Dünyaca ünlü mobilya mağazası IKEA, Romanya'nın biyolojik açıdan zengin ormanlarını hızla ve sistematik olarak tahrip ettiği suçlamaları ile bir süredir çevrecilerin hedefinde.

Yapılan son araştırmalar, mobilya devinin, Avrupa'nın en büyük ve en eski orman alanlarından biri olan Karpat Dağları'ndaki etkisini ortaya koyuyor.

Çevreci sivil toplum kuruluşu Greenpeace'in raporuna göre, Romanya'nın 100 bin yıllık ormanlarının yüzde 50'sinden fazlası, son 20 yılda ülkedeki kanunların yetersizliği ve yolsuzluk nedeniyle yok oldu.

Euronews'den Charlie Jaay'in bildirdiğine göre, rapor, IKEA ve en büyük franchise sahibi Ingka Group'un bir kısmı sözde koruma altında olan alanlarda gerçekleşen bu tahribatta oynadıkları rolü detaylı şekilde açıklayarak, gözler önüne seriyor.

- Romanya ormanları neden tehdit altında?

Romanya'daki ormanların yaklaşık 3.000 kilometrekaresi Natura 2000 alanları olarak Avrupa yasaları tarafından korunuyor. Ancak Romanya'nın milyarlarca euroluk kereste endüstrisi - merkezinde "odun mafyası" olarak adlandırılan - sistematik yolsuzluk ve kanun yaptırımlarının zayıf kalması gibi sorunlarla boğuşuyor. Ağaç kesimi ve sorumsuz ormancılık uygulamaları da ormanlara tehdit oluşturuyor.

2019 yılında hazırlanan bir hükümet raporundan sızdırılan veriler, ülkenin ormanlarında her yıl yaklaşık 40 milyon metreküp odun kesildiğini ve bunun yarısının yasadışı olarak hasat edildiğini ortaya koydu.

2020 yılında Avrupa Komisyonu, STK'ların, koruma altındaki Natura 2000 alanlarındaki bakir ormanların tahribatını önlemeye yönelik harekete geçmemekle itham ettiği Romanya hükümetine karşı harekete geçmişti.

Komisyon ayrıca, davayı Avrupa Adalet Divanı'na göndermekle tehdit etse de henüz böyle bir adım atılmadı.

İklim krizi ile mücadele amacıyla çevre hukuku konusundaki faaliyetleriyle bilinen sivil toplum kuruluşu ClientEarth bünyesinde çalışan Avukat Agata Syfraniuk konuya ilişkin yaptığı açıklamada, "Avrupa Komisyonu'nun bazı iyileştirme ve uyarılarına rağmen Romanya, AB'nin kalan son büyük ve yaşlı ormanlarını düzgün bir şekilde korumak için yasal görevini yerine getirmemeyi sürdürüyor" ifadelerini kullandı.

"Komisyon, Romanya'nın AB doğa yasalarını açıkça göz ardı etmesini AB'nin en yüksek mahkemesine taşımazsa, bu önemli ormanların geleceği korkunç görünüyor" diye ekledi.

- IKEA, AB ve Romanya mevzuatını ihlal ediyor

Çevre örgütleri Agent Green ve Bruno Manser Fonds dokuz orman alanını araştırdı. Bunlardan yedisinin Ingka Group'**a ait olduğu, diğer ikisinin ise IKEA'nın tedarik zinciriyle bağlantılı kamu orman arazileri olduğu belirlendi.

Örgütlerin geçtiğimiz Nisan'da yayınladıkları 'IKEA: Dışı Akıllı, İçi Çürük' başlıklı raporda, AB veya Romanya mevzuatının ihlal edildiğine dair en az 50 şüpheli uygulamanın yanı sıra kötü orman yönetimi uygulamalarının ayrıntıları da bulunuyor.

Bunlar arasında zengin biyolojik çeşitliliğe sahip ormanlık alanların tahribatı, izin verilen maksimum ağaç hacminin aşılması ve yaşlı meşe, kayın ve ölü odun gibi yine biyolojik çeşitlilik açısından zengin ağaçların korunmaması yer alıyor.

Koruma altındaki alanlar da dahil olmak üzere incelenen tüm ormanlar, toprak ve ekosistemlerde ciddi bozulmaya neden olan yoğun ticari ağaç kesimine maruz kalmış durumda.

Araştırmacılar, Romanya'daki her Ingka Investment arazisindeki orman yönetimi türlerini inceledi ve toplam alanın yalnızca yaklaşık yüzde birinin sıkı bir şekilde korunduğunu tespit etti. Rapora göre, yaklaşık yüzde sekizlik bölün kısmen koruma altındayken, yüzde 90'ından fazlası, Natura 2000 koruma alanlarıyla çakışıp çakışmadığına bakılmaksızın endüstriyel odun üretimi için kullanıldı.

- IKEA, Greenpeace'in yakın markajında

Greenpeace Orta ve Doğu Avrupa (CEE) yukarıda bahsedilenden bağımsız yaptığı bir araştırma için IKEA'nın tedarik zincirlerini incelemek üzere Romanya'nın yaşlı ormanlarını ziyaret etti.

