Sedat YILMAZ

Manşet enflasyonda yükseliş hız kesmiyor. Son 3 aydır beklentilerin üzerinde artış kaydeden tüketici enflasyonu (TÜFE) Ocak’ta da aylık yüzde 1,68, yıllıkta yüzde 14,97, üretici enflasyonu (ÜFE) aylık yüzde 2,66, yıllık yüzde 26,16 olarak gerçekleşti. Gıda fiyatları yüzde 19,75’ten yüzde 18,11’e düşmesine karşılık aylık artışın yüzde 2,48 olması dikkat çekti. Enflasyonun ana omurgası olarak sayılan çekirdek enflasyon yüzde 15,50’ye yükseldi.

Enflasyon geçen Aralık ayında TÜFE’de aylık yüzde 1,25, yıllıkta yüzde 14,60, ÜFE’de aylık yüzde 2,36, yıllıkta yüzde 25,15 olmuştu.

Hazine ve Maliye Bakanı Lütfi Elvan, gerçekleşen enflasyon rakamlarının hedeften uzak olduğunu ve hedefin gerçekleşmesi için alınacak tedbirlerden taviz verilmeyeceğini bildirdi.

Enflasyonun 3 aydır piyasa beklentilerinin üzerinde yükselmesi dikkatlerden kaçmadı. Geçen yıl en son Ekim ayında beklentiler doğrultusunda aylık yüzde 2,13 ve yıllık yüzde 11,89 olarak gerçekleşen enflasyon Kasım’dan bu yana tahminlerin üzerinde seyrediyor.

Ocak ayında enflasyon endeksi içinde bulunan 415 maddeden, 92 maddenin ortalama fiyatında düşüş gerçekleşirken, 30 maddenin ortalama fiyatında değişim olmadı. 293 maddenin ortalama fiyatında ise artış gerçekleşti.

Piyasa tahminleri tutmuyor

Kasım’da aylık yüzde 1,1, yıllık yüzde 12,7 öngörüsüne karşılık aylık yüzde 2,3, yıllık yüzde 14,03, Aralık’ta aylık yüzde 1,02, yıllık yüzde 14,34 beklentisine karşılık aylık yüzde 1,25 ve yıllık yüzde 14,60 yükselen enflasyon 2021 yılının ilk ayında da aylık yüzde 1,40 ve yıllık yüzde 14,65 tahminlerine karşılık aylıkta yüzde 1,68 ve yıllıkta yüzde 14,97 oldu.

Son 17 ayın zirvesine çıkan manşet enflasyonda on iki aylık enflasyon yüzde 12,53 ile düşüş anlamında umut verdi. Ancak gıda fiyatlarındaki sepet ağırlığının yüzde 22,77’den yüzde 25,94’e çıkması ise moralleri bozdu. Aylık zam şampiyonu yüzde 26,77 fiyat artışıyla mandalina olarak ölçüldü. Fiyat artışında mandalinayı yüzde 25,50 ile otoban ücreti ve yüzde 21,29 ile salatalık takip etti.

Enflasyondaki yükselişte; döviz kuru geçişkenliğine bağlı çekirdek enflasyondaki artış, üretici ile tüketici fiyatlarındaki makasın 11 puanı aşması, aylık bazda sağlık harcamalarında yüzde 4,25, konutta yüzde 3,02, ev eşyasında yüzde 2,9 ve gıdada yüzde 2,48 gerçekleşen fiyat artışları etkili oldu.

Lokanta ve otel desteği

Enflasyonda ulaştırmanın ağırlığı yüzde 15,62’den yüzde 15,49’a düşmesine karşılık konut fiyatlarındaki artışlar yüzde 14,34’ten yüzde 15,36’ya yükseldi. Pandemi sebebiyle enflasyon sepeti içerisinde yer alan lokanta ve oteller grubundaki enflasyonun yüzde 8,67’den yüzde 5,91’e gerilemesi enflasyonun daha fazla yükselmesini engelledi.  

