulaşılamamasının da fiyatları yukarı çektiği belirtildi.

Tüketici tarafında ise yükselen fiyatlara sert tepkiler geldi. Yeni spekülasyonlar istemediğini belirten tüketiciler, stokçuluğa izin verilmemesini ve şeker sektörünün oynak zemine çekilmemesi gerektiğini dile getirdi.

Spekülasyonun özellikle stoklar üzerine yoğunlaştığı görülürken piyasada bazı kesimlerin 600 bin ton, bazı kesimlerin 450 bin ton stok malın yeni sezon olan Eylül sonuna kadar yetmeyeceğini ve stokların Temmuz ayının ortası veya Ağustos’un sonunda tamamen biteceğine ve en az 200 – 250 bin ton açık olacağına dair söylemleri fiyatlarda dalgalanmaları beraberinde getirdi.

Spekülasyon bıçak gibi kesildi

Şekerde yıllık 2,7 milyon ton ihtiyacına karşılık 2021-2022 üretim döneminde üretimini 2,9 milyon tona çıkararak 200 bin tonluk ihtiyaç fazlasına ulaşan Türkiye’de ayçiçek yağında olduğu gibi pazar spekülasyonları bitmedi. Ayçiçek yağında olduğu gibi şekerde de oluşan spekülasyonlara karşı hükümet hamle yaptı.

Söz konusu gelişmeler üzerine fiyatlarda yeniden bir dalgalanmanın olacağını gören Tarım ve Orman Bakanlığı başlattığı çalışmayı açıkladı. Piyasada “Stokların yeni sezon olan Eylül’ün sonuna kadar yetişmesi zor. Yıllık bazda şeker açığı ortada. Şekere yeniden zam gelecek” şeklindeki söylentiler hükümetin kararıyla bıçak gibi kesildi.

Türkiye’nin 2020 – 2021 üretim döneminden stoklarında 400 bin ton şeker rezervi bulunduğunu açıklayan hükümet, buna rağmen ithalatın önünü açtı. Resmi Gazete’de yayımlanan karara göre, hükümet 400 bin ton kamış veya şeker pancarı ithalatında gümrük vergisi ve varsa ek mali yükümlülüklerin ‘sıfır’ olarak uygulanacağını ve ithal lisansının 15 Ekim 2022 tarihine kadar geçerli olduğunu bildirdi. Karar çerçevesinde tespit edilen tarife kontenjanının dağıtım yöntemi ile başvuru ve kullanım usul ve esasları Ticaret Bakanlığı’nca yayımlanacak tebliğle belirleneceği duyuruldu.

Fiyatlar yüzde 17 geriledi

Hükümetin tarife kontenjanı sayesinde spekülatif oynaklığı bastırmasıyla yurtiçindeki şeker fiyatları bir günde yüzde 17 geriledi. Uluslararası piyasalarda ton başı 560 dolar ve navlunla yaklaşık 700 dolar maliyeti olan şeker fiyatları; Türkiye’de ton başı 24 bin liradan 20 bin liraya, 50 kiloluk çuval fiyatı 1200 liradan bir anda 1000 liraya çekildi. Bunun üzerine “Stokumda malım kalmadı” diyen tedarikçinin piyasaya teklif vermeye başladığı gözlendi.

Piyasada şeker fiyatları söz konusu nedenlerden dolayı son 4 ayda 4 kat arttı. Hükümetin “ithalat” kararı öncesinde 25 Mayıs 2022 itibariyle bazı marketlerde şeker fiyatları şöyleydi:

A101’de; Nar Toz Şeker kilosu 21,95 lira, Petek Şeker Toz 5 kilosu 98,90 lira, Migros’ta; Irmak Toz Şeker kilosu 23,50 lira, Irmak Toz Şeker 5 kilosu 99,90 lira, Irmak Kristal Toz Şeker 3 kilosu 69,50 lira, Şok Market’te; Altınküp Küp Şeker 1 kilosu 24,50 lira, Altınküp Toz Şeker 2 kilosu 45,95 lira, Carrefoursa’da; Bor Toz Şeker 1 kilosu 19,50 lira, Irmak Küp Şeker 1 kilosu 25,90 lira, Carrefour Toz Şeker 1 kilosu 22,50 lira, Bal Küpü Toz Şeker 1 kilosu 22,30 lira, Trendyol’da; 5 kilogram toz şeker 139,90 lira, Türk Şeker Tarım Kristal Toz Şeker 5 kilogram 118,11 lira, Türk Şeker Toz Şeker 5 kilogram 116,91 lira, Doğuş Toz Şeker 5 kilogram 151,71 lira,

Sektörde sıkıntı yaşanmayacak

Yeni sezonda üretim miktarı ve arzıyla ilgili hiçbir sorunun yaşanmayacağını belirten bakanlık da, devletin bazı şeker üreticisi firmaların maliyetlerinin çok üstünde piyasaya mal vermeye çalışmalarının ve stokçuluğa tevessül etmelerinin önüne geçecek her türlü imkâna sahip olduğunu, bundan önce olduğu gibi bundan sonra da bu konuda gerekli tedbirlerin ivedilikle alınacağını ve uygulamaya konulacağını bildirdi.

Bakanlık söz konusu çerçevede Türk Şeker’in uyguladığı Raf Fiyat Garantili (RFG) sistem ile nihai tüketici uygun fiyatlarla şekere ulaşabildiğini, ancak imalatçı firmaların şeker tedarikinde birtakım zorluklar yaşadığının da bilindiğini kaydetti.

Fiyatlar konusunda da özel sektör fiyatlarının çok altında ürün tedariki yapıldığını dile getiren bakanlık, “Bu fiyatların kalıcı hale dönüşmemesi durumda bakanlığımız piyasanın dengede kalması için gerekli tedbirleri alacak ve üretici firmaların uygun maliyetle şeker tedarik etmesini sağlayacak. Bu uygulamayla sadece nihai tüketici değil, aynı zamanda imalat yapan firmalara da uygun fiyatlara şeker tedarik edecek. Vatandaşımızın yanında olmaya devam edeceğiz” açıklamasını yaptı.

Diğer yandan şeker sektörü yetkilileri şekerin pancar kotasıyla üretilen bir sistem olduğunu, kotaların artmasıyla şekerde sıkıntının olmayacağını ve fiyatların düşeceğini bildirdiler. Türk Şeker, özel sektör ve kooperatiflerle birlikte şeker üretimi ve stokunun normal seviyede ilerleyeceğini dile getiren yetkililer, kotaların artırılmasının yanında havaların iyi gitmesi ve çiftçinin fiyat açısından memnun edilmesi durumunda sektörün bu yıl iyi bir dönem geçirebileceğini kaydettiler.