Günümüzde otomobil, uçak, akıllı telefon, bilgisayar, televizyon, beyaz eşya ve küçük ev aletleri gibi bütün modern cihazlarda yer alan çiplerin üretimi için gereken ekipmanları sağlayan Hollanda firması ASML'nin açıklamaları teknoloji hisselerini olumsuz etkiledi.

Elektronik cihazların beyni olarak tanımlanan çipler, teknolojik ürünlerin en kritik unsurları arasında yer alıyor. Son teknoloji silahlar ve son dönemde gündemden düşmeyen yapay zeka cihazlarında da bulunan çipleri üretmek için kullanılan fotolitografi sistemlerinin geliştirilmesi ve üretiminde uzmanlaşmış olan ASML, özellikle çip üretim ekipmanları imalatında dünyanın önde gelen firmalarından biri olarak görülüyor.

ABD’nin de ulusal güvenlik için kritik gördüğü çip teknolojileri, ASML'nin Pekin ile Washington arasındaki teknoloji savaşının ortasında kalmasına neden olurken şirket, ABD ve Hollanda hükümetlerinin ihracat kısıtlamaları nedeniyle Çin’de zor bir iş ortamıyla karşı karşıya kalıyor.

Litografi makineleri konusunda dünyanın önde gelen üreticilerinden biri olan ASML, devreleri elektromanyetik radyasyon kullanarak basıyor. Bu teknoloji, aşırı ultraviyole radyasyon (EUV) ile daha da küçük çiplerin üretilmesini mümkün kılıyor.

Bir veri ihlali nedeniyle ASML’nin üç aylık rakamlarını planlanandan bir gün önce yayınlaması dikkati çekerken şirketin üçüncü çeyrekte beklentilerin çok altında kalan sipariş alımı ve 2025 için beklenenden daha düşük tahminleri önemli bir hisse senedi düşüşüne yol açarak potansiyel yapay zeka pazarındaki yavaşlamalara ilişkin endişeleri artırdı.

Şirket temmuz-eylül döneminde net siparişlerinin 2,6 milyar avro olduğunu bildirdi. Bu rakam 5,6 milyar avro olan piyasa beklentisinin oldukça altında kaldı.

ASML'nin üç aylık bilançosunda, yarı iletken endüstrisinde dünyanın önde gelen tedarikçisinin yaşadığı krizin öncelikle siparişlerin durumundan kaynaklandığı ortaya çıkarken şirket 2025 net satışlarının daha önce belirlenen 30-35 milyar avro aralığının altında gerçekleşmesini beklediğini açıkladı.

Yarı iletken ekipman üreticisi ASML’nin 15 Ekim’de 2025 yılı için düşük satış tahmini açıklamasının ardından, şirkete yatırımcıların güveni düşerken hisseler yaklaşık yüzde 16 değer kaybetti. 16 Ekim'de ise şirket hisseleri yüzde 5,12 değer kaybederken 18 Ekim'de ise tepki alımlarıyla yüzde 4,78 değer kazandı. Şirket hisseleri, yaklaşık 772 avro seviyesinde başladığı haftayı yüzde 14 gerileyerek tamamladı.

Bu gelişmeler sonucunda ASML'nin piyasa değeri 5 günde yaklaşık 50 milyar avro geriledi.

Avrupa’nın en değerli teknoloji şirketi konumunda olan ASML’deki hızlı değer kaybı sonucunda Alman yazılım şirketi SAP, hafta içinde piyasa değeri açısından geçici olarak ASML’yi geride bıraktı.

ASML’nin beklentilerin tersine gelen zayıf görünümü, dünya çapında çip hisselerinin değer kaybetmesine yol açtı.

AMD, Intel ve Qualcomm gibi diğer önde gelen yarı iletken üreticilerinin hisseleri de borsalarda önemli ölçüde zayıflarken sektör genelinde bir günde yaşanan kayıplar yaklaşık 400 milyar doları buldu.

ASML, sektördeki firmaların çip fabrikalarının genişletilmesi ya da inşasını erteleme ile askıya alma yönlü adımlarını olumsuz karşıladı. Şirket, iki büyük müşterisi konumundaki Samsung ve Intel’den de beklediğinden daha az sipariş aldı.

ASML, finansal sonuçları açıklarken yapay zeka olası gelişme beklendiğini ancak diğer piyasalarda toparlanmanın sınırlı olduğunu bildirmişti.

