Hakan DİKMEN

Geçen yıl artan doğal gaz fiyatları ve Rusya'nın Ukrayna'yı işgali nedeniyle daha da ağırlaşan enerji krizi İngiltere'deki seraları vurdu. Artan fiyatların ekonomik getiride kayıp yaratması üzerine birçok serada salatalık, biber, patlıcan ve domates ekimi yapılmadığı iddia ediyor. 

Bu en çok da İngiltere’yi vurmuş gibi görülüyor. Bu ülkede kişi başına 3 marul iki salatalık alma hakkı var. Yani nereden nereye. Artık, bol zeytin yağlı yapılan masalarımızın olmazsa olmazı yeşil salatalar tarih mi oluyor? Artan enerji maliyetleri, kuzey yarımkürede hıyarın (salatalık) kış üretimini sert bir şekilde etkiledi. Hollanda, Belçika ve Birleşik Krallık'takiler de dahil olmak üzere birçok kuzey Avrupalı salatalık yetiştiricisi bu kış salatalık mahsullerini ısıtmayı veya aydınlatmayı devre dışı bırakarak bu pazarlarda yerel arzda boşluklara neden oldu. İtalya ve İspanya gibi daha güney Avrupa'da salatalık üreten ülkeler, büyüme mevsiminin başlangıcındaki sıcak havanın hacimleri beklenmedik şekilde yüksek seviyelere çıkarması ve yüksek fiyatların yetiştiricilerin artan üretim maliyetlerini karşılamasını sağlamasıyla tam tersi durumda. Gelin bir sıraya koyalım ülkelere bir bakalım. 

Çin’deki kriz

Güney Afrika'da da fiyatlar yüksek ve bu sezon şu ana kadar iyi bir üretimle beklentiler olumlu. 

Çin Yeni Yılı'nın sebze satışlarını artırmasıyla Çin salatalık pazarı da olumlu bir durumda.

Hollanda: Enerji maliyetleri nedeniyle salatalık üretiminde boşluk var. Hollanda ve Belçika'da salatalık yetiştiriciliğinde çok az aydınlatma açık veya hiç aydınlatma yok. Bu da son aylarda üretimde bir boşluğa neden oldu. Son yıllarda ise tam tersine yetiştiriciler, süpermarket zincirleriyle iş birliği yaparak yerel kışlık üretimi sağlamlaştırmaya çalışıyorlardı. Işık altında yetiştirilen salatalık ekim alanı gözle görülür şekilde artıyordu, ancak geçen kış ve bu kış bu gelişmeyi durdurdu.

2022 salatalık yılı

Sonuç olarak, ocak ayının sonunda, oldukça geleneksel bir şekilde, ilk salatalıklar piyasaya geri döndü ve birkaç yetiştirici daha da erken başlamaya cesaret etti. Fiyatlar son aylarda yüksek seviyelerdeydi, ancak çok az yetiştirici bundan gerçekten faydalandı. 2022 çok iyi bir salatalık yılı olarak kayıtlara geçti. Ancak özellikle sezon sonunda kalite eleştirileri vardı. Serada enerjiyi daha tutumlu kullanmak iz bırakmış gibiydi. Gelecek sezon, yetiştiricilerin daha ekonomik büyümede ustalaşıp ustalaşmadığını gösterecek. Birkaç domates yetiştiricisi son yıllarda (ekstra) salatalık yetiştirmeye başladı ve aynı şey bu sezon için de geçerli. Bunun sorumlusu domateste (ToBRFV) ilk kez 2015 yılında tanımlanmış bir bitki virüsü ile ilgili sorunlardır.

