Doğalgaz ve petrol stoklarının düştüğü süreçte enerji fiyatlarının merkez odağında doğalgaz ve likit gaz (NLG) bulunuyor. Doğalgazda dünyanın büyük tedarikçilerinden Rusya’nın üretim ve dağıtımda yaşadığı sıkıntılar sonucu enerji piyasasında oluşan belirsizlik ile giderek soğuyan hava şartları gaz fiyatlarını rekor seviyelere taşıyor.

Amerikan yatırım bankası Goldman Sachs, doğalgaz ve enerji sıkıntısı kaynaklı elektrik kesintilerinin kış aylarında başta Avrupa tüm dünyada gözleneceğini bildirdi. Söz konusu çerçevede likit doğalgaz (LNG) ithalatında keskin bir rekabetin beklendiğini kaydetti. Goldman, ayrıca söz konusu doğalgaz fiyatlarındaki yükselişin petrol fiyatlarını da yukarı yönlü etkilediğini raporladı.

Enerjide ağırlıklı doğalgaz kullanan Türkiye de, fiyat artışlarından nasibini alıyor. Ülkede enerji fiyatları son bir yıl içinde yüzde 100’e yakın artışlar gerçekleşti.

Goldman’dan ciddi uyarı

ABD yatırım bankası Goldman Sachs son yayınladığı raporunda, enerjisi doğalgaza bağımlı ülkeleri açıkça uyardı. Bilhassa Avrupa’da gaz sıkıntısının kış aylarıyla birlikte önemli boyutlara ulaşabileceğine vurgu yapan banka, Avrupa Birliği’nde yüksek derecede elektrik kesintilerinin olabileceğini bildirdi. Banka, doğalgaz tedarikinde oluşacak sorunlar sebebiyle likit doğalgaz olan LNG’nin piyasasında yüksek rekabet sebebiyle rekor fiyatların oluşabileceğini haber verdi.

Goldman Sachs, meydana gelen sorunlar sebebiyle arz ve talep dengesinin bozulma yolunda ilerlediğini, öncelikle stok sıkıntısı çeken ülkelerde bu durumun denge fiyat mekanizmasının talebi yok edecek seviyeye gelebileceğini kaydetti. Banka, artan doğalgaz fiyatlarının Petrol Üreten Ülkeler Teşkilatı (OPEC) ile hava şartlarındaki ağırlaşmanın arasında yukarı yönlü bir yol izleyeceğinin altını çizdi.

Petrol ve doğalgazın emtiadaki ağırlığının yüzde 30 seviyelerinde olduğuna dikkat çeken diğer analistler de enerji fiyatlarındaki son 10 yıldaki yükselişin nerede duracağının henüz belli olmadığını dile getiriyor.

Analistler, bugün için Avrupa merkezli enerji sorunu sürecinde Hollanda’da doğalgaz fiyatlarının yüzde 6 artışla 70 euroya dayandığını, aynı gelişmenin İngiltere tarafından da yaşandığını belirtiyorlar. Avrupa Birliği’nin başkanı sayılan Almanya’da da elektrik fiyatlarının tüketici enflasyonunun üzerinde yüzde 5’lere yaklaştığını ve megawattsaat olarak artık 104 euroların konuşulduğunu haber veriyorlar.

Rusya’dan gaz azaltımı

Enerji analistleri son dönemde Rusya’dan Avrupa’ya gaz tedarikinin dörtte üç nispetinde gerilediğine işaret ederek Avrupa’nın buna hazırlıklı olmasını salık verdiler. Uluslararası Bağımsız Araştırma Kuruluşu (ICIS), Rusya’nın önemli doğalgaz bölgesi olan Yamal’dan Belarus, Polonya ve Almanya’ya ilettiği doğalgaz miktarının Ağustos’ta günlük 80 milyon metreküpten 20 milyon metreküpe düştüğüne işaret ettiler. Aynı analistler, Rusya’dan kışın zor şartlarında gaz tedarikinin daha da zorlaşacağını belirtiyorlar.

Petrol fiyatlarının yükselişinde sadece pandeminin aranmaması gerektiğini, asıl sorunun arz – talepte döndüğünü dile getiren analistler, petrol fiyatlarındaki son 2 aylık ralliye dikkat edilmesini istediler. Enerji fiyatlarında stok bildirimlerinin önemine vurgu yapan analistler, doğalgaz fiyatlarındaki artışın petrol fiyatlarını yukarı iten en başlıca etkenlerin başında geldiğini söylediler.

