Sedat YILMAZ

Sanayi üretimindeki başarısıyla dünyada dikkat çeken Türkiye ekonomisi, küresel salgına rağmen bu yılın ilk çeyreğinde gayrisafi yurtiçi hasılada (GSYH) da zirveyi Çin ile paylaştı. Türkiye yüzde 7 büyüyerek Avrupa’da birinciliğe otururken Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) ve G-20 ülkeleri arasında Çin’in ardından ikinci sırada yer aldı. Türkiye geçen yılın ilk çeyreğinde yüzde 4,5 büyümüş, Avrupa, OECD ve G-20 ülkeleri arasında birinci olmuştu.

GSYH geçen yılın aynı çeyreğine göre yüzde 29,1 artışla 1,38 trilyon lira olarak gerçekleşti. Büyümeye hane halkı tüketimi 4,5, yatırımlar 2,9, ihracat 1,1 ve kamu tüketimi 0,2 puan katkı verdi. 2021 yılı İlk çeyrek büyümesine bilgi ve iletişim yüzde 18,1, diğer hizmet faaliyetleri yüzde 14,4, sanayi yüzde 11,7, tarım yüzde 7,5, hizmetler yüzde 5,9, mesleki, idari ve destek hizmet faaliyetleri yüzde 5,3, kamu yönetimi, eğitim, insan sağlığı ve sosyal hizmetler yüzde 3,7, finans ve sigorta yüzde 2,9, inşaat yüzde 2,8 ve gayrimenkul yüzde 2,4 ile destek sağladı. İş gücü ödemelerinde geçen yılın ilk çeyreğine göre yüzde 16 artış gözlendi.

Hazine ve Maliye Bakanı Lütfi Elvan, ilk çeyrekteki yüzde 7’lik büyümenin yüzde 56’sının net dış talep ve yatırımlardan geldiğini hatırlatarak, “Rakamlar dengeli ve sağlıklı büyümenin göstergesi. Büyümenin finansman kalitesi önceliğimiz” dedi. Sanayi ve Teknoloji Bakanı Varank, “Hedefimiz üreterek sağlıklı büyümek” derken Ticaret Bakanı Muş da, ihracatın büyümenin lokomotifi olmayı sürdürdüğünü söyledi.  İş dünyası ise teşviklerin devamını istedi. Ekonomistler hane halkı tüketiminin katkısına dikkat çekerken yatırımlarda makine-teçhizat yatırımlarındaki artışa vurgu yaptı.

En fazla büyüyen ülke Türkiye

Türkiye, sanayi üretiminin de desteğiyle ilk çeyrek yüzde 7’lik oranla Avrupa’da en hızlı büyüyen ülke olarak kayıtlara geçti. Avrupa’da Türkiye’yi yüzde 5,4 büyüme ile Estonya takip etti. Avrupa’da Almanya, İngiltere, Fransa ve İtalya dahil birçok ülke ilk çeyreği daralma ile tamamladı. Avrupa Birliği de pandemide kapanmalar ve iş kayıpları sebebiyle toplam bazda yüzde 1,7 küçülme kaydetti.  Avrupa’daki genel küçülmede Almanya ve Almanya’nın daralmaları etkili oldu.

20 kurucu 36 üyeli Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) ve G-20 ülkeleri arasında ise Türkiye yüzde 7’lik büyüme ile Çin’den sonra ikinci sırada yer aldı. Çin ilk çeyrekte yüzde 18,3 büyüdü. İlk çeyrekte ABD 0,4 büyürken İtalya yüzde 1,4, Almanya yüzde 3,1, İspanya yüzde 4,3 ve İngiltere yüzde 6,1 küçüldü.

Türkiye, dünyada da büyümede Çin ve Moğolistan’ın ardından üçüncü sırada yer aldı. Yüzde 18,3 ile dünya liderliğine oturan Çin’i yüzde 15,7 ile Moğolistan, yüzde 7 ile Türkiye takip etti.