Belçika’da durum

Belçika: Domates yetiştiricileri değiştikçe salatalık ekim alanı artıyor. Geleneksel salatalık yetiştiriciliğinin yeni sezonu Belçika'da başladı. Belçikalı bir tüccar, "Salataya olan talep hız kesmeden devam ediyor. Giderek daha fazla tüketicinin Covid sonrası sağlıklı salatalıklı atıştırmalıkları tercih ettiğini fark ediyoruz" diyor. "Ayrıca şu anda yine iyi fiyatlara yol açıyor çünkü hala oldukça sınırlı bir arz var. Belçika hıyarları yeni çıkıyor ve İspanya'daki arz da son haftalarda İspanya'daki soğuk hava nedeniyle biraz hayal kırıklığı yarattı. Arz biraz. Ayrıca, Belçika'da açıkta ekimin durumu iyi bilinmektedir. Yüksek enerji maliyetleri nedeniyle, bu hacimler artık pazara normalden çok daha geç geliyor. Domates yetiştiricilerinin, hıyar yetiştirmeye giderek daha fazla geçiş yaptığını görmek, çok daha fazla sorun oluşturabilecektir. 

Değişken fiyatlar

Almanya: Alman pazarında değişken salatalık fiyatları görüyoruz. Ağırlıklı olarak İspanyol normal salatalıklarının mevcudiyeti bu ülkede azalmaktadır. Talep yine de büyük zorluklar olmadan karşılanabilir. Fiyatlar düzensiz bir şekilde gelişti, ancak çoğunlukla düşmek yerine arttı. 

Yunan salatalıkları, ürün yelpazesini küçük bir ölçekte farklı çeşitler olacak şekilde üreterek tamamladı. 

Aslında, mini salatalıklar söz konusu olduğunda, İspanyol ve Türk ürünleri en popülerdi ve tedariki tamamlayan pahalı Hollanda ürünleri de var. Bu arada kotalarda net bir çizgi görülmedi, değerlemelerde düşüşlerin yanı sıra düşüşler de gözlemlenebildi.

Fransa’da fiyatlar arttı

Fransa: Fiyatlar geçen yıla benzer olmalı diye düşünülüyor. Salatalık, önceki yıllara göre yüzde 30'un üzerinde bir fiyat artışıyla 2022 sezonu boyunca iyi değerlendi. 

Fiyatlar kampanya boyunca yüksek kalarak üreticilerin üretim maliyetlerindeki artışı karşılayabildi. Fiyattaki bu artış, kampanyanın başından itibaren arzın azalmasıyla açıklanıyor, çünkü birçok üretici enerji fiyatlarındaki artışa karşı koymak için kampanyanın ilerleyen dönemlerinde üretim yapmayı tercih etti. Bu yılki sezon iyi geçmeli. Dikimlerin çoğu Ocak ayı başlarında başladı ve fiyatların geçen yıla benzer olması bekleniyor ve Şubat ortasına kadar üretime girmesi bekleniyor. Üreticilerin ulaşmak istediği ulusal hedef, Nisan ayından Ağustos ayının sonuna kadar Fransız pazarının ihtiyaçlarını karşılamaktır.

Üretim gecikiyor

İngiltere: Enerji ve iş gücü kıtlıkları Birleşik Krallık'taki salatalık üretimini geciktiriyor.

Enerji ve işgücü sorunları, Birleşik Krallık'ta, özellikle Lea Vadisi'nde salatalık üretimini etkileyen ana sorunların başındadır. Normalde yetiştiriciler seralara Ocak başında salatalık ekerlerdi, bu yıl çoğunluk Şubat sonu veya Mart başına kadar ekmeyecek, bazıları ise Nisan ayına kadar bekleyecek. Sezon Eylül ayına kadar sürecek. Bir endüstri kaynağına göre, enerji maliyetleri Ocak ayında tesis etmek için çok yüksek. Geçen yıl yetiştiriciler maliyetten tasarruf etmek için Mayıs ayından itibaren kazanları sadece gün aşırı serayı ısıtmak için kullanıyorlardı, ancak bu serada daha az CO2 anlamına geliyordu ve bu da verimin düşmesine neden oluyordu. Geçen yıl enerji maliyeti ürün başına 6-8 £ (yaklaşık 29 kilovat-saat) arasındaydı, bu yıl 1,70 £ ve enerji krizinden önce ürün başına sadece 0,40 £ idi. İngiltere'deki yetiştiricilerin yarısı geçen yıl ekim yapmadı.

Birleşik Krallık'taki yetiştiricilerin sayısı istikrarlı bir şekilde düşüyor ve geçen yıl yetiştiricilerin %10'u durdu. Bu, gıda yetiştirmek için kullanılan alanı gerçekten etkiledi ve ülkenin gıda güvenliğini ciddi şekilde etkileyecek. Birleşik Krallık, yalnızca İspanya ve Hollanda'dan değil, Türkiye, Fas ve Mısır'dan da giderek daha fazla salatalık ithalatı görüyor. Bu ülkelerden gelen ürünler karayoluyla bir hafta sürüyor.

İtalya’da bayram var

İtalya: Salatalık fiyatları, mevsime sıcak başlamanın da yardımıyla güçlü durumda.

Sicilya salatalık fiyatları iyi durumda. Sicilyalı üreticiler, "Bu yıl iklim yardımcı oldu" diye bayram yaptı. Ekim aşamasında (Kasım ayında) sıcak hava meyve üretimini teşvik etti. 45 günlük ilk hasat sırasında, görece soğuk bir dönem satışları teşvik etti. 0,60 €/kg'lık bir fiyata ulaşıldı ve hatta 1,30 €/kg'a ulaştı. Şu anda fiyatlar 0,90-1,00 euro/kg seviyelerinde sabitlendi ve mayıs ayı sonunda gelecek olan kampanyanın sonuna kadar fiyatların bu şekilde devam etmesini umuyorlar.

GfK Tüketici Paneli verilerine göre İtalyan hanelerin yüzde 40'ından fazlası salatalık satın alıyor. Bunlar, sabit ağırlığın 700 binden azı ile karşılaştırıldığında, 10.2 milyondan fazla hane tarafından esas olarak değişken ağırlıkla satın alınmaktadır. Organik hıyar, 1,7 milyondan fazla hane tarafından, esas olarak değişken ağırlıkla satın alınmaktadır; organik olmayan hıyarları tercih eden hane sayısı 9,2 milyondan fazla. 

Salatalık arzı arttı

İspanya: Beklenmedik bir şekilde yüksek salatalık arzı, ancak talep daha da yüksek bu ülkede. 

İspanya'nın hıyar ihracatı kampanyası Almería ve Granada'da çok iyi sonuçlarla ilerliyor ve ekinlerin gelişmiş durumu nedeniyle normalden birkaç hafta önce sona ermesi bekleniyor. Aslında, ocak ayının ilk yarısına kadar olan olağandışı yüksek sıcaklıklar, olgunlaşmayı hızlandırdı ve üretimi artırdı. Bu arada, talep yüksek olmaya devam ediyor. Endülüs hıyarı arzı büyük ölçüde Avrupa'daki büyük perakendecilerin raflarında hakimdir ve sınırlı miktarlarda Yunan ve Fas menşeli tamamlayıcı ürünlerle birlikte satılmaktadır.

Şimdiye kadar üreticinin beklediğinden daha fazla üretim yapılan bir Ocak ayı olmasına rağmen, sezonun büyük bölümünde bu ürün için olağanüstü fiyatlar getiren kampanya sonbaharda başladığından beri talep arzın üzerinde. Aslında, 2. haftada fiyatlar %7 arttı ve şu anda ana müzayedelerde kilo başına ortalama 1,20 € civarında kalıyor.

Bir üretici ve ihracatçıya göre, geçen 2021/2022 mali yılına kıyasla Almería'da alan biraz azalmış olsa da, Granada'da sabit kaldı. Kampanyayı sonbaharda Orta ve Kuzey Avrupa'dan gelen prodüksiyonlarla çok temiz bir geçişle başlattık. Hollanda, yüksek sıcaklıklar nedeniyle yarışı erken bitirdi. Ayrıca bu sezon Almería ve Granada arasında herhangi bir örtüşme olmadı, bu nedenle üretimde neredeyse hiç zirve olmadı.

Güney Afrika hıyarı için olumlu sezon başlıyor

Hıyar fiyatları, fiyatların çok yüksek olduğu iyi bir Aralık döneminden sonra, şu anda normalden daha yüksek. Tshwane belediye pazarındaki bir salatalık tüccarları, Aralık ayında salatalık talebi çok arttı. Ama satacak ürün kısıtlı kaldı diyorlar. 

Paskalya boyunca talebin ve fiyatın yeniden artması bekleniyor, ancak Johannesburg'lu bir tüccar, fiyatın “talep öldürmeden” ne kadar yükselebileceğini ve çiftçilerin para kazanmasına izin vermek için fiyatların ne kadar düşebileceğini dengelemek için ince bir çizgi olduğunu söylüyor. Kuzeybatı Eyaletindeki yetiştiriciler şu anda tünelde yetiştirilen hıyarları tedarik ediyor. Tüccar, Tshwane pazarında "hemen hemen hiçbir şey" olmadığını belirtiyor. 8 kg'lık bir kutu büyük salatalık için yaklaşık R100 (5,3 Euro), R105 ve R90 (4,8 Euro) karşılığında 8 kg'lık bir kutu ekstra büyük salatalık satıyorlar. Johannesburg belediye pazarında 8 kg'lık kutularda bir kg salatalık için ortalama fiyat R8,85'tir (0,47 euro). Lowveld ve Tzaneen'deki üreticiler kışın ısıtmadan salatalık yetiştirebilirler, ancak subtropikal iklimleri nedeniyle yaz aylarında sebze yetiştiremezler. Kışın üretim yapan daha soğuk bölgelerdeki yetiştiriciler için kömür maliyetleri yüksektir. Johannesburg belediye pazarında bir salatalık tüccarı, "Bence salatalık çiftçileri iyi bir dönem geçirdi" diyor.

Çin: Salatalığın en çok satıldığı hafta

Bu hafta her yıl düzenlenen Bahar Şenliği, Çin Yeni Yılı tüm Çin'de kutlanıyor. Üç yıllık Covid kısıtlamalarının ardından birçok Çinli ailenin birlikte vakit geçirmesi için önemli bir an. Bu bayram haftasında meyve ve sebze üretimi ve tüketimi geleneksel olarak zirve yapıyor. Şu sıralar salatalık da dahil olmak üzere sera sebzelerinin hasat dönemi. Shandong Eyaleti, Shouguang Şehrindeki Donghua Sebze Kooperatifinde, kooperatifin başkanı Pang Dongzheng, köylüleri arabalara sebze yükleyip çeşitli yerlere satmaya yönlendiriyor. "Bahar Şenliği sırasında sebzelere olan talep arttı, bu yüzden onları toplayıp gemiye paketlemek için fazla mesai yapıyoruz." Genel sebze toptan satış fiyatları, önceki üç yıldaki satışlara kıyasla yıldan yıla %10 düştü. 2010 yılında 1,1 milyon hektar olan toplam salatalık üretim alanı, 2020 yılında 1,3 milyon hektara yükseldi.

Yüksek fiyatlar salatalık talebini azaltıyor

Meksika ve Honduras'ta salatalık arzı, daha az ekim ve olumsuz hava koşulları nedeniyle daha sıkı. Florida'da bazen Ocak ayına kadar sızan geç üretim de 2022 sonundaki kasırgalardan etkilendi.

Sera hıyarı (İngiliz veya Avrupa hıyarı olarak da bilinir), üretim için yılın düşük bir noktasındayken, tipik talepten daha güçlü ve daha küçük ürünlerde fiyatlandırma gördü. 

Yine de, Meksika'da çalışan nakliyatçının da istikrarlı olduğunu söylemesine rağmen, hem perakende hem de gıda hizmetindeki yüksek fiyatlar nedeniyle talep bir miktar azaldı. “Daha yüksek fiyatlandırma, enflasyonun ve aynı zamanda daha az arzın bir yansımasıdır. Bu fiyatların bir kısmı arz nedeniyle biraz düşse de norm haline gelecek” diyorlar.

Aynı zamanda, genellikle daha düşük fiyat noktalarında olan geçmiş piyasalara dayalı olarak hazırlanan sözleşme fiyatlandırması da açık piyasa fiyatlandırmasını artırdı.