Sedat YILMAZ

2020 yılı Ocak ve Şubat’ta pozitif gerçekleşen, ardından pandemi sebebiyle Mart, Nisan, Mayıs ve Haziran’daki negatif verilerden sonra 20 aylık dilimde yüksek ivmelerle aralıklarla 20 ay, üst üste 18 ay artan sanayi üretimi 2021 Kasım ayındaki yüksek döviz dalgalanmalarına rağmen artışını güçlü bir şekilde sürdürdü. Kapasite kullanım  ve ihracat desteğiyle piyasa beklentilerin üzerinde artan sanayi üretimi 2021 son çeyrek büyümesinin güçlü geleceğini gösterdi.  

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, yılın son çeyreği Eylül’de yüzde 9,1, Ekim’de yüzde 8,7 gerçekleşen sanayi üretimi, Kasım’da aylık yüzde 3,3, yıllık yüzde 11,4, arındırılmamış verilerde yüzde 14,66 artarak yüzde 7,8’lik öngörüleri iki misli geçti. Kasım’dan itibaren Türk Lirası’ndaki yüksek değer kayıplarına rağmen çarklar durmadı. Öncü gösterge, 2021 yılı büyümesinin çift haneli olacağının işaretini verdi.

2021 Kasım ayı sanayi üretimi aylık yüzde 0,5 ve yıllık yüzde 8’lik ortalama piyasa tahminlerine tur bindirdi. Dövizdeki yüksek dalgalanmalara karşılık aylık bazda yüzde 3,3, yıllık arındırılmış yüzde 11,4, arındırılmamış yüzde 14,7’ye yükselerek son çeyrek büyümesinin beklentilerin üzerinde geleceğini gösteren Kasım sanayi üretiminde aylık bazda tüm ana sanayi gruplarında yükseliş gözlendi.

Sermaye malı dikkat çekti

En yüksek aylık artışlar yüzde 7,2 ile sermaye malları, yüzde 5,1 ile dayanıklı mallarda, yüzde 3,5 ile dayanıksız tüketim malı ve yüzde 2,1 ile ara malında gerçekleşti. Ara malı Ekim’de yüzde 1,4 artış olmuştu. Ekim’de yüzde 5,2 gerileyen sermaye mallarındaki yükseliş son 3 ayda kaydedilen ilk artış oldu.

Sanayinin alt sektörleri incelendiğinde aylık bazda madencilik ve taşocakçılığı sektörü endeksi bir önceki aya göre yüzde 1,6 azalırken, imalat sanayi sektörü endeksi yüzde 3,8 ve elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı sektörü endeksi yüzde 0,4 arttı.

Alt sektörlerde madencilik ve taşocakçılığı sektörü endeksi bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 7,5, imalat sanayi sektörü endeksi yüzde 12,5 ve elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı sektörü endeksi yüzde 4 arttı. İlgili kalemlerdeki yıllık değişimlere bakıldığında ara malı yüzde 14,4, dayanıksız tüketim malı yüzde 13,6, dayanıklı tüketim malı yüzde 12, sermaye malı yüzde 5,8 ve enerji yüzde 4,3 yükseldi.

Pandemi ve TL kayıpları

Sektörel bazda son 10 ayda 8 defa büyüyen yalnızca Kasım’da daralan madencilik ve taşocakçılığına karşılık imalat son 4 ayın 3’ünde, elektrik, gaz ve buhar sektörü son 3 ayın ikisinde büyüme kaydetti.

İmalat sektörü aylık bazda yüzde 3,8, yıllık bazda yüzde 12,5 büyürken imalat sektörü altında yer alan 24 sektörün 21’inde aylık yükseliş görüldü.

Alt sektörler bazında bakıldığında, aylık bazda en yüksek artışlar yüzde 1 ile diğer ulaşım araçlarının imalatı, yüzde 0,6 ile gıda ürünleri imalatı ve yüzde 0,4 ile motorlu kara taşıtları imalatında; en yüksek düşüşler ise eksi yüzde 0,2 ile fabrikasyon metal ürünleri imalatı, yüzde 0,01 ile ana metal sanayi ve yüzde 0,001 ile bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatında gerçekleşti. Söz konusu negatif rakamların pandemiye bağlı emtia fiyatlarındaki yüksek seyir ve Türk Lirası’ndaki değer kayıpları kaynaklı olduğu gözleniyor.

