Bu sohbetlerde Ferhat’ın dağları delmesi, Kerem'in çöllere düşmesi adeta yeniden hayat bulurdu. Hz. Ali’nin ordusuyla Kemah Kalesi’ne kadar gelmesi, Hz. Ömer’in kılı kırka yaran adaleti, sohbetlerin bir başka önemli konularıydı.

Bir de bileğini kimselerin bükemediği Topal Yahya, gözü karalığıyla bilinen Jop Yusuf, Sarı Hüseyin gibi namlı kabadayıların hapishane günleri… Dudugilin Hacı Halil Efendi, Canbaba Dursun Beğ gibi yolu bir zamanlar İstanbul’a düşmüş kanaat önderlerinin hatıraları….

Türk töresinde gençlere ve çocuklara kahramanlık hikâyelerinin anlatılması cesaretli olmaları için manevi bir görev kabul edilirdi.

Özel anlam atfedilen Cuma akşamlarında Hafız İsmail Efendi’nin dini meselelere dair konulara değinmesi adettendi. Fıkıhtan, hadisten sorular sorulduğunda kitaplar raftan birer birer indirilir ve hoca makamında oturan zat, bazen gülümseyen bazen kaşları çatılan yüz ifadesi ile sorulara cevap verir ve itiraz edilen hükümlerin ya da bilgilerin ispatına gayret gösterirdi.

Kendi yaşamlarından anlatılanlar, babadan dededen rivayet edilenler derken güzel konuşma sanatı, tarih ve adabı muaşeret bilgisi buralarda kuşaktan kuşağa aktarılırdı.

İyi-kötü, güzel-çirkin, faydalı- zararlı, doğru- yanlış, haklı- haksız kavramları buralarda genç kuşaklara doğrudan ya da dolaylı olarak anlatılmış olurdu.

Sazın teline vuran aşığı, kitap okuyan hocayı, destan anlatan amcayı, bir büyük geldiğinde saygıyla toparlanan gençleri gören çocuklar, Anadolu irfanını, Türk’ün töresini genlerine yavaş yavaş nakşetmiş olurlardı. Bir müşkülü olan insanın rahatlatılması, gençlerin yardımseverliği, birçok konuda istişare edilmesi,  ortak aklın önemi buralarda öğretilirdi.

Köy odalarının, Türk yurdunda belki 1000 yıldır toplum için çok önemli işlevleri olmakla birlikte belki de en hayati rolünü 20. yüzyılın ilk yarısında icra etmekteydi.

93 Harbi, Balkan Savaşları, Çanakkale, Yemen, Kafkasya cepheleri derken şanlı Milletin varoluş mücadelesi sayılan Kurtuluş Savaşı için Anadolu’dan akın akın cepheye koşan insanlar, arkalarında binlerce yetim evlat bırakmışlardı.

20’li yaşlarda askere alınması kesin olan ve geri dönebilme umudu neredeyse hiç olmayan gençler, nesli devam etsin diye çok erken yaşlarda evlendirilmekte ve vatan için feda olacak babaların yerini almaları adına çocuk yaştaki gençler evlat sahibi oluyorlardı. Bu durum, Anadolu'da başlayan “erken yaşta evlilik” gerçeğinin temelinde yatan asıl neden kabul edilebilir.  

İşte böyle bir ortamda memleket, mezrasından köyüne ve şehirlerine kadar boydan boya “Yetimler Yurdu”na dönüşmüştü adeta.  Artık bilgiyi, birikimi, bilgeliği ve adabı muaşereti yeni kuşaklara aktaracak, hayatta kalabilmiş çok az sayıdaki orta yaşlı ve aksakallılardan başka kimseler yoktu. 

Kimlerin aç, kimlerin açıkta olduğu ancak bu odalarda fark ediliyordu. Kimsesiz çocukların kabiliyetleri yine bu odalarda keşfediliyor; kimileri çiftçiliğe, kimileri marangozluğa, sanata veya spora bu odalarda yönlendiriliyordu. 

Kimsesiz kalmışların kimseleri bu odalarda ortaya çıkmaktaydı. Toplumun geleceğini şekillendirecek temeller bu odalarda atılmakta, kuşaklar bu odalarda birbirleri ile irtibat kurabilmekteydi.

Edirne’den Kars’a, Türk yurdunun her bir köşesine hayat veren ilim- irfan merkezi bu odalar,  Erzincan’da da şehri, kalkan misali sarmalayan Munzur ve Esence Dağları’nın eteklerinde inci tanesi misali dizilmiş Pişkidağ, Uluköy, Geyikli, Karakaya, Bayırbağ, Çağlayan köylerinde,  Kemah, İliç, Kemaliye, Tercan , Refahiye, Otlukbeli, Çayırlı ve de Cimin ilçelerinde varlıklarını büyük bir gayretle devam ettirmekteydi.

Gelecek hafta Kolağası’nı ve Derviş lakaplı Pehlivan Dede’yi anlatalım…