Hakan DİKMEN

İngiltere'de 6 yıl içinde 5 başbakan acaba ne yanlış gitti?

Boris Johnson'a karşı ayaklanmaya önderlik eden ve Eylül ayında Liz Truss'un ardından ikinci olan 42 yaşındaki eski maliye bakanı Sunak, iki aydan kısa bir süre içinde ülkenin ekonomik durumunu iyileştirmekle görevli İngiltere'nin üçüncü lideri oldu.

Birleşik Krallık eskiden istikrarlı, güvenilir, bazen sıkıcı olsa da yönetim ile eş düşünce içindeydi. Ancak Başbakan Liz Truss'un altı hafta görevde kaldıktan sonra istifası, İngiliz siyasetinin son yıllarda ne kadar kaotik hale geldiğini gösteriyor. Truss, 2016'daki Brexit oylamasından bu yana istifa eden dördüncü başbakan oldu. 

İngiltere'nin nesi var? 

Dünyadaki analistler, bunun bir kutuplaşma, popülizm, kusurlu bir siyasi sistem ve zaman zaman partiyi ve kişisel hırsı ülkenin iyiliğinin önüne koyan zayıf liderliğin hikayesi olduğunu söylüyorlar. Bir de Kraliçe ölünce moral de bozuldu.  Aslında, Avrupa Birliği'nden ayrılma konusunda referandum çağrısı yapan eski Başbakan David Cameron ile başlıyor olayların bu hale gelme süreci. Cameron, 2016'daki oylamanın, İngiltere'nin Avrupa ile ilişkisi konusunda kendi Muhafazakar Partisi içinde bir iç savaşı sona erdireceğini ve partiyi iktidarda tutacağını umuyordu. Ama günümüzde olanlara bakın. Neredeyse her hafta bir Başbakan değişecek ülkede. İngiliz halkı küçük ama ikna edici bir farkla AB'den ayrılma yönünde oy kullandı. Sonuç, yalnızca Britanya'nın keskin bölünmelerini vurgulamakla kalmadı, aynı zamanda ülkenin dış, ekonomik ve ticaret politikalarının gidişatını da değiştirdi. Çoğu siyaset bilimci ve ekonomist, AB'den ayrılmanın bu ada ülkesini daha fakir ve siyaseten daha az alakalı hale getireceğini tahmin etti.

Yalan söyledi

Brexit oylamasının mimarlarının, en etkili kampanyacısı Boris Johnson da dahil olmak üzere AB ile onlarca yıllık ekonomik ve yasal bağları çözmek için gerçek bir planları olmadığı hemen ortaya çıktı. İşte bunu da siyasi kaosların başlaması izledi.

Cameron referandumdan sonra istifa etti ve Theresa May başbakan oldu. Bir başka büyük yanlış hesaplamada, partisinin Avam Kamarası üzerindeki kontrolünü kaybetmek için 2017'de erken seçim çağrısında bulunmasıydı.

Parti daha sonra seçimleri kazanma geçmişine sahip, son derece kusurlu olsa da karizmatik şovmen Johnson'a döndü. "Brexit'i bitirmek" için kampanya yürüttü. Johnson, 2019'da partiyi ezici bir zafere taşıdı. Ertesi yıl, İngiltere'nin AB'den ayrılmasını tamamladı. O zaman yıllarca hüküm sürmeye hazır görünüyordu.

Ardından, Johnson'ın virüsle yoğun bakım ünitesine girene kadar küçümsediği koronavirüs pandemisi geldi. Hükümetinin COVID'e yavaş tepki vermesi 200 binden fazla ölüme yol açtı. Bu sayı aynı zamanda Avrupa'daki en yüksek kayıp sayısıydı. Bu dönemde Başbakan ağır eleştiriler aldı. Ancak Johnson'ın başbakanlığını sona erdiren şey onun yalan söylemesiydi.

Bakalım başarabilecek mi?

Truss, Eylül ayında Johnson'ın yerini aldı ve kamu harcamalarını azaltmadan şirketler ve zenginler için vergi indirimleriyle ekonomiyi canlandırmaya söz verdi. Buradaki % 10'luk enflasyon ve Ukrayna'daki savaş nedeniyle artan enerji fiyatları arasında Truss'un planı finans piyasalarını korkuttu, sterlini çökertti ve ipotek oranlarını yükseltti. Veee geldik bu günlere. Artık İngiltere’yi bu durumdan kurtarmak için yeni bir başbakan da var. Bakalım başarabilecek mi? O Hindistan kökenli ilk İngiliz başbakanı 42 yaşındaki Rishi Sunak. Aynı zamanda ülkenin modern siyasi tarihindeki en genç başbakandır.