'Gerçeği Birleştirin: Romanya Karpatlarında Eski Çağ Ormanlarının Tahribatı' başlıklı raporda, IKEA'nın önde gelen ahşap ürünleri için en az yedi tedarikçinin, iki Natura 2000 koruma alanı da dahil olmak üzere eski çağ ormanlarının "sistematik tahribatı" ile bağlantılı olduğu iddia edildi.

Bu mobilya üreticilerinin en az 30 ürünü, aralarında Fransa, Almanya ve İngiltere'nin de bulunduğu 13 ülkedeki IKEA mağazalarına kadar takip edildi.

Ingka ve Inter IKEA Group - IKEA'nın tedarik zincirinden sorumlu franchisor - her iki soruşturmadaki tüm iddialara şiddetle karşı çıkıyor.

Ingka Group'tan yapılan açıklamada, "yetkililerin ormancılık düzenlemelerine uyulmadığına dair hiçbir kanıt bulamadığı" ve uygulamalarının "ulusal yasalar ve Forest Stewardship Council (FSC) gibi uluslararası sertifikasyon kuruluşları tarafından belirlenen sıkı çevre standartlarıyla uyumlu olduğu" ifadeleri yer aldı.

Inter IKEA Group, koruma altındaki yaşlı ormanlardan odun kabul etmediğini belirterek, "Greenpeace raporunda özetlenen kaynak bulma uygulamaları yasaldır ve yerel ve AB düzenlemelerine uygundur" dedi.

Öte yandan, çevre kampanyacıları ise kanıtlarının sağlam olduğunu iddia ediyor.

Bruno Manser Fonds Doğu Avrupa Kampanyacısı Ines Gavrilut, IKEA'nın hangi bağlamda çalıştıklarından bahsetmediğini ve bunun çok önemli olduğunu belirterek, "Romanya'da çok sayıda yolsuzluk yapıldığı herkesçe biliniyor. Kağıt üzerinde her şey yasal görünse de sahada yapılan incelemelerde bozulma ve yıkıma dair açık kanıtlar bulundu," dedi.

"IKEA'nın burada orman satın almak için büyük yatırımlar yapması tesadüf değil çünkü ağaç kesimi için muazzam olanaklar sunuyor."

Bazı orman savunucuları da IKEA'nın, yaşlı ormanları korumakta başarısız olduğunu iddia ettikleri bir sertifikasyon programı olan FSC'nin arkasına saklandığını düşünüyor.

'Yaşlı orman' nasıl tanımlanıyor?

Romanya'daki "yaşlı orman" tanımı, şu anda Avrupa Komisyonu'nun önerdiği tanımdan çok daha katı.

IKEA'nın ise ormanların korunamaması ve şu anda olduğu gibi yoğun ağaç kesiminin devam edebilmesi için yaşlı ormanların mümkün olan en katı şekilde tanımlanmasını istediği iddia ediliyor.

Başka anlaşmazlık alanları da mevcut. Şu anda sadece kılavuz niteliğinde olan AB'nin Biyoçeşitlilik Stratejisi ve 2030 Orman Stratejisi'nin AB düzeyinde yasal olarak bağlayıcılığı bulunmuyor.

Greenpeace CEE biyoçeşitlilik kampanyacısı Spela Bandelj Ruiz, "Karpat ormanları gibi biyoçeşitlilik açısından en zengin alanlarımızın, 2030 AB Biyoçeşitlilik Stratejisi'nde belirlenen hedeflere göre korunması gerekiyor" dedi.

"Ancak bu hedefler sadece kağıt üzerinde kalırken, Avrupa'nın en zengin ekosistemleri yok oluyor."

"IKEA gibi şirketler, ancak doğayı korumak ve restore etmek için yasal olarak bağlayıcı AB yasaları yürürlükte olduğunda, gelecekte Romanya Karpatları'nda olduğu gibi Avrupa doğa mirasının yok edilmesine katkıda bulunma sorununa takılıp kalmayacaklar" diye ekledi.

'Hızlı mobilya iş modeli'

Bu arada IKEA'nın "hızlı mobilya" iş modeli de patlama yaşıyor.

Geçtiğimiz yıl 60'tan fazla ülkede 500'e yakın mağazası bulunan şirket, yaklaşık 50 milyar euro gelir elde etti.

Kâr amacı gütmeyen Earthsight'a göre, 2019'da IKEA her saniye bir ağaç tüketti ve dünya genelinde 2.800 kilometrekareden fazla ormana sahip olarak büyümeye devam ediyor. Romanya'da 500 kilometrekareden fazla ormana sahip olan IKEA, ülkenin en büyük özel arazi sahibi konumunda.

Romanya'nın biyoçeşitlilik açısından büyük öneme sahip ormanları hızla yok oluyor ancak onları kurtarmak için çok geç değil.

Çevreciler, öncelikli adım olarak Ingka ve IKEA'nın hatalarını kabul etmeleri gerektiğini altını çiziyor.