Sedat YILMAZ

Küresel ekonomide serbest ticaret ilkesi genel olarak kabul edilmesine karşılık dış ticarette pandemi öncesi sert şekilde devam eden korumacılıktan sonra 2020 yılından itibaren dünyayı etkisi altına alan kovid salgını ve Rusya – Ukrayna savaşıyla yükselen enflasyon, enflasyonları önlemek için başlatılan faiz artışlarıyla daralmaya giden devletler, para ve maliye politikalarıyla çözüm noktasında farklı metotlar uyguluyor.

Bazı ülkeler sıkılaşma yolunu tercih ederken bazı devletler ise genişlemeci politikalarla sorunları gidermeye çalışıyor. Türkiye de genişlemeci politikalar çerçevesinde ekonomiyi ayakta tutmaya, ekonomik sorunları büyüme politikalarıyla çözmeye uğraşıyor.

Genişlemeci politikalarda kredi büyümesi başı çekerken, kredi genişlemesinin enflasyonu ciddi şekilde yükselttiği, enflasyondaki artışın fiyat istikrarını tehlikeye atarken gelir ve sosyal dengeyi bozduğu görülüyor. Tüketim ve ihracatla büyümeye çalışan Türkiye’de son dönemde ihracatın artışına karşılık ithalatın daha fazla büyümesi ve dış ticaret açığının artması fiyat artışlarını tetiklerken, özellikle yurtiçinde tüketici kredilerindeki büyümenin enflasyonun büyümesinde etkin rol oynadığı gözleniyor.

Tüketicide büyüme hızı yüzde 61

Türkiye’de son dönemde “Ne kadar kredi, o kadar enflasyon” denilen bir trend yaşanıyor. Tüketici ve ticari kredilerde büyüme 2022 Mart ayından bu yana zirveye koşarken 2022 Haziran’ın ilk haftası itibariyle tüketici ve ticari kredilerdeki artış dikkatlerden kaçmıyor.

Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) verilerine göre, enflasyonun bugüne kadar düşük kaldığı 2021 Ocak’ından bu yana sürekli artışta olan kredi büyümesi 2022 Haziran’ın ilk haftası itibariyle tüketicide yüzde 61’e dayandı. 1,5 yıl önce yıllık yüzde 14,97 olan TÜFE, Mayıs’ta yüzde 73,50’ye ulaşırken ortalama kredi büyüme hızı da yüzde 55’lerin üzerine çıktı.

2022 Mart’ından bu yana hızlanan tüketici ve ticari kredilerdeki genişleme 10 Haziran haftası itibariyle 13 haftada takvim ve kurdan arındırılmış ölçümlere göre ciddi yükseliş kaydetti. Tüketici kredilerindeki büyüme hızı yüzde 60,6 olurken, ticari kredilerinde ise bu oran yüzde 49,9’a ulaştı.

Tüketici kredileri de aynı dönemde 890,3 milyar liraya, ticari kredilerin tutarı 832,5 milyar liraya yükseldi. Kredi büyümesi her alanda hızlı yükselişini sürdürürken tüketici kredilerinde en büyük bölüm 529,3 milyar lira ile ihtiyaç, 338,9 milyar lira ile konut ve 22,1 milyar lira ile taşıt dilimlerinde gerçekleşti. Bankaların kredi kartı alacakları ise 269,29 milyar liraya çıkarken kredi kartı alacaklarının 109,2 milyar lirası taksitli, 160,34 milyar lirası taksitsiz olarak kayıtlara geçti.

TCMB anketi ne mesaj veriyor

Fiyat istikrarına olumsuz etki yaptığı gözlenen kredi genişlemesiyle ilgili Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) beklenti anketi arasında oluşan korelasyon önemli mesajlar veriyor. TCMB’ye göre, yılsonu TÜFE beklentisini yüzde 57,92’den yüzde 64,59’a taşıyan anket, dolar/TL kuru tahminini 17,57 liradan 18,89 liraya yükseltti. Yılsonu GSYH büyümesini yüzde 3,3’ten yüzde 3,5’e çıkaran TCMB beklenti anketi, ortodoks politika dışında politika faizini yüzde 14 seviyesinde tuttu.

