Sedat YILMAZ

Ekonominin destek ve teşviklerle desteklenmesi gayri safi yurtiçi hasılanın (GSYH) bazında 2020 üçüncü çeyreğinden itibaren 2021 ilk çeyreğine kadar sırasıyla yüzde 6,3, yüzde 5,9 ve yüzde 7’lik büyümesi bütçe ve cari açığa olumlu yansıdı. 2020 Mayıs’ını 17,3 milyar lira açıkla kapatan bütçe, bu yıl Mayıs’ta 13,4 milyar lira açık verdi. 2020 ilk 5 ayında 90 milyar liralık açığa karşılık bu yıl ilk 5 ayda 7,5 milyar açık oluştu.

Üretimin ve istihdamın desteklenmesiyle cari açık Nisan ayında 1,71 milyar dolarla beklentilerin altında kalmasına karşılık GSYH büyümesi destekli ihracat artışlarına bağlı dış ticaret açığındaki düşüş, hizmetler sektörü kaynaklı girişlerin etkisinin artması ve 4 aylık net hata noktasın 7,2 milyar dolar seviyesine çıkması ödemeler dengesinin olumlu patikaya yöneltti.

Altın ve enerji hariç çekirdek cari dengenin bir önceki yılın Nisan ayında 3,54 milyar dolar açık vermişken bu yıl Nisan’da 942 milyon dolar fazla vermesi, cari açıkla ilgili iyileşmenin habercisi oldu. Ayrıca hizmetler dengesi altında seyahat kaleminden kaynaklanan net gelirlerin 896 milyon dolara çıkması da ödemeler dengesinde cari fazlaya doğru bir gidişatı gösterdi.

2021, 2020’den daha iyi

Hazine ve Maliye Bakanlığı verilerine göre Mayıs’ta bütçe açığı 13,4 milyar lira olurken merkezi yönetim bütçe giderleri 117,9 milyar lira, bütçe gelirleri 104,6 milyar lira olarak belirlendi. Faiz dışı bütçe giderleri 104 milyar lira ve faiz dışı fazla ise 0,6 milyar TL şeklinde gerçekleşti.

2020 yılı Mayıs’ında merkezi yönetim bütçe giderleri 85,4 milyar lira, bütçe gelirleri 68,1 milyar lira ve bütçe açığı 17,3 milyar lira olarak gerçekleşmişti.

Diğer yandan Mayıs ayında faiz dışı bütçe giderleri 468,5 milyar lira ve faiz dışı fazla ise 73,9 milyar lira oldu. Geçen yıl faiz dışı bütçe 75,8 milyar lira ve faiz dışı açık 7,6 milyar lira olarak gerçekleşmişti.

Yılın ilk 5 aylık performansına bakıldığında da, Ocak – Mayıs döneminde bütçe giderleri 550 milyar lira bütçe gelirleri 542,5 milyar lira ve bütçe açığı 7,5 milyar lira şeklinde kaydedildi. Geçen yıl aynı dönemde 5 aylık bütçe dengesi 90 milyar 80 milyon lira açık vermişti.

Hibe, teşvik, destek ve kamu alacaklarını yapılandırmalarını içine alan parasal genişlemeyle devletin vergi gelirleri arttı. Normalleşme, ötelenen değerli konut vergisi ve bu yıl yüzde 25, gelecek yıl yüzde 23 oranında uygulanacak kurumlar vergisinin devreye girmesiyle bütçenin daha rahatlayacağı öngörülüyor.

Cari açık ihracatla düştü

Nisan’da beklentinin altında kalan cari açık da ileriye dönük umut verdi. Rekor ihracat artışlarıyla dış ticaret açığındaki düzelme cari açığın düşmesini sağladı. TCMB verilerine göre, aylık 1,71 milyar dolar açık verdi. Mart ayında cari açıkta 3,3 milyar dolar açık oluşmuştu. İlk 4 aylık verilerde de iyimserliğin arttığı gözleniyor. Buna göre, yılın ilk 4 ayında cari açık 7,2 milyar dolar seviyesinde gerçekleşti.