ABD’deki yüzde 0,4’lük büyüme ise aşılama ve iktisadi aktivitenin hızlanmasıyla son anda pozitife geçti. Dünyada Türkiye’den sonra ilk çeyrekte GSYH’sini büyüten ülkeler; Estonya yüzde 5,4, Vietnam yüzde 4,5, Peru yüzde 3,8, Azerbaycan, yüzde 3,1, Günel Kore yüzde 1,8, Singapur yüzde 1,3, Fransa yüzde 1,2, Sırbistan yüzde 1,2, Kolombiya yüzde 1,1, Litvanya yüzde 1, Nijerya yüzde 0,51, ABD yüzde 0,4, Şili yüzde 0,3, Slovakya yüzde 0,3 ve İsveç yüzde sıfır ile sıralamaya girdi.

Tahminleri geride bıraktı

Türkiye ekonomisi, önce göstergelerin paralelinde tahminleri aşarak yüzde 7 ile büyümede güçlülüğünü ortaya koyarken takvim etkisinden arındırılmış GSYH, zincirlenmiş hacim endeksinde, yılın birinci çeyreğinde geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 7,3 yükseldi. Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış GSYH, zincirlenmiş hacim endeksi ise bir önceki çeyreğe göre yüzde 1,7 artış gösterdi.

Yurt dışı banka tahminleri GSYH için yüzde 5-6 arasında seyrederken Reuters ve Bloomberg tahminleri ise yüzde 6-7 arasında oluştu. Yurtiçi ilk çeyrek büyüme beklentisi ise yüzde 6,4 seviyelerinde gerçekleşti.

Yüzde 7’lik büyümenin yarısından fazlası dış talep, diğer yarısı ise büyümeye 4,5 puan katkı veren tüketimden oluştu. Kamu – özel yatırımlar 2,9 puan ile, kamu tüketimi 0,2 puan ile büyümeyi sürükleyen alanlar olarak gözlendi. Net dış talebin 1 puan katkı verdiği büyüme içinde stok değişiminin yüzde 1,5 puanlık aşağı çektiği belirlendi. Mal ve hizmet ihracatı, 2021 yılının birinci çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre zincirlenmiş hacim endeksi olarak yüzde 3,3 artarken ithalatı yüzde 1,1 azaldı.

Türkiye özellikle salgında haftalık ve dönemsel kapanmalara ve işgücü kayıplarına rağmen sanayi tarafında üretim ve istihdam sürekli pozitif seyretti. Sanayi bağlı ihracatın da rekor seviyelere ulaşmasıyla büyümedeki hız düşmedi.

GSYH’yi oluşturan faaliyetlere bakıldığında bilgi ve iletişim faaliyetlerinin yüzde 18,1, diğer hizmet faaliyetlerinin yüzde 14,4 ve sanayi yüzde 11,7 arttığı görüldü.

Yüzde 11,4 ile önemli katkı yapan yatırımlarda bir önceki yıla göre yüzde 30,5 yükselen makine ve teçhizat dikkat çekti. Yine geçen yılın son çeyreğinde yüzde 12,5 daralan inşaat sektörünün bu yılın ilk çeyreğinde yüzde 2,8 büyümesi de büyümeye destek olan kalemler oldu.

TL ve dolar bazında artış

Türkiye bu yılın ilk çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre gayrisafi yurtiçi hasılasını (GSYH) yüzde 29,1 artırarak 1 trilyon 386 milyar 347 milyon lira olarak gerçekleştirdi. 2020 yılı birinci çeyrek itibariyle cari fiyatlarla ABD doları bazında GSYH’si 188 milyar 65 milyon oldu.

Türkiye geçen yıl ilk çeyrekte cari fiyatlarla bir önceki yılın aynı çeyreğine göre GSYH’sini yüzde 16,2 artırarak 1 trilyon 71 milyar 98 milyon liraya yükseltmişti. GSYH ABD doları bazında da 176 milyar 146 milyon lira olarak gerçekleşmişti.

Hane halkı nihai tüketim harcamaları yılın birinci çeyreğinde, geçen yılın aynı çeyreğine göre zincirlemiş hacim endeksine göre yüzde 7,4 yükseldi. Devletin nihai tüketim harcamaları yüzde 1,3, gayrisafi sabit sermaye oluşumu yüzde 11,4 artış kaydetti.