Halen Brent petrol fiyatlarının 76 dolarları zorladığını ve yakın gelecekte oluşacak sorunlarla birlikte fiyatların 80 doların üzerine çıkabileceğini belirten analistler, Batı Teksas (WTI) petrolündeki 73 dolarlık işlemlerin dahi durumu ortaya koyduğuna işaret ettiler.

Yükselen fiyatlara karşı emtialarda olduğu gibi Çin’in petrol rezervlerinden satış yapmasının fiyatları fazla etkilemeyeceğine değinen analistler, arzın artmadığı sürece petrol fiyatlarının doğalgaz fiyatlarının baskısı altında kalacağını belirttiler.

Fiyatlar katlanarak yükseliyor

Avrupa’da yükselen enflasyonda yaklaşık 4 kat artan doğalgaz fiyatlarının etkisi büyük. Rusya’nın Ukrayna üzerinden Avrupa’ya gaz tedarikini düşürmesi ve devam eden Kuzey Akım II’nin inşaatı ve kovid salgını öncesinde boşalan stokların yerine konulması çabası geçen yıl Eylül ayından bu yana Euro Bölgesi’nde gaz fiyatlarını yüzde 400 artışlara taşıdı. Kuzey Akım II ile ilgili sert şekilde Avrupa’dan tepki alan Rusya ise hattın yılsonundan önce faaliyete geçeceğini bildiriyor.

Analistler 10 milyar euroluk bir yatırımı olan hattın devreye girmesini değerlendirirken, yılda 55 milyar metreküplük arzın Avrupa’daki talebi karşılamada tam etkili olamayacağını, zira hava şartlarının gaz tedarikini azaltabileceği üzerinde duruyorlar. Sadece tedarik değil siyasi baskıların da Kuzey Akım II konusunda belirsizlik oluşturduğunu zira, ABD, Ukrayna, Polonya ve Baltık ülkelerinin projeye karşı çıktıklarını haber veren analistler, Kuzey Akım’a karşı olanların, Rusya’nın Avrupa’yı bağımlı hale getirmeye çalıştığını getirdiğine vurgu yapıyor.

Doğalgazdaki tedarik sıkıntısı sebebiyle kömüre dönmeye çalışan ülkelerde Avrupa Birliği kriterleri çerçevesinde karbon emisyon izinlerinde fiyatların bir yılda iki katına çıktığına değinen analistler, kömürle üretilen elektriğin de yüksek fiyatlara ulaştığını kaydediyor. Analistler ayrıca yenilenebilir enerji kaynaklarının fosil yakıt kaynaklarının yerine henüz geçecek güçle olmadığını belirtiyorlar.

Kömür fiyatları fırladı

Doğalgazdaki sorunlar sebebiyle Avrupa’da birçok ülkenin karbon emisyonundaki yüksek maliyetlere rağmen kömüre döndüğü veya kömür sistemli enerji kaynaklarını hazırlamaya başladığını ifade eden enerji analistleri,  doğalgaz ve petrolden sonra kömür fiyatlarının da yüzde 100’e yakın artışla 120 dolara ulaştığını dile getiriyor.

Artan enflasyon konusunda pandemi destekleri acil eylem planında (PEPP) yeni düzenlemeler yapan Avrupa Merkez Bankası (ECB), artan enerji fiyatlarına karşılık kullanımı artan kömür kaynaklarına yönelik yeni tedbirler almaya çalışıyor.

Doğalgaza bağlı petrol fiyatlarını da artıran enerji fiyatlarında durumu yakından görmek için büyük bankaların iklim değişikliğine yönelik işlemlerini bir stres testi şeklinde incelemeye tabi tutacak. Para politikalarında bankalardaki stres testini iklime kadar genişleten ECB’nin söz konusu testte krediler dahi gözetim altına alınacak.

Ancak birçok analist, enerji krizi yaşayan Avrupa’da bankaların iklim değişikliği ile ilgili stres testine karşı çıkabileceğini, çünkü hali hazırda pandemi etkisindeki ekonomi ve enerji sorunları sebebiyle incelemelere hazır olmadığını dile getiriyor.