Bir buçuk aylık Başbakan Truss’ın ekonomik planı, "mini bütçe", piyasada kargaşaya neden olmakla ve Muhafazakar Parti'nin anket puanını düşürmekle suçlandı.

Sunak, enerji krizi, hayat pahalılığı krizi ve kontrolden çıkmış enflasyonun her türlü kolay düzeltmeye meydan okumasıyla birlikte durgunluğun eşiğinde olan bir ekonomiyi devralıyor. Downing Street 10'da sık sık oturan kişi değişikliği ve ekonomik ve sosyal sorunları çözmek için etkili politikaların eksikliği İngiliz halkının sabrını tüketti. Rishi Sunak, İngiltere Başbakanı muazzam ekonomik ve politik zorluklarla karşı karşıya kalmayı kabul etti ve şimdi umut olarak 10 numarada oturuyor. 

"O’nu bekleyen önemli ekonomik zorluk"

Sunak, enerji krizi, hayat pahalılığı krizi ve kontrolden çıkmış enflasyonun herhangi bir kolay düzeltmeye meydan okumasıyla birlikte durgunluğun eşiğinde olan bir ekonomiyi devralıyor.

İngiltere'nin enflasyonu Eylül ayında gıda maliyetleri artmaya devam ederken yüzde 10,1 arttı. Kamu harcamalarındaki baskı, Ulusal Sağlık Hizmeti gibi kilit kamu hizmetlerinde sorunları ağırlaştırdı. İngiliz haneleri de bu kış gaz kıtlığı nedeniyle elektrik kesintileriyle karşı karşıya kalacakları konusunda uyarıldı.

Selefinin ekonomik büyümeyi teşvik etmek için borçla finanse edilen vergi indirimlerini kullanma çözümü durumu tersine çevirmedi. Truss'un ekonomik stratejisi, İngiliz Sterlini'ni ABD doları karşısında 37 yılın en düşük seviyesine indirirken, hükümet borçlanma maliyetini ve ipotek oranlarını yükseltti.

Muhafazakar lider olarak halka açık ilk konuşmasında Sunak, İngiltere'nin "derin bir ekonomik zorlukla" karşı karşıya olduğunu itiraf etti.

London School of Economics and Political Science'tan Profesör Iain Begg Xinhua'ya verdiği demeçte, “Sunak kendini Liz Truss'un yaptığı gibi ateşe vermeyecek çünkü daha yetkin bir yönetici ve daha anlayışlı bir politikacı. Ancak, çok zorlu bir görevle karşı karşıya. Sunak için en büyük zorluk, çok uğursuz bir mali geçmişe karşı bir dizi karmaşık sorunu yönetmesi gerekmektedir. Sıkıntıdan çıkış yolunu pandeminin ilk aylarında olduğu eski yöneticiler gibi harcayamaz” dedi. 

Faiz oranları yükseliyor

Şimdi çok daha zor, çünkü faiz oranları yükseliyor, bu da ev sahiplerinin maliyetinin arttığı anlamına geliyor. Daha önceki kamu harcamaları nedeniyle kamu maliyesi üzerinde baskı var, bu yüzden aynı anda çeşitli iplerde yürüyor olacak.

Downing Street 10'da sık sık oturan kişi değişikliği ve ekonomik ve sosyal sorunları çözmek için etkili politikaların eksikliği İngiliz halkının sabrını tüketti.

"Britanya'nın dünyadaki konumu son birkaç ayda olanlardan olumsuz etkilenecek... Başbakanların değişmesi, bakanların değişmesi, kararlar alınması ve kararların alınmaması, bunların hepsi uluslararası alanda çok kötü görünüyor. Bu ciddi bir biçim değil. Sınırlarının güneş batmayan büyüklüğe erişmiş olan bir ülkeye bu durum pek yakışmıyor. 

İşçi Partisi, Liberal Demokratlar ve İskoç Ulusal Partisi de dahil olmak üzere muhalefet partileri, bir avuç Muhafazakar parti üyesine izin vermek yerine genel halkın ülkeyi kimin yöneteceği konusunda söz sahibi olması gerektiğini savunarak genel seçim çağrılarını yenilediler.

Halk erken seçim istiyor

YouGov tarafından Sunak'ın zaferinden saatler sonra yayınlanan yeni bir anket, halkın çoğunluğunun - yüzde 56 - erken bir genel seçim yapılması gerektiğine inandığını ortaya koydu.

