Gıda tedarik zinciri tarımsal girdiler, çiftçiler, toptancılar, nakliye, gıda endüstrisi, dağıtım kanalları, perakende satış noktaları ve eve teslim süreçlerini içine olan çok karmaşık bir bütün. Bu bütünün bir parçasında yaşanan eksiklik ve aksama tüm zinciri kopartıyor. 

Tabii ki bu kopmanın faturasını herkes ödüyor.  

Daha önce yaşadığımız Ebola ve Sars salgınları ülkemizi etkilemediği için çoğumuz fark etmedik ama bu salgınlar yayıldıkları ülkelerdeki tarımsal üretimi düşürdü. Dolayısı ile Covid -19 salgını hepimizi endişelendiriyor.   

Şu anda ülkemizde bitkisel ve hayvansal üretimde bir sorun gözükmüyor deniliyor. Ancak 2020 sonrası için ciddi önlemlerin alınması şart. Salgın sonrasında oluşan talep daralması ve tüketim alışkanlığı değişiklikleri gıda arzını da etkileyecek. Hasadı yeni yapılan ürünlerde bile bu daralma kendini hissettirmeye başladı.

Çiftçimizi ürününü değerinden satamama endişesinden bir an önce kurtarmak gerekiyor. 

Tarımsal ürünlerin tarlada, bahçede kalmayacağı Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından açıklandı. Devlet tarafından alınan ürünlerin fiyatlarının bu yıl tatmin edici düzeyde olacağı ve fiyatların erken açıklanacağı da bildirildi. Miