Sedat YILMAZ

Gerçek ekonomi yolunda makas değiştiren Türkiye “yüksek faiz, düşük kur” modelini bırakarak “üretim ve istihdam esaslı düşük faiz” modeliyle yeniden yapılanıyor. Yıllardır uyguladığı para politikası yöntemleriyle bir türlü döviz – faiz – enflasyon sarmalından çıkamayan Türkiye, küresel konjonktürle birlikte kabuk değiştirirken başta büyüme olmak üzere makro ekonomi alanında gösterdiği başarılarla dikkat çekiyor.

Ancak Türkiye’nin makro ekonomideki başarıları geleneksel alışkanlıklarını bırakamayan çevreler tarafından yadırganıyor. Türkiye’yi birçok ekonomik ve siyasi krizle karşı karşıya getiren “düşük kur yüksek faiz” modelini ülkeye dayatanlar, elde edilen makro ekonomik başarılardan rahatsız oluyor ve döviz oyunlarıyla Türkiye’yi eski finansal – ekonomik sistem içinde olmaya zorluyor.

2021 yılına 7,30 lira giren dolar bugün 14,70 liraların üzerinde seyrediyor. Yılbaşında 8,83 liradan işlem gören euro da 16,60 lira seviyesinde. 2020 yılını genelde kovid nedeniyle kapalı olarak geçiren ve 2021 yılında yeni yeni toparlanmaya başlayan ekonomi tüm olumsuzluklara rağmen pandemi ve döviz artışlarına bağlı enflasyon, spekülasyon ve manipülasyon kaynaklı dövizdeki yükselişler hariç, büyüme, sanayi üretimi, dış ticaret, cari denge ve bütçe gerçekleşmelerinde başarılı bir grafik çiziyor.

Dövizdeki oynaklık sürüyor

Merkez Bankası’nın (TCMB) 16 Aralık’taki Para Piyasası Kurulu (PPK) toplantısında faiz indireceğine yönelik beklentilerle oluşturulan kur spekülasyonları dövizi tarihi seviyelere taşıyor. Dolar 14,70, euro 16,60 lirayı geçti. Dolar 14,76 lira ile, euro 16,63 ile yeni zirveyi gördü.  Dolar kuru TCMB’nin dördüncü müdahalesiyle pazartesi günü 14,75’ten 13,66’ya kadar gerilemişti.

Dolar/TL Kasım ayında yüzde 40’a yakın yükseliş kaydettikten sonra Aralık başından bu yana da yüzde 8 civarında yükseldi. Türk lirası dolar karşısında sene başından bu yana yüzde 95 değer kaybederken en son 2001 yılında yıllık bazda bu kadar büyük bir değer kaybı yaşanmıştı.

 Türkiye’nin kredi temerrüt risk primi (CDS) 500 baz puan seviyesinde bulunurken 10 yıllık tahvil faizi yüzde 22,12 civarında seyrediyor.

Küresel altın fiyatları yatırımcıların ABD Merkez Bankası (FED) toplantısına odaklanmasıyla son iki gündür dar bir fiyat aralığında dalgalı bir seyir izledikten sonra keskin bir düşüş yaşadı. Ons altın ABD faizlerin yükseleceğine dair beklentiyle 1783 dolardan 1770 dolara düştü. Buna karşılık Türkiye’de doların yükselişine bağlı gram altının fiyatı 838 lira ile rekor tazeledi. Ons altının sene başından bu yana yüzde 4’e yakın kayıp vermesine rağmen, gram altın dolar/TL’de yaşanan yüzde 80’e yakın yükselişle beraber yıl başından bu yana yüzde 75 yükseliş kaydetti.  

Büyümenin motoru sanayi

Dövizdeki rekor seviyedeki artışlara karşılık Türkiye makro ekonomide dünyada görülmeyen olumlu rakamları elde ediyor. Ekim ayında sanayi üretimi yıllık yüzde 8,5, Kasım’da ihracat yüzde 33,4 arttı. Cari denge 3,16 milyar dolar, bütçe 32 milyar lira fazla verdi.