Güçlü ivmeler sürüyor

Öncü gösterge sanayi üretimi Kasım’da Kapasite Kullanım Oranı (KKO) ve ihracat gibi güçlülüğünü gösterdi. 2020 yılı başından bu yana pozitif seyreden veri, normalleşme sürecinde elde ettiği ivmeleri hiç düşürmedi ve çeyrek büyümeleri destekledi.

Bir önceki 3’üncü çeyrekte yüzde 21,7 büyüyen GSYH’de piyasa tahminleri yüzde 5,3 – yüzde 13,5 arasında oluşmuştu.

2020 pandemi yılından sonra aşılama ve ekonomide açılma yılı olan 2021’de sanayi üretimi yıllık bazda Gayrisafi Yurtiçi Hasıla’ya (GSYH) en fazla destek veren öncü gösterge olarak ölçüldü.

Merkez Bankası’nın (TCMB) Aralık ayı büyüme beklentisi Kasım’da yüzde 9,2 iken söz konusu anket döneminde yüzde 9,9 oldu. TCMB, GSYH 2022 yılı büyüme beklentisini ise bir önceki anket döneminde yüzde 4,2 iken bu anket döneminde yüzde 4,1 olacağını tahmin etti.

Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) da, Türkiye ekonomisine yönelik 2021 yılsonu büyüme tahminini yüzde 8,4’ten yüzde 9’a revize etti. Türk ekonomisinin gelecek yıla ilişkin büyüme tahmini de yüzde 3,1’den yüzde 3,3'e yükseltilirken, 2023 yılı için ise yüzde 3,9 büyüme tahmini yapıldı.

Türkiye’nin yüzde 21,7’lik 2’inci çeyrek, yüzde 7,4’lük 3’üncü çeyrek büyümelerine direkt katkı veren sanayi üretiminin Kasım’da beklentileri geride bırakarak gerçekleştirdiği yüzde 100’e yakın atakla son tahminlerde yüzde 9,9 olarak açıklanan 2021 yılı son çeyrek büyümesini çift haneli rakamlara taşıyacağı öngörülüyor. TCMB’den faizi sabit tutması beklentileri doğrultusunda 2022 yılı ilk çeyreği için sanayi üretimi ve büyümede 2021’e göre daha düşük bir moment bekleniyor.

Çift haneli büyüme kesin

Ekonomistler 2021 yılı sanayi üretim verilerini değerlendirirken yıllık bazda çift haneli Gayrisafi Yurtiçi Hasıla’nın (GSYH) gerçekleşeceğini tahmin ettiler.

2020 ve 2021’deki 9 aylık veriler karşılaştırıldığında GSYH’in yüzde 11,7’lik bir artışa tekabül ettiğini, sanayi üretiminin de aynı dönemde arındırılmış yüzde 20,1, arındırılmamış olarak yüzde 18,7 pozitif artış gösterdiğini hatırlatan Yatırım Finansman ekonomistleri, “Son verilerin ardından sanayi üretimi 11A21 (2021 yılı 11 aylık) döneminde arındırılmamış seride yüzde 16,8 ve takvim etkisinden arındırılmış seride yüzde 18,0 arttı. Dolayısıyla, 2021 yılının tamamı için çift haneli ekonomik büyüme oldukça muhtemel görünmekte. Diğer öncü gösterge ve yüksek frekanslı verilerin de bu durumu teyit ettiği söylenebilir. Mevcut gerçekleşme ve eğilimlerin ışığında, ekonomik büyümenin 2021 yılında yüzde 10,7 civarında olduğunu tahmin ediyoruz” dediler.