Aylık bazda ana harcama gruplarındaki en az fiyat artışı; eğitimde yüzde 0,03, yüzde 0,31 haberleşme, yüzde 0,67 alkollü içecekler ve tütün ile yüzde 1,12 ulaştırmada gerçekleşti. En yüksek fiyat artışları ise yüzde 4,25 sağlık harcamaları, yüzde 3,02 konut, yüzde 2,90 ve yüzde 2,48 ile gıdada gözlendi.

Yıllık bazda en yüksek fiyat artışı yüzde 24,53 ile çeşitli mal ve hizmetlerde gerçekleşti. Aynı dönemde fiyatlar ev eşyasında yüzde 23,25, ulaştırmada yüzde 21,43, gıda ve alkolsüz içecekler yüzde 18,11, sağlık harcamaları yüzde 16,99, lokanta oteller yüzde 12,89, konut yüzde 11,66, eğlence ve kültür yüzde 9,7 arttı.

Yine aynı dönemde yıllık en düşük fiyat artışları da yüzde 6,32 ile haberleşme, yüzde 6,13 ile eğitim, yüzde 2,12 ile giyim ve ayakkabı, yüzde 1,36 ile alkollü içecek ve tütünde görüldü. Söz konusu gruptan alınan özel tüketim vergisinde asgari maktu verginin yüzde 17 artırılmasının yanında sigara ve tütün mamullerinde ÖTV oranlarının yüzde 63’e indirilmesi dikkat çekti.

Çekirdekte yükselişe dikkat

Fiyatlarda görülen tüm geçici etkilerin çıkarılması sonucunda fiyatların genel düzeyindeki artışları ifade eden ve enflasyonun ana omurgası olarak görülen çekirdek enflasyon da Ocak’ta yükselişine devam etti. Geçen yıl Ekim’de yüzde 11,48 olan veri, Kasım’da yüzde 13,72, Aralık’ta yüzde 14,31 olan gıda, enerji ve altın gibi değişken kalemlerin dışarıda bırakıldığı çekirdek enflasyon Ocak’ta yüzde 15,50’ye çıktı.

İşlenmemiş gıda ürünleri, enerji, alkollü içkiler ve tütün ile altın hariç özel kapsamlı TÜFE göstergesi (B) Aralık ayına göre yüzde 1,64, bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 16,00 ve on iki aylık ortalamalara göre yüzde 12,26 arttı.

Analistlere göre, çekirdek enflasyonda döviz kuru geçişgenliği etkili oluyor. Enflasyondaki artışı süreklilik haline getiren en önemli etken önceki aylarda gerçekleşen döviz kurlarındaki yüksek seyir olarak ifade ediliyor.

Gıda ve enerjideki seyir

Çekirdek enflasyonun yanında gıda fiyatlarındaki yüksek seyrin devam etmesi de tüketici fiyatlarını yakından ilgilendiriyor. 2020 Aralık’ta yıllık yüzde 19,75 şeklinde gerçekleşen gıda fiyatlarının Ocak’ta yüzde 18,11’e düşmesine rağmen aylık bazda yüzde 2,48 artışının hâlâ, söz konusu grubun enflasyon içindeki diri ve dirençli duruşunu gösteriyor. Enflasyonla mücadelede gıda fiyatları zirvedeki ağırlığını korumaya devam ediyor.

Geçmişten gelen kur geçişgenliğinin enerji fiyatlarındaki etkisi de az da olsa etkisini sürdürüyor. Petrol ve doğalgaz fiyatlarındaki artışların yurt içine zam olarak yansıması enflasyonun yükselişine katkı veriyor. Ocak itibarıyla küresel bazda yıllık yüzde 6’ya yaklaşan emtia ve yüzde 8’e ulaşan petrol fiyatlarındaki artışların yılın ilk çeyrek enflasyon verilerine de etki edeceği tahmin ediliyor.