Ödemeler dengesi tanımlı dış ticaret açığının bir önceki yılın aynı ayına göre 2,33 milyar dolar azalarak 1,5 milyar dolara gerilemesi ve geçen yılın Nisan ayında 339 milyon dolar net çıkış kaydeden hizmetler dengesi kaleminin bu ayda 811 milyon dolar net giriş kaydetmesi etkili oldu.

Cari açığın iyi gidişatını çekirdek cari işlemler hesabı da gösterdi. Altın ve enerji hariç cari işlemler hesabı bir önceki yılın Nisan ayında 3,54 milyar dolar açık vermişken Nisan 2021’de 942 milyon dolar fazla verdi. Diğer yandan hizmetler dengesi altında seyahat kaleminden kaynaklanan net gelirler 596 milyon dolar oldu.

Cari dengeyi menfi etkileyen 1,3 milyar dolarlık net çıkışlar olarak kayda geçti. Döviz girişi ise Nisan ayında 2012 milyon dolar artarak 248 milyon dolar olarak gerçekleşti. 4 aylık net hata noksan fazlası olan 7,2 milyar dolar da cari açığın düşmesine katkıda bulundu. Aylık bazda net hata noksan kalemi fazlası 198 milyon dolar şeklinde oluştu.

Mali disiplinin etkisi

Hazine ve Maliye Bakanı Lütfi Elvan ise bütçe gerçekleşmelerini değerlendirirken, “Veriler mali disiplin politikalarını kararlılıkla sürdürdüğümüz gösteriyor. Diğer yandan ödemeler dengesi rakamları, iyileşme patikasında olduğumuza işaret ediyor. Pandemi nedeniyle gerekirse odaklı / seçici desteklerle vatandaşımızın yanında olmaya devam edeceğiz” dedi.

Bütçe açığı artışında geçen yıl Nisan’da bu yıl ise Mayıs’ta ödenen emeklilere Ramazan Bayramı ikramiyesinin önemli belirleyici olduğunu bildiren ekonomistler, ayrıca hane halkına yapılan transferler ve mahalli idarelere ayrılan payların da cari transferlerdeki yıllık artışa katkıda bulunduğunu söylediler. Ekonomistler bütçede giderler içinde faiz ödemelerinin yüksek katkı vermesine de dikkat çektiler.

Söz konusu cari transferler ve pandemi teşviklerine ve desteklerine rağmen bütçe rakamlarının beklenenden olumlu bir görüntü verdiğini belirten ekonomistler, aşılama, normalleşme ve piyasaların yeniden açılması doğrultusunda ekonomik aktivitenin hızlanacağı ve bu durumun vergi gelirlerini artıracağına vurgu yaptılar. Ekonomistler, bütçe açığının GSYH’in yüzde 3’ün biraz üzerinde  gerçekleşebileceğini dile getirdiler. Ekonomistler, Hazine’nin döviz cinsi borçlanmayı azaltma noktasında istekli olduğunu ve borçlanmayı iç borçlanmaya doğru kaydırmayı yeğlediğini kaydettiler.

 Pozitif durum sürecek

Cari açık konusunda da görüşlerini aktaran ekonomistler, ödemeler dengesinin daralan ticaret açığı ile olumlu hale geldiğini, 2,2 milyar dolarlık beklentiye karşılık 1,71 milyar dolar olarak gelmesinin Mart ayını yaklaşık ikiye katladığını belirttiler.

Yıllıklandırılmış bazda Nisan’da 32,7 milyar dolar cari açık veren ekonominin, yılsonuna doğru söz konusu rakamı düşüreceğini ifade eden ekonomistler, salgının küresel ekonomide etkisini düşürdükçe ve dış talepte artışlar oldukça cari dengede iyileşmelerin artacağını, özellikle ihracattaki pozitif durum ve ithalatı kısıtlayıcı çabaların ödemeler dengesine müspet yansıyacağını dile getirdiler.

Ekonomistler cari açık tahminlerinin GSYH’nin yüzde 4 nispetinde 29 milyar dolar seviyesinde gerçekleşebileceğini öngördüler.