Sedat YILMAZ

Salgına bağlı üretim kısıntıları, tedarik sorunları ve yüksek talep tüm ülkelerde yüksek enflasyonu zirve noktalara taşırken bundan Türkiye de nasibini aldı. Ekim’e kadar normal seyrinde devam eden ancak Kasım’dan itibaren yüksek seviyede artışa geçen enflasyon, Aralık’ta kur ve enerji fiyatlarının etkisiyle beklentilerin üzerinde adeta patladı.

2021 Aralık enflasyonuyla birlikte memur ve emekli  maaşlarında yapılacak artışlar da belli oldu. Refah payı katkısı hariç tutulduğunda enflasyon oranlarına göre toplu sözleşme hakkı dahil maaşlar ortalama yüzde 25,47 zamlandı. Toplu sözleşme gereği memur ve memur emeklilerinin Ocak maaşlarına yüzde 5 artış yapılacak. Bu da enflasyon ölçeğinde 1000 lirada 254,7 lira artış olacağını gösteriyor.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, tüketici fiyatları (TÜFE), Aralık 2021’de bir önceki aya göre yüzde 13,58 ve yıllık yüzde 36,08 artış gösterdi. Enflasyonda piyasa beklentisi aylık yüzde 8, yıllık yüzde 29,5 seviyesindeydi. Yıllık enflasyona ilişkin en yüksek beklenti yüzde 37,3 olurken, en düşük beklenti ise yüzde 24 olmuştu. Memur ve emekli maaşlarını ilgilendiren yılın ikinci yarısında enflasyon yüzde 23,65 olarak gerçekleşti.

Üretici fiyatları (ÜFE) aylık yüzde 19,08 ve yıllık yüzde 79,89 arttı. Çekirdek enflasyon da yıllık yüzde 31,88 olarak ölçüldü. TÜFE ve ÜFE’de gerçekleşen söz konusu Aralık ayı enflasyon rakamları Şubat 2002 yılından bu yana görülen en yüksek rakamlar olarak dikkat çekti. Şubat 2002’de TÜFE yüzde 73,1, ÜFE yüzde 91,8 olmuştu.

2021 yılı Kasım’da aylık TÜFE yüzde 3,51, yıllık yüzde 21,31, ÜFE aylık yüzde 9,99 ve yıllık yüzde 54,62 düzeyinde gerçekleşmişti.

Ürünlerin yüzde 86’sı zamlandı

Yıllık bazda en yüksek artış yüzde 42,64 ile Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan bölgesinde gözlenirken, bu bölgeyi yüzde 42,08 ile Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane ve yüzde 41,97 ile Samsun, Tokat, Çorum, Amasya bölgeleri izledi. Aralık 2020'ye göre en düşük fiyat artışı ise yüzde 32,75 ile İstanbul’da bölgesinde hesaplandı.

Aralık ayında TÜİK’in tüketici endeksine giren ürünlerden 415 maddenin 364’ünde fiyat artışı gerçekleşti, 18 maddenin fiyatı düştü, 33 maddenin fiyatı değişmedi. Buna göre, endekse giren ürünlerin yüzde 86’sı zam gördü.

Aynı dönemde aylık bazda fiyat artışlarının en yüksek olduğu ana gruplar yüzde 28,49 ile ulaştırma, yüzde 16,54 ile ev eşyası, yüzde 15,99 ile gıda ve alkolsüz içecekler oldu. En az artış gösteren ana gruplar yüzde 0,13 ile eğitim, yüzde 3,55 ile sağlık ve yüzde 3,65 ile haberleşme şeklinde sıralandı.

Ana gruplardaki TÜFE’deki yıllık artışlar yüzde 53,66 ile ulaştırma, yüzde 43,80 ile gıda ve alkolsüz içecekler, yüzde 40,95 ile ev eşyası olurken en az artışlar ise yüzde 8,76 ile haberleşmede gerçekleşti. Aralık ayında fiyatlar eğitimde yüzde 17,23, alkollü içecekler ve tütünde yüzde 20,02 ve giyim -ayakkabıda yüzde 20,13 artış gösterdi.  

Enerji enflasyonu sırtladı

2021 Aralık’ta aylık yüzde 19,08 ve yıllık yüzde 79,89 artan üretici fiyatlarını (ÜFE) yıllık bazda ortalama yüzde 117,14 artış gösteren enerji ürünleri zirveye çıkardı.

ÜFE’de imalat yüzde 77,44, madencilik ve taş ocakçılığı yüzde 62,84 ve su temininde fiyatlar yüzde 33,99 arttı. Ana sanayi gruplarında yıllık fiyat değişimleri; enerjide yüzde 122,76, kok ve rafine petrol ürünleri yüzde 161,88, ham petrol ve doğal gaz yüzde 138,51, ana metaller yüzde 130,91 ile endekslerin en fazla arttığı alt sektörler oldu.

Fiyatlar ara malında yüzde 92,13, dayanıksız tüketim malında yüzde 54,23, sermaye malında yüzde 51,17 ve dayanıklı tüketim malında yüzde 46,16 şeklinde oluştu. ÜFE’de yıllık en düşük artış; yüzde 21,45 ile giyim eşyası, yüzde 25,85 ile temel eczacılık ürünlerinde gerçekleşti.

Bu grupların aylık değişimlerine bakıldığında ise ara malında yüzde 21,21, dayanıklı tüketim malında yüzde 12,04, dayanıksız tüketim malında yüzde 16,50, enerjide yüzde 20,38, sermaye malında yüzde 15,53 artış kayıtlara geçti.