Anket analiz edildiğinde, Ukrayna savaşının da etkisiyle enerji, gıda ve emtia fiyatlarındaki yükselişle enflasyon beklentilerinin bozulması ve kredi büyümesi paralelinde Haziran’dan itibaren yükselişini sürdüreceği ve Ağustos’ta enflasyonun yüzde 80’lerin üzerine çıkacağı öngörülüyor. Yılsonu enflasyonunun ise yüzde 70’ten aşağı bir çizgide oluşmadığı gözleniyor.

Kredilerin de etkisiyle büyümeyi yüzde 3,3’ten yüzde 3,5’e yükselten ankete göre, en tehlikeli beklenti 34,3 milyar dolardan 37 milyar dolara çıkarılan cari açık. Dolar/TL kurunu yılsonu itibariyle 19 liraya taşıyan anket, cari açığın pozisyonunu da ortaya koyuyor.

Ayrıca TCMB net rezervlerinin 10 Haziran haftasında 8,2 milyar dolarla 5 ayın en düşük seviyesine gerilemesi de dövizin yukarı yönlü baskısı ve enflasyonun yükselmesinde etkin rol oynuyor. TCMB’nin brüt rezervleri 10 Haziran haftasında 102,5 milyar dolara geriledi. Swap hariç net rezerv aynı haftada eksi 54 milyar dolara geldi. Bir önceki hafta bu veri eksi 52,8 milyar dolar olmuştu.

Yine enflasyon artışında önemli etken olan döviz mevduatlarının yine aynı dönemde 1,6 milyar dolar artışla 213,3 milyar dolara yükselmesi de dikkat çekiyor.

Banka kârları ve borçları artışta

Enflasyonun yükselmesinde etkili olan kredi genişlemesinin diğer ayağı olan bankalar kaynaklı bir yıllık kısa vadeli dış borç stokunun yüzde 7,3 büyüyerek 55,3 milyar dolara ulaşması analizlerden kaçmıyor. Bankaların yurt dışından kullandıkları kısa vadeli krediler, 2022 yılı hariç 2021 yılsonuna göre yüzde 3,2 artarak 11,5 milyar dolar seviyesinde gerçekleşmesi dikkat çekti.

Borçlu bazında incelendiğinde, tamamı kamu bankalarından oluşan kamu sektörünün kısa vadeli borcu 2021 yıl sonuna göre yüzde 10,4 oranında artarak 24,5 milyar dolar olurken, özel sektörün kısa vadeli dış borcu yüzde 8,1 oranında artarak 79,4 milyar dolar oldu.

Özel sektörün 2021 yılı sonunda 169 milyar dolar olan kredi borcu 2022 Nisan itibariyle 163,7 milyar dolara yükseldi. Özel sektör borcu içinde finansal kısa vadeli krediler 0,2 milyar dolar artarak 7,7 milyar dolar, ticari krediler 4,6 milyar dolar artarak 46,3 milyar dolar, uzun vadeli krediler ise 5,5 milyar dolar azalarak 156 milyar dolar oldu. Böylece bankalar dahil özel sektörün dış borcu da GSYH oranı yüzde 26,2 seviyesinde gerçekleşti.

Bankacılık sektörü net kârı ise Nisan sonu itibarıyla 98,2 milyar lira oldu. Geçen yılın aynı döneminde sektörün net kârı 20,7 milyar lira seviyesindeydi. Bir yıldaki değişim 4,75 kat olarak gerçekleşti. Sektörün aktif toplamı 2021 yılsonuna göre 10,3 trilyon lira şeklinde belirlendi. Aktifler içinde en büyük kalemi 5,64 trilyon lira ile krediler oluşturdu. Kredilerin takibe düşme oranı ise yüzde 2,75 şeklinde kayıtlara geçti.