ASML'nin Mali İşler Sorumlusu (CFO) Roger Dassen, tabi tutuldukları ihracat kısıtlamaları neticesinde Çin'deki faaliyetlerin önemli ölçüde küçülmesini beklediğini bildirmişti.

Hollandalı şirketin Üst Yöneticisi (CEO) Christophe Fouque de yatırımcıların bakış açısından beklentileri karşılamayan haberleri, "Toplam satışlarımızın 2025 yılında 30 ile 35 milyar avro arasında olmasını bekliyoruz." ifadeleriyle duyurdu.

ASML'nin tesisleri yapay zeka için gereken en yeni çipleri üretiminde rol alıyor. Bu firmanın faaliyetlerine yönelik endişeler piyasalara da hızla yansıyor. ASML’nin beklentinin altındaki satışları birçok yatırımcının yapay zeka alanına yönelik öngörülerini de zayıflatıyor.

Analistlerin büyük bir kısmı, şirketin güçlü pazar konumu ve karlılığı doğrultusunda orta vadede daha iyimser bir beklentiye sahip.

Saxo Bank Yatırım Uzmanı Oskar Barner Bernhardtsen, konuya ilişkin değerlendirmesinde, ASML'nin yılın üçüncü çeyreğinde "hayal kırıklığı oluşturan sipariş alımı" ve gelecek yıl için beklenenden daha düşük tahminlerin şirketin hisselerinde önemli bir düşüşe yol açtığını belirterek, "Bu da potansiyel yapay zeka pazarındaki yavaşlamalarla ilgili endişeleri artırdı. ASML'in üçüncü çeyreğe ilişkin finansal raporu, kesinlikle beklendiği kadar iyi değildi ve muhtemelen bu, yapay zekadaki genel büyümenin düşüşte olduğunu gösterebilir, ancak başlangıçta düşünüldüğü kadar yüksek olmasa bile önümüzdeki yıllarda hala makul bir büyüme olacaktır." ifadelerini kullandı.

- ASML'nin Çin ticareti düşüyor

ASML halen yapay zeka üretim kapasitelerinin geliştirilmesinde büyüme potansiyeli sunuyor. Ancak son üç aylık rakamlar şirketin Çin'e olan yüksek bağımlılığını da ortaya koyuyor. ASML geçtiğimiz çeyrekte satışlarının neredeyse yüzde 50'sini Çin'de gerçekleştirmişti.

ASML, yarı iletkenleri aşırı ultraviyole ışığa maruz bırakan EUV sistemlerini üretebilen dünyadaki tek şirket konumunda. Bu cihazlar, en son yapay zeka teknolojisi için çok önemli olan yedi nanometreden daha küçük en küçük özellik boyutlarına sahip yongaların sürekli artan üretimi için gerekli bir hal aldı.

Ancak 300 milyon avroya mal olan sistemler için çok az alıcı bulunuyor. En önemli müşteri fason üretici Tayvanlı TSMC. Şirket önemli derecede büyüyor ve üçüncü çeyrekte satışları neredeyse yüzde 40 arttı.

Dünyanın büyük çip şirketleri arasında yer alan Intel ise yüksek kayıplar karşısında tasarruf etmek zorunda kalıyor. Intel bu nedenle yatırımları büyük ölçüde azalttı. Şirket, Almanya Magdeburg'da planlanan 30 milyar avroluk yeni fabrika inşaatını en az iki yıl erteledi.

ASML'nin EUV makinelerini Çin'e ihraç etmesine hiçbir zaman izin verilmedi. Ancak son zamanlarda Hollandalı yetkililer, en gelişmiş modeller arasında yer almayan makineler için de ihracat lisanslarını geri çekti.

Yılın başında, çok daha geniş kapsamlı kısıtlamalar yürürlüğe girdi. Bu kısıtlamalarla ABD, Çin'in en modern çipleri üretmesini ve bunları ordu için kullanmasını engellemek istiyor. Piyasalar bu alanda Çin’e yönelik her an yeni kısıtlayıcı tedbir gelebileceği endişesini taşıyor. Bu ASML için de bir risk faktörü ortaya koyuyor.

Firmanın Çin'in toplam satışlardaki payının gelecek yıl sadece yüzde 20’ye düşmesini bekleniyor. Ayrıca, Samsung'un, ABD Teksas'ta kurmayı planladığı fabrika için ASML'den siparişleri talepteki durgunluk nedeniyle ertelediği de uluslararası basında yer aldı.

ASML'nin 2030'a kadar olan planlarını kasım ayında duyurması bekleniyor.