Geçen ay elektrik fiyatlarına yüzde 6, doğalgaza yüzde 1 zam yapılmış, köprü ve otoyol geçiş ücretleri de yüzde 25 oranında artırılmıştı.

Düşüş Mayıs’ta hissedilir

Ocak ayı enflasyonunu yorumlayan analistler yeni ekonomi yönetiminde sıkı para duruşunun devam etmesiyle yüksek seyreden enflasyon oranlarının Nisan’dan itibaren artış hızının düşeceğini ve Mayıs ayından itibaren hissedilmeye başlanacağını değerlendirdi.

Tera Yatırım ekonomisti Enver Erkan, yorumunda enflasyonda yüzde 9,4 olan 2021 ara dönem beklentisini değiştirmemeyi tercih eden Merkez Bankası’nın (TCMB) dezenflasyon sürecine destek verecek şekilde şahin duruşunu taahhüt ettiğini ve 2023’te öngörülen orta vadeli yüzde 5’lik hedefin yakalanıncaya kadar sıkı duruş planının devam edeceğini söyledi.

Ekonomi politikalarının hedefe yönelik olumlu bir doğrultuda gittiğinin altını çizen Erkan, “Yılın ilk yarısında, politika faizi mevcut seviye veya biraz üzerinde olacaktır, sonrasında ise enflasyon düştükçe uyumlu bir şekilde faizler geriletebilir. Ancak Merkez Bankası’nın uyguladığı politika çerçevesinde politika faizi, cari enflasyonun ‘bir reel faiz standardizasyonu’ sağlayacak kadar üzerinde seyredecek” dedi.

 Faiz indirimi için henüz erken

Talep enflasyonda yükseliş sürerken üretici ve çekirdek enflasyon tarafında çıkışların Şubat ve Mart aylarında devam edeceğini ve enflasyona baskı yapacağını dile getiren GCM Yatırım ekonomisti Dr. Tuğberk Çitilci de, TCMB’de şahin politikalarda dozlar artırılarak süreceğini belirtti. Şubat ve Mart aylarında beklenmeyen şoklar karşısında TCMB’den ölçülü faiz artışlarının gelebileceğine vurgu yapan Çitilci, yine de TCMB’nin ne zaman faiz artıracağına dair herhangi bir izin bulunmadığına değindi. Çitilci faiz indirimlerindeki süreç için bir şey söylenemeyeceğini ve uzun müddet faizlerin yüksek kalacağını kaydetti.

Anadolu Ajansı analisti ekonomist Haluk Bürümcekçi ise enflasyonda düşüşlerin Nisan ayından itibaren belirginleşeceğine atıf yaptı. Bürümcekçi, “Mevcut büyüme ve enflasyon görünümü altında TCMB'nin son çeyrekten önce bir faiz indirimine gitmesi erken görünürken, (TCMB) özellikle ilk 4 ayda enflasyonun kalıcı düşüş kriterlerine uyumunu takip ederek bir sonraki adıma karar verebilir” değerlendirmesinde bulundu.

Hedeflerden asla taviz yok

Ocak ayı enflasyonuyla ilgili değerlendirme yapan Hazine ve Maliye Bakanı Lütfi Elvan, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından açıklanan rakamların belirlenen enflasyon hedefinin uzağında olduğunu, ancak enflasyon hedefine ulaşmak için önlemlerin tavizsiz şekilde uygulanacağını söyledi. Bakan Elvan sosyal medya hesabından yaptığı açıklamada, “Enflasyon hedefine ulaşmak için önlemlerimizden asla taviz vermeyeceğiz. Tüm tarafları içine alan istişare mekanizmalarıyla hareket edeceğiz. Fiyat istikrarı olmadan kaliteli ve sürdürülebilir bir büyüme mümkün değil” ifadelerini kullandı.