İş gücü ödemeleri yılın birinci çeyreğinde, geçen yılın aynı çeyreğine göre yüzde 16, net işletme artığı/karma gelir yüzde 39,1 yükseldi. İş gücü ödemelerinin cari fiyatlarla gayrisafi katma değer içindeki payı geçen yılın birinci çeyreğinde yüzde 39 iken bu oran yılın birinci çeyreğinde yüzde 35,5 oldu. Net işletme artığı/karma gelirin payı ise yüzde 41,9'dan yüzde 45,8'e çıktı.

Büyüme çıtası yükselişe geçti

Analistler, Türkiye’de beklentilerin üzerinde ve son 3 yılın en yüksek seviyesinde açıklanan yüzde 7'lik ilk çeyrek büyüme verisinin büyüme çıtasının yukarı yönlü olduğunu söylüyor.

Ekonomist Haluk Bürümcekçi, “İkinci çeyrekte; önceki çeyreğe göre daralma gözlense bile salgının ilk dalgasının yarattığı baz etkisi nedeniyle yüzde 20'ye yakın çift haneli büyüme görülmesi söz konusu olacak” derken Tera Yatırım Başekonomisti Enver Erkan, Türkiye’nin sanayinin desteğiyle büyüme noktasında önemli bir kaliteye ulaştığını belirterek, “Çin dışındaki G-20 ülkelerinin üzerinde bir büyüme rakamı oluştu. Ancak büyüme verilerinde bir döviz kuru yanılsaması olduğunu görüyoruz. Ekonomi TL bazında nominal ve reel büyürken, dolar bazında 2017 yılından bu yana sürekli daralmaktadır” yorumunu yaptı.

İstanbul Medipol Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Kerem Alkin de, “2021'in ilk çeyreğinde Avro Bölgesi'nin yüzde 1,8 daraldığı bir konjonktürde, Türkiye'nin yüzde 7 büyümesi bir ayrıcalıktır. Hane halkı tüketim harcamalarına yönelik kötümser beklentiler doğrulanmadı, net ihracatın pozitif etkisi de kararlılıkla sürdü” dedi.

Albaraka Türk Başekonomisti Dr. Ömer Emeç de, 2021 yılı geneli için büyüme tahminlerinin yüzde 6,2’ye revize ettiklerini söyledi.

Dengeli ve sağlıklı büyüme

2021 ilk çeyrek büyüme rakamlarını değerlendiren Hazine ve Maliye Bakanı Lütfi Elvan, yüzde 7’lik büyümenin yüzde 56’sının net dış talep ve yatırımlardan geldiğini belirterek söz konusu rakamların dengeli ve sağlıklı büyümenin göstergesi olduğunu söyledi. Elvan, sosyal medya hesabından yaptığı açıklamada, “İstihdam oluşturan, gelir dağılımını iyileştiren ve istikrara odaklanan politikaları kararlılıkla uygulayacağız. Büyümenin finansman kalitesi önceliğimiz” dedi.

Ticaret Bakanı Mehmet Muş da sosyal medya hesabından yaptığı açıklamada, ihracatın büyümenin lokomotifi olmaya devam ettiğini bildirdi. “Net mal ve hizmet ihracatımız bu büyümeye yüzde 1,1 katkı verdi” diyen Bakan Muş, mesajını “sevindirici bir gelişme” başlığı ile yayımladı.

Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mustafa Varank, ilk çeyrek GSYH’nin rekor seviyesindeki artışını “Yüzde 12,2 büyüyen imalat sanayi, GSYH’deki artışa yine en çok katkı sağlayan sektör oldu” diyerek  yorumladı. Varank sosyal medya hesabındaki paylaşımında, “Hedefimiz üreterek sağlıklı büyümek” ifadesini de kullandı.

Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli ise, yılın ilk çeyreğinde tarım sektörünün yüzde 7,5 büyüdüğünü ve sektördeki büyümenin kesintisiz 10 çeyrektir devam ettiğini ifade etti.

Ekonominin temelleri sağlam

Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) Başkanı Rifat Hisarcıklıoğlu, ilk çeyrek GSYH verisinin küresel salgına rağmen ekonomideki temellerin ne kadar sağlam olduğunu gösterdiğini söyledi. Hisarcıkloğlu, hükümetin zamanında aldığı tedbirlerin büyümede gücünü ortaya koyduğunu belirterek büyümeden yeteri kadar pay alamayan sektörlere de destek adımlarının devam etmesini istediklerini bildirdi.