Pazartesi günkü konuşmasında Sunak, Westminster'deki görünüşte bitmeyen dramanın sadece Muhafazakar Parti'nin değil tüm ülkenin geleceğini raydan çıkarma riski taşıdığı için istikrar ve birlik için güçlü bir döneme girdiğini anlatarak destek istedi. 

Sunak, "Artık istikrara ve birliğe ihtiyacımız var. Partimizi ve ülkemizi bir araya getirmeyi en büyük önceliğim yapacağım." dedi.

Sunak, geçtimiz salı günü kralın kendisini hükümet kurmaya davet ettiği Buckingham Sarayı'nda Kral III. Charles ile görüştükten sonra resmen yeni başbakan oldu. Yeni başbakan Sunak’ın İngiltere'ye yönelik vizyonu ve planları konusunda gidişatı değiştirip değiştiremeyeceğine dair bir ipucu vermesini bugün yarın göreceğiz. Ama onun yapacaklarını büyük merakla bekleyen tüm dünya ülkeleri sabırsız.

İlk akla gelen beklentilerden biri, bu yılın başlarında açıklanan tartışmalı Ruanda sığınma planını desteklediği ve kampanya sırasında desteğini sürdürdüğü için, göçmenlik ve mülteci politikalarında oldukça sert bir çizgi bekleyebiliriz. 

Sunak, muhtemelen daha fazla ekonomik ve ticari diplomasi için baskı yapacaktır. Şansölye olarak görev yaptığı süre boyunca, Yediler Grubu'nun asgari küresel kurumlar vergisi anlaşmasının müzakeresine yardımcı oldu. Brexit'te, o zamandan bu yana vokal desteğini sürdüren önde gelen bir "Ayrıl" kampanyacısıydı, 

Kilit bir NATO müttefiki

Birleşik Krallık, harcama taahhütlerine ulaşma yolunda ve devam eden operasyonlarda aktif olarak kilit bir NATO müttefiki olmaya devam edecek. 

Londra'nın hala karşı karşıya olduğu kara para sorunlarını nasıl çözeceği daha az tahmin edilebilir olsa da, Ukrayna için Truss ve Johnson döneminde olduğu gibi aynı hükümet desteğini bekleyebiliriz. 

Sunak bu yaz Çin'e karşı yürüttüğü kampanya sırasında sert bir tavır aldı, ancak bu jeopolitik duruş, yabancı yatırım ve ticaret için daha büyük bir baskıyla çelişebilir.

Bilinmeyen şey ise Sunak'ın geçen hafta, ay ve yılda Birleşik Krallık'a verdiği itibar zedelenmesini nasıl onarmaya çalışacağı. Sunak yönetimindeki yeni hükümetin üstlenmesi gereken önemli bir proje ve gelecekteki genel seçimler üzerinde de etkisi olabilecek bir proje. 

En genç başbakan

İklim politikası, dijital haklar ve veri reformunda yeni hareketler ve bilim ve teknoloji geliştirme ve yatırım konusundaki rekabet gündemde ve Birleşik Krallık bu tartışmaları ve konuşmaları bir araya getirme ve yönlendirme potansiyeline sahip. 

Truss başbakan olarak kalsaydı İngiltere, 2027 yılına kadar borcun GSYİH'ya oranı olarak düşmesini sağlamak için harcamalardan 72 milyar sterlin kısmak veya vergilerde aynı miktarı artırmak zorunda kalacaktı. 45 milyar sterlinlik fonsuz vergi indirimlerinin yaklaşık 30 milyar sterlinlini zaten tersine çevrildi şu an.  Ama hala 40 milyar sterlinlik boşluk var. Ancak, yaptığımız araştırmada bir İngiliz bütçe uzmanı Breakingviews'a Sunak'ın atanmasıyla hızlanan daha ucuz borçlanma maliyetlerinin farkı sadece 30 milyar sterline düşürmesi gerektiğini söylediğini gördük. Bu arada, İngiltere uzun vadeli bir üretkenlik sorunu ve enerji faturaları yükselirken bir yaşam maliyeti kriziyle de karşı karşıya. Piyasalardaki balayının dinmesiyle Sunak, hem parlamentoyu hem de Birleşik Krallık halkını yanında tutmak için mücadele edecek. Bakalım bunu başarabilecek mi? Yoksa o da en genç Başbakan olarak tarihin tozlu sayfalarına gark mı olacak?