Aynı ekonomistler, 2022 yılında ekonomik büyümenin potansiyelin altında olacağını tahmin ettiklerini, yüksek baz etkisine ek olarak düşük iç talep ve dış talep beklentilerimizde ana belirleyici. Ancak 2022 yılı ilk çeyreğinde iktisadi faaliyetin öne çekilen talep (enflasyon beklentilerindeki bozulma ve ücret zamları kaynaklı) nedeniyle görece güçlü kalmaya devam edeceğini düşünmekteyiz. 2021 yılı son çeyreğine ait üçüncü ve son sanayi üretimi (Aralık) verisi 11 Şubat’ta, 4Ç21 dönemi ve 2021 yılı ekonomik büyüme rakamları 28 Şubat’ta açıklanacak” bilgisini verdiler.

Ekonomik dengeler önemli

2021 Kasım sanayi üretim verisini yorumlayan Tera Yatırım Başekonomisti Enver Erkan da, ekonomik veriler güçlü gelse de ilerleyen dönem için üretim ve büyüme görünümü açısından para ve maliye politikalarının oluşturacağı dengelerin önemli olduğunu söyledi.

Kasım ayında sanayi üretiminin yüksek gelmesine karşılık Aralık ayına dair bazı aşağı yönlü çekincelerin bulunduğunu, söz konusu faktörlerin döviz kurundaki yükseliş, küresel arz sıkıntısı, bunun sonucu olarak da üretim maliyetlerindeki artış ve girdi teminindeki sorunlar olarak genellenebileceğini dile getiren Erkan şöyle dedi:

“Omicron varyantının tedarik ve üretim bazındaki etkilerini de dikkate almak gerekecek, çünkü halen tedarik kanallarında tıkanma oluşturabilir. Bunun yanında hammadde ve enerji fiyatlarındaki artış etkisini de hem küresel, hem de yerelde döviz şoku kaynaklı olarak yaşıyoruz. Aralık ayında da Merkez Bankası (TCMB) kararları ve ardından döviz tarafındaki gelişmelerle beraber gerçekleşen çalkantılar üretimi ve diğer göstergeleri etkilemiş olabilir. Dönemsel bir büyüme ivme kaybı olmasını bekleyebiliriz, ancak 2021’in genel görüntüsü içinde çift haneli yüzde 10,8 büyüme beklentisini koruyoruz” ifadelerini kullandı.

2022’de büyüme yavaşlar

Bu yıl devam eden küresel arz sıkıntıları ve yurtiçinde kur, faiz eksenindeki ekonomik hareketlilik çerçevesinde sanayi üretiminde ve büyümede ivme kaybının yaşanabileceğinin altını çizen Erkan, “2022 yılında mevcut ivmenin büyüme tarafında yüzde 4 patikasına doğru yavaşlamasını bekliyoruz. Enflasyon önemli bir sorun ve üretim/talep hatlarını da etkiliyor. TCMB para politikası belirsizliği nezdinde de enflasyon tarafındaki yüksek artış ivmesinin devamını ve yıllık enflasyon oranlarının artmasını bekleriz. İhracat açısından ise küresel pazarlardaki durumu varyant etkisi çerçevesinde ele almak lazım, dış talep tarafındaki momentumun korunması açısından buna dair gelişmeler önemli olacaktır. Küresel ve içsel stagflasyon risklerini çekince unsuru olarak değerlendiriyoruz” dedi.

TCMB’nin mevcut dönem içinde faiz indirimlerine ara vermesi gerektiğini düşündüklerini, ancak ekonominin genel yönetim eğilimi dolayısıyla bu aşamada faiz oranlarında herhangi bir artış öngörmediklerini dile getiren Tera Yatırım Başekonomisti Erkan, “Genel para politikası eğilimini gevşeme yönünde görmeye devam ediyoruz, ancak böylesine gevşek bir durumun kur ve enflasyonda yükselişin hızlanarak devam etmesini de beraberinde getirebileceğini düşünüyoruz. Önümüzdeki hafta gerçekleşecek olan Merkez Bankası toplantısında herhangi bir faiz değişikliği öngörmüyor, Merkez Bankası’nın bu ayı pas geçeceğini bekliyoruz” şeklinde değerlendirme yaptı.