Yılın ikinci çeyreğinde de büyümenin çift haneyi geçen çok daha yüksek bir rakama ulaşmasını beklediklerini dile getiren Hisarcıklıoğlu, “Ülkelerin pek çoğunu imrendirecek bu büyümeyi sağlayan tüccar ve sanayicilerimize, üreticilerimize ve çalışanlarımıza minnettarız” dedi.

İstanbul Ticaret Odası (İTO) Başkanı Şekip Avdagiç de yüzde 7’lik büyümenin ekonominin tüm aktörlerine moral olduğunu dile getirdi. Avdagiç, “Ana ihracat pazarımız AB ve gelişmiş ülkelerin PMI verilerindeki yüksek artış, ihracattaki yükseliş trendinin ve büyümemizin devam edeceğine işaret ediyor. Bu, sanayicimizin makina ve teçhizat yatırımlarına devam etmesi için de en güçlü motivasyon kaynağı” ifadelerini kullandı.

Son 6 çeyrektir makine ve teçhizatta yatırım trendinin devam ettiğine dikkat çeken Avdagiç, “Bu rakamlar ihracattaki yükselen ivmenin devam edeceğine ilişkin de en büyük kanıt. Açılmalarla birlikte talebin hızlı cevap veriyor olması, yılın kalanında tüketimden gelen desteğin daha da güçleneceği sinyalini veriyor. Yatırımlardaki yüzde 11,4'lük güçlü ivmenin devam etmesi ekonomi için sevindirici” dedi.

Ankara Ticaret Odası (ATO) Yönetim Kurulu Başkanı Gürsel Baran da, “Bu veri, hükümetin desteklerinin azami ölçüde yerine ulaştığının, aşılamanın hızlanmasıyla birlikte pandeminin ekonomi üzerindeki izlerinin kısa sürede silinip ülke ekonomisinin ilerleme kaydedeceğinin göstergesidir” yorumunu yaptı.

Kaliteli büyüme kompozisyonu

Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) Başkanı Nail Olpak, veriler doğrultusunda, Türkiye’nin artık sadece büyüyen değil, büyümenin ivmesini de artıran bir döneme girdiğini belirterek, “Salgına rağmen beklentiyi aşan, dengeli, sürdürülebilir ve kaliteli büyüme kompozisyonu sevindirici. İkinci çeyrekte çift hanelere çıkılmasını bekliyoruz. Yılsonu yüzde 6’lık bir büyümeyi tahmin ediyoruz” derken MÜSİAD Başkanı Abdurrahman Kaan, yüzde 7’lik büyümenin iş dünyasının ekonomiye güvenini teyit ettiğini kaydetti. Kaan, kademeli normalleşme ile birlikte iktisadi faaliyetin hızlanacağını ve pozitif büyüme eğiliminin gelecek dönemde de hız kazanacağına inandıklarını belirtti.

ASKON Başkanı Orhan Aydın, “Artık potansiyelimizin ve gücümüzün farkına varalım” diyerek Türkiye’nin üretim noktasında tercih edilen bir ülke haline geldiğini kaydetti.

TÜMSİAD Genel Başkanı Yaşar Doğan da, “Büyüme rakamları ümit vadetmektedir. Ekonomimizin uzun vadeli ortalamanın üzerinde büyümesi iş dünyamızın her şart altında faaliyetlerini devam ettirme azmini ve ekonomimizin direncini göstermesi açısından da önem arz etmektedir” açıklamasını yaptı.

Kibar Holding Yönetim Kurulu Başkanı Ali Kibar, Haziran’dan itibaren gerçekleşecek açılımın ekonomiye olumlu ilave katkı vereceğini düşündüklerini belirtirken, Akfen Holding Yönetim Kurulu Başkanı Hamdi Akın, turizm, inşaat ve diğer hizmet sektörlerinin de devreye girmesiyle gelecek dönemlerde daha yüksek büyümelerin görüleceğini ifade etti.

Yıldızlar Yatırım Holding Yönetim Kurulu Üyesi Hakkı Yıldız da, sanayi ve girişimcilerin salgında önemli bir sorumluluk üstlendiğini, sanayi ve imalatın GSYH’de önemli bir yer tutmasının büyümenin sağlam temellere oturduğunun göstergesi olduğunu kaydetti.