Ayrıca aylık değişimlerine bakıldığında, madencilik ve taş ocakçılığında yüzde 12,69, imalatta yüzde 18,88, elektrik, gaz üretimi ve dağıtımında yüzde 24,41, su temininde yüzde 1,87 artış görüldü.

Kira artışı ve sigaraya zam

Tüketici Fiyat Endeksi’nde (TÜFE) 2021 yılı Aralık ayında bir önceki aya göre yüzde 13,58, bir önceki yılın Aralık ayına göre yüzde 36,08, bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 36,08 ve on iki aylık ortalamalara göre yüzde 19,60 artış gerçekleşti. TÜFE’nin on iki aylık ortalaması baz alınarak belirlenen kira artış oranı Ocak ayı için yüzde 19,60 oldu.

Sigara ve alkol grubundan alınan Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) artış gösterdi. ÖTV'deki artış oranı, yüzde 47 oldu. Sigarada paket başına 0,4851 TL olan maktu vergi 0,7150 TL’ye yükseltildi. Paket başına 9,766 TL olan asgari maktu vergi de 14,394 TL’ye çıkarken bu artış asgari maktu vergi sınır fiyatını paket başına 15,50 TL’den 22,85 TL’ye yükseltti.

Sigara vergilerinde yüzde 47,4 seviyesinde bir enflasyon güncellemesi ile bunun mevcut ortalama sigara fiyatı üzerindeki vergi yükü de yüzde 81’den yaklaşık yüzde 96’ya yükselecek. Asgari maktu vergi paket başına 9,77'den 14,39'a çıkacak.

Bu güncelleme ile beraber sigara fiyatlarında 3 ile 5 TL arasında artış yapılması bekleniyor. Sigaranın enflasyon sepetindeki yüzde 4,57 seviyesindeki ağırlığı dolayısıyla, sektörde gerçekleşen ortalama her 1 TL fiyat artışı yılsonu enflasyon seviyesini yaklaşık 0,25 puan yukarı taşıyacak.

Enflasyonda tepe görünmedi

Yüksek gelen Aralık ayı enflasyonuyla ilgili değerlendirmelerde bulunan analistler, Merkez Bankası’nın (TCMB) faiz indirimlerine ara verebileceğini bildirdiler. Fiyat artışlarının genele yayılmış olduğunu ve Türk Lirası’ndaki değer kayıplarının enflasyonda en baş faktör olduğunu dile getiren analistler, enflasyon beklentilerinde bozulmanın sürmesi durumunda oranların artabileceğini kaydettiler.

Yatırım Finansman raporunda, enflasyon görünümündeki risklerin halen önemli ölçüde yukarı yönlü olduğu, yıllık enflasyonun gelecek aylarda yüzde 45-50 civarına çıkabileceği belirtildi. Aynı raporda, “Yılın ikinci yarısında güçlü baz etkileri kaynaklı olarak düşüş eğilimine girerek yılsonunda yüzde 20 civarlarına gerileyebileceğini tahmin ediyoruz. Ancak, hem yıl içi zirve hem de yılsonu tahminlerimiz üzerindeki risklerin yukarı yönlü olduğunu da not edelim. Birikimli maliyet yönlü baskılar ve enflasyon beklentilerindeki bozulmaya ek olarak, 1 Ocak itibariyle devreye giren zamlar ve ücret artışları nedeniyle Ocak ayında da aylık bazda kayda değer bir artış görülmesi beklenebilir. Dolayısıyla, TCMB’nin 20 Ocak’taki yılın ilk PPK toplantısından faizleri en azından sabit tutma olasılığının arttığını değerlendiriyoruz” ifadeleri kullanıldı.

Tera Yatırım Başekonomisti Enver Erkan da, tahminlerin üzerinde gelen yıllık enflasyonun 2002’li seneleri yeniden deneyimlediğini, mevcut politikaların enflasyonu nasıl durduracağı yolunda herhangi bir çizgi oluşturmadığını söyledi. Erkan, “Döviz kurları ile güncel bazı farklı fiyat faktörlerinin enflasyonu daha yukarı göndereceğini düşünüyoruz. Yeni yıl ile beraber liranın sürekli zayıflamasından gelen geçiş etkisinin sürmesini öngörmekle birlikte, aynı zamanda başta yüksek asgari ücret artışı, kamu hizmetlerindeki (başta elektrik, doğalgaz) yapılan zamların yayılım etkisi gibi unsurlarla yüksek enflasyonist baskı bekliyoruz. Dolayısıyla 19 yılın en yüksek enflasyonunda henüz tepeyi görmüş değiliz” dedi.

Memur ve emekli maaşları

Asgari ücretin brüt 5,004 lira net 4 bin 253,40 lira olarak belirlenmesinden sonra memur ve emekli maaşları da Aralık enflasyonunun yıllık yüzde 36,08 oranında yükselmesiyle yüzde 25,47 zamlandı. Yılın son 6 ayında gerçekleşen enflasyona göre belirlenen zamlara göre memur ve emekli maaşları ortalama 1000 lirada 254,7 lira artmış oldu.

SSK, Bağ-Kur ve tarım emeklilerinin aylıkları da geçen yılın son 6 aylık enflasyon oranında artış sağladı. Bu oran da yaklaşık yüzde 25,47’e denk geliyor.  

Buna göre en düşük maaşlar, çalışan memurda 6 bin 221 lira, memur emeklisinde 4 bin 176,11 lira, 2000 yılı öncesi SSK emeklisinde 3 bin 292,90 lira, 2000 yılı sonrası SSK emeklisinde 2 bin 041 lira, Bağ-Kur emeklisinde 2 bin 948 lira ve tarım emeklisinde 2 bin 343,35 lira oldu.