ECB’nin büyük bankalara yönelik incelemesinde Euro Bölgesi’ne ait finans kuruluşlarına müşteri olan firmaların karbon emisyonları, bu alanda kullandığı krediler ve elde ettiği gelirler öncelik taşıyacak.

Doğalgaz ithalatı artıyor

Doğalgazdaki aşırı fiyat artışlarından etkilenen Türkiye’nin 2021 yılı ilk yarısında geçen yılın aynı dönemine göre doğalgaz ithalatı yüzde 35 yükseldi. LNG olarak bilinen likit doğalgazda ise ithalat yüzde 40’ın üzerinde azaldı. Türkiye bu yılın ilk yarısında LNG ile birlikte yaklaşık 30 milyar metreküp doğalgaz ithalatı yaptı. Geçen yıl ise aynı dönemde doğalgaz ithalatı 23 milyar metreküp seviyesinde gerçekleşmişti.

İthalatta bu yılın ilk 7 ayında ise doğalgaz ithalatı yüzde 31,7 artışla 35,9 milyar metreküp oldu. Yılsonu itibariyle doğalgaz ithalatı 60 milyar metreküpe ulaşacak.

Enerji analistleri, Türkiye’nin doğalgazda giderek artan yüksek ithalatı olduğunu, ayrıca diğer enerji kaynaklarındaki sınırlılık sebebiyle önümüzdeki dönemde sorunlar yaşayabileceğini, hükümetin fiyatları aşağı baskılamaya çalışsa da uluslararası bazda artan fiyatların enerji fiyatlarında artışları beraberinde getireceğini belirttiler. Analistler, Türkiye’nin yeniden LNG ithalatını artırabileceğini ya da alternatif yenilenebilir enerji kaynaklarına ağırlık verebileceğini dile getiriyor.

Diğer yandan Türkiye’de son olarak 1 Temmuz’dan geçerli olmak üzere elektriğe yüzde 15, doğalgaza yüzde 12 zam yapıldı.  Elektrik zammının ardından Temmuz-Aralık aylarını kapsayan 2021'in ikinci döneminde elektriğin birim fiyatı 91,56'ya çıktı. Bu kapsamda, 1 Temmuz itibarıyla mesken aboneleri 100 kilovatsaat elektrik enerjisi için vergi ve fonlar dahil olmak üzere 91,56 lira ödüyor. 2018 yılından bu yana konut elektrik birim fiyatı yüzde 122 zamlanmış oldu.

Yüzde 100’e yakın yükseldi

76 dolara dayanan Brent petrolün de etkisiyle artan doğalgaz fiyatları, Türkiye’de rekor kırmada Avrupa’dan geri durmuyor. Ülkede doğalgaz fiyatları bir yıl içinde yüzde 73, elektrik fiyatları yüzde 92,8 oranında artış gösterdi.

Enerji Piyasaları İşletme AŞ (EPİAŞ) verilerine göre, geçen yılın Eylül ayında 1314 lira 66 kuruş olan 1000 metreküp doğalgazın referans fiyatı 2 bin 275 lira 26 kuruşa çıktı.

Sanayi grubu tarifesine yüzde 20 ve elektrik üretim santrallerinin tarifesine de yüzde 20,2 zam yapıldı. Boru Hatları ile Petrol Taşıma AŞ'nin (BOTAŞ) konut tüketicileri için gaz dağıtım şirketlerine uyguladığı satış fiyatı, yüzde 12 artışla 1 metreküp doğal gaz için 148,8 kuruş olurken, sanayi aboneleri için bu miktar yüzde 20 artışla 178,3 kuruşa yükseldi.

Elektrik üretiminde önemli seviyede doğalgaz kullanan Türkiye’de elektrik fiyatları da aynı paralelde yükseldi. 2020 Eylül’ünde en yüksek 349 lira 99 kuruş ve en düşük 291 lira 94 kuruş olan megawattsaat elektriğin fiyatı 2021 Eylül itibariyle en yüksek 674 lira, en düşük 454 lira 94 kuruş şeklinde gerçekleşti. Elektrikte birim olarak üretim bedeli 11,2 kuruş, dağıtım bedeli 5,5 kuruş artarken Elektrik Dağıtım Hizmetleri Derneği (ELDER) Başkanı Kıvanç Zaimler söz konusu zammı doğalgaza gelen fiyat artışlarına bağladı.