3’üncü çeyrek bazında yüzde 7,4 büyümeden sonra sanayi üretimi Ekim ayında yıllık yüzde 8,5 ile son çeyrek ve yıllık büyüme ile ilgili olumlu mesajlar verdi. Sanayi üretimi beklentilerin aksine aylık bazda da yüzde 0,6 artış kaydetti.

Sanayi üretiminin artışında; yıllık bazda madencilik ve taşocakçılığı yüzde 9,2, imalat sanayi yüzde 9,2, elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı yüzde 3,5 ile başı çekti. Aylık bazda incelendiğinde madencilik ve taşocakçılığı yüzde 0,3 azalırken, imalat sanayi yüzde 0,7, elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı yüzde 0,1 artış gösterdi.

Sanayi üretiminde pozitiflik devam ederken büyümeye verdiği destek gözlerden kaçmıyor. Ancak sermaye malı tarafında daralan eğilim büyümenin gelecek dönemlerde trend kaybedebileceğini gösteriyor. Analistler, 3’cü çeyrekte yakalanan yüzde 7,4’lük büyümenin son çeyrekte gerçekleşmeyeceğini ancak Türkiye’nin yıllık büyümeyi çift rakamlı tamamlayabileceğini söylüyor. 

2021 yılı ihracatı tam gaz

Kasım ayında bir önceki yılın aynı dönemine göre aylık yüzde 33,4, Ocak-Kasım’a göre yüzde 33,82’lik bir artış yakalayan ihracat, 11 aylık dönemde daha şimdiden 203 milyar doları aştı. Türkiye Kasım’da 21,5 milyar dolar ihracatla Türkiye tarihinin aylık rekorunu yakaladı. Kasım’da ithalat ise yıllık yüzde 26,73 artarak 26,7 milyar dolar oldu. Kasım’da dış ticaret açığı yüzde 5 artarak 5,3 milyar dolara yükseldi.

Ocak-Kasım 2021’de ihracat geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 33,82 artışla 203,1 milyar dolara, ithalat ise yüzde 22,93 artışla 242,3 milyar dolara ulaştı. 11 aylık dış ticaret açığı 2020’ye göre yüzde 13,55 düşerek 39,1 milyar dolara geriledi. İhracatın ithalatı karşılama oranı yıllık bazda yüzde 80,1 olurken, 11 aylık dönemde yüzde 83,8 olarak gerçekleşti. Kasım’da enerji hariç olarak bakıldığında, Kasım ayında ihracatın ithalatı karşılama oranı yüzde 101,2 seviyesinde oluştu.

Aynı ayda en fazla ihracat yapılan ülke 1,7 milyar dolar ile Almanya olurken Almanya’yı 1,4 milyar dolarla İngiltere ve 1,3 milyar dolarla ABD izledi. Kasım’da en fazla ithalat yapılan ülke 3,03 milyar dolar ile Çin, 2,9 milyar dolarla Rusya ve 1,8 milyar dolarla Almanya oldu.

Cari fazla koşar adım

2,5 milyar dolar fazla beklentisine karşılık Ekim 2018 yılından bu yana en yüksek rakamı görerek 3,16 milyar dolar fazla veren cari denge; hizmetler kaleminin 3,9 milyar dolara yükselmesi ve dış ticaret kaleminin 146 milyon dolar fazla oluşturmasıyla yıllık cari açığı 15,4 milyar dolara kadar çekti. Ekim 2018’de ödemeler dengesi de denilen cari denge 3,78 milyar dolar fazla vermişti.

Diğer yandan önemli bir gösterge olan altın ve enerji hariç cari işlemler hesabı, bir önceki yılın Ekim ayında 3,1 milyar dolar fazla vermişken, bu ay 7,7 milyar dolar fazla verdi. Hizmetler dengesi altında seyahat kaleminden kaynaklanan net gelirler bir önceki yılın aynı ayına göre 1,34 milyar dolar artarak 3,03 milyar dolar olarak gerçekleşti.

