Fatih KUŞÇU

Afrikalı delege, akademisyen ve temsilciler ağırlıklı bir grup oluşması sürpriz değil. 

Nijeryalı Başkan NGozi Okinjo Iweala, dünya ticaretinin en saygın isimlerinden biri.

Gerek ülkesindeki maliye bakanlığı gerekse WTO gibi uluslararası arenalarda son derece saygın bir isim. Afrika’nın zenginlikleri ile ilgilenen kadim (!) dünyanın Afrika’daki sorunları gündeme taşıyan anlayışı, dünya ticaretinin yönü için de belirleyici görülüyor. Açılış gününden yansıyanlar, son derece önemli açılımlar sunuyor. Yeşil dönüşüm, kapsayıcılık, dijitalleşme, çeşitlilik ve ‘yeniden küreselleşme’ neredeyse her konuşmada geçen kavramlar. Doğal olarak yeşil dönüşüm ve ticaretin yeni yönü konuşuluyor. İklim değişikliği, dünya ticaretini de nasıl etkiliyor, çözüm nedir gibi ana sorulara yanıtlar aranıyor.  

TİCARETİN YENİ YÖNÜ

WTO Başkanı NGozi, ticaretin yönünü belirleyen üç önemli olguyu dile getirdi:

-Jeopolitik gerilimler

-Dijitalleşme

-İklim eylemi 

‘Dünya ticareti, bütün dünya birlikte hareket etmedikçe gelişmeyecek’ fikri genel kabul görmüş durumda. Bu nedenle, Rusya-Ukrayna savaşı gibi ticareti doğrudan etkileyen sıcak oluşumlar kadar, ABD-Çin-Rusya arasındaki ekonomik savaşların da ticarete etkisi konuşuluyor. 

Covid 19 döneminin ivme kazandırdığı dijital dönüşüm, ticaretin yeni yapısının harcıdır. Dr Ngozi, gelecek dijitaldir diyecek kadar konuya önem gösteriyor. 

Ama en önemlisi iklim eylemi. Dünya ticareti, iklim eylemi şemsiyesi altında buluşmadan ilerleyemez.

Tedarik zincirindeki tüm halkalar, yeşil dönüşümün parçası olmak zorunda.

Ngozi, “Mesela sera gazı etkisini gidermede en değerli varlık okyanuslar ve biz buna da büyük zarar vermiş durumdayız. Balıkçılık derhal düzenlenmeli, okyanusla korunmalı. Çünkü şu an itibari ile okyanusların  %50’sini kaybetmiş urumdayız. Balık biterse, dünya biter” dedi.

İyi de bu dönüşümün de bir maliyeti var. Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması 2026’da hayata geçecek. 2050 Karbon Sıfır hedefine ulaşmak için çabalarken ticaret yara almamalı. 

Bu nasıl sağlanacak?

Daha az karbonlu ticaret, daha az kağıt kullanılan işlemler, gerçekçi örnekler. Karbon ayak izi, uluslararası ticaretteki dijitalleşme ile %63 oranında azalıyor. 

Bu nedenle dijitalleşmeye dikkat çekiliyor.

G20 liderlerinin sergilediği ruha teşekkür eden Dr Ngozi, yerel mevzuatların uluslararası işbirliği içeriklerini desteklemesi gerektiğini söylüyor.

AÇLIK TEHDİDİ

Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Konferansı (COP28) 30 Kasım - 12 Aralık 2023 tarihleri arasında Dubai’de yapılacak. Evsahibi ülkenin Dış Ticaret Bakanı Dr Thani Bin Ahmet El Zeyid, iklim değişikliğinin etkilerine değindi. Göçler, doğal felaketler ama en önemlisi bu yüzden etkilenen tarım sektörü. Açlık, dünya gündeminin en üst basamaklara tırmanan tehdidi ve çok yakın bir süreçten söz ediliyor.  

Üretim ayrı sorun, dağıtım ayrı sorun.

Dr. Thani, 4 önemli öncelik sıralıyor: 

- Enerjide yeşil dönüşümün süratle gerçekleşmesi.

- İklim finansının sağlanması

- Bu mücadele sürecine, özellikle sağlık önceliği gözetilerek insanlığın uyumu

- Kapsayıcılık; dünyanın neresinde olursa olsun herkes birbirinin paydaşı, ortağı olarak davranmalı.

COP27 Mısır’da Şarm El Şeyh’de yapılırken özellikle AB ülkeleri, Afrika ülkeleri ile ikili anlaşma zemini oluşturmuşlardı. Şimdi Dubai’deki COP28 için en değerli beklenti, enerji alanındaki işbirliği olasılıkları ve gündemlerinin masaya yatırılması. Özellikle yeşil hidrojen, enerjideki yeşil dönüşüm ve  dekarbonizasyon için Cenevre’de de dile getiriliyor.