Cari dengeye destek veren doğrudan yatırımlardan kaynaklanan net döviz girişleri 337 milyon dolar, portföy yatırımları 2,2 milyar dolar çıkış gösterdi. Yurtdışı yerleşiklerin hisse senedine 55 milyon dolar ve devlet iç borçlanma senetlerinde 400 milyon dolar net satış gözlendi. Cari dengede net hata noksan kalemine 2,7 milyar dolar giriş olurken 3 Aralık itibariyle TCMB resmi rezervleri 124,1 dolar oldu.

Yılsonu itibariyle cari denge açığının GSYH’in yüzde 1,7’si kadar 10-14 milyar dolar seviyesinde gerçekleşebileceği tahmin ediliyor. Gelecek süreçte cari dengeye navlun fiyatlarındaki küresel momentum, enerji fiyatları ve azalan hizmet gelirlerindeki etki olacağı gözleniyor.

Bütçe açık değil fazla veriyor

Salgında yüksek harcamalara karşılık bütçe dengesi de Kasım’da 32 milyar lira fazla vererek tüm beklentileri boşa çıkardı. Bütçede faiz dışı fazla 47,3 milyar lira oldu.

Geçen Ekim’de bütçede 17,4 milyar lira, faiz dışında 3,1 milyar lira açık oluşmuştu. 2021 yılı Ocak-Kasım döneminde merkezi yönetim bütçe giderleri 1,32 milyar lira, bütçe gelirleri 1,27 milyar lira ve bütçe açığı aynı dönemde 46,5 milyar lira şeklinde gerçekleşti. Aynı dönemde faiz dışı fazla ise 125,4 milyar TL olarak kaydedildi.

Bütçe gelirleri geçen yılın Kasım ayına göre vergi gelirlerinin yüzde 50 artarak 148,9 milyar liraya ulaşmasıyla yüzde 53 artışla 167,8 milyar lira oldu. Devlet harcamaları yüzde 41 artarak 135,8 milyar lira olarak gerçekleşti. Faiz ödemeleri hariç harcamalar yüzde 39 artarak 120,4 milyar liraya yükseldi.

Hazine’nin nakit bütçe fazlası Kasım’da 30,3 milyar lira olurken, faiz hariç fazla 43,5 milyar lira oldu. Faiz ve faiz dışı giderler artmasına karşılık gelirlerdeki artışların yüksek montanlı olması bütçe performansını pozitif etkiliyor. Hükümet bütçe açığının 2021’de gayri safi yurtiçi hasılanın yüzde 3,5’ine ulaşacağını tahmin ediyor. Bütçede borç yapılandırmanın etkisi oldukça fazla görünüyor. Kamuda gerçekleşecek tasarrufun bütçe dengesini daha fazla destekleyeceği öngörülüyor.

Döviz manipülasyonları

Bu arada 15-18 Mart 2022 tarihleri arasında Fransa’nın  Cannes şehrinde  yapılacak uluslararası gayrimenkul fuarı MIPIM 2022’nin ALKAŞ tarafından dün düzenlenen tanıtım toplantısında konuşan Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Murat Kurum, ekonomideki gelişmeleri dövizle ilgili oynanan oyunlara dikkat çekti. Bakan Murat Kurum, “Bugün baktığınızda döviz kuru üzerinden manipülasyonlar yaparak Türkiye'yi sıkıştırma arzusunda olanlara, yatırımı engellemek isteyen lobilere bundan önce de olduğu gibi bundan sonra da müsaade etmeyeceğiz” dedi.

Büyümede, ihracatta ve istihdamda tarihi rekorlar kıran ekonomiye atıflar yapan Bakan Kurum, “İhracatta tarihi rekorlar kırıyoruz. 221 milyar dolar seviyesine gelmiş durumdayız. Bugün geldiğimiz noktada ihracatımızın, ithalatımızı karşılama oranı da yüzde 90'lara yaklaştı. Pandemi öncesi 1,7 milyon olan sektörel istihdam sayısı bugün 2 milyona yaklaştı. Pandemi sürecini tüm olumsuzluklara rağmen istihdamı artıran bir anlayışla yürüttük. Yine kasım ayında konut satışlarının bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 59 artarak 178 bin 814’e ulaştığını görüyoruz” ifadelerini kullandı.