TİCARETİN ODAĞI KOBİ’LER

KOBİ’ler Türkiye’de toplam mevcut şirket sayısının yaklşık %98’idir. Dünyada da ne denli önemli bir ticaret yapısı olduğunu Pamel Coke-Hamilton vurguladı. Uluslararası Ticaret Örgütü (ITC) İcra Direktörü olarak çok değerli başlıklara değindi. Sistemin hizmet götürmekte yetersiz kaldığı kadınlar ve gençlerin dünya ticaretinin üçte ikisini oluşturduğunu hatırlattı. 

Pamela Coke-Hamilton, “KOBİ’lerin bunu gözetmesini önerdi. 

Genel olarak SKDM ya da karbonsuzlaşma gibi kararlar, en çok KOBİ’leri baskılıyor. Devletler, tedarik zincirindeki KOBİ’leri, yeni yasal düzenlemeler ve yerel mevzuatlarında desteklemeli. Çeşitllilik ve kapsayıcılık, devletlerin KOBİ’ler için özel destek alanlarına dönüşmeli. Teknolojik destek sağlanmazsa üretim yetersiz kalır, ticaret geriler. Ayrıca yapay zeka, hayata giriyor. İklim değişikliği bir yandan, bir yandan da yapay zeka, şu üç alana devlet desteği ve yatırımı zorunlu kılıyor: finans, teknolojide dönüşüm ve çeşitlendirme ” dedi.

TİCARET VE İKLİM 

Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) Genel Sekreteri Pedro Manuel Moreno, sürekli “çok taraflı” olmanın öneminden söz etti. 

“Paris İklim anlaşmasından bu yana, gelişmekte olan ülkeler, karbonsuzlaşma mücadelesine sıkıştırılmış durumda. Bu ülkeler öncelikle iklim finansına ulaşabilmeli. Covid19 öncesi, yeşil dönüşümün yaklaşık 3 trilyon dolar maliyeti olduğu ortaya konmuştu. Sağlık için, 3.3 trilyon dolar harcandı. Çok taraflı, birlikte hareket edilen bir süreç oluşmalı. Paris Anlaşması, dünya ticaretini kapsamıyordu. Ticaret ve iklim ilişkisi oluşturularak hareket etmeliyiz. Sadece enerjideki dönüşüm için 1,7 trilyon dolar daha yatırım gerekiyor. “

GORDON BROWN VE KÖR NOKTALAR

Public Forum 2023’ün açılış günü yıldızı, İngiltere’de 10 yıl maliye bakanı, 3 yıl başbakan olarak görev yapan dev bir devlet adamı Gordon Brown oldu. Brown, müthiş keyifli sunumunu anekdotlar ile süsledi. En önemlisi de koca dünya liderlerinin, insanlığa yön veren isimlerin bile kör noktalar nedeniyle akıl tutulması yaşayabileceğini örnekledi.

“ABD’li banker ve sanayici J.P. Morgan, 1800’lü yılların sonlarında bir bilim insanını kabul eder. Thomas Edison, ‘elektrik’ adını verdiği ürüne yatırım yapmasını ister. Morgan, kör noktası ile, geleceği göremez; elektriğe yatırım yapmaz, Edison çok zengin olur.

Henry Ford, otomobil işini büyütmek için Edison’a gelir, ortaklık önerir. Edison, reddeder; otomobil çok yaygın bir ürüne dönüşmez der, kör noktası kararını belirler; Ford, seri üretim ile otomobilde efsaneye dönüşür. Bu örnekler, kör noktaların kararlarımızı nasıl belirleyebileceğine örnektir.

Artık, herhangi bir kör noktanın, insanlığın geleceğini etkilemesine izin veremeyiz. Öncelikle G20 ülkeleri, görece güçsüz ülkeler için ellerini ceplerine atmalı. Başta Afrika ülkeleri olmak üzere, pek çok gelişmekte olan ülke, göçleri önleyemiyor.  Küçük ülkede zengin olmak yerine zengin ülkede fakir yaşamayı tercih edebiliyorlar. Özellikle Afrika kıtası, G20 ülkelerinin desteğini acilen görmelidir.

Dünya ticareti, yeniden küreselleşmenin eksenine girmiştir. Dijital dönüşüm, yapay zeka, iklim değişimi ve ticaret, birbirini bütünleyen yapılar içinde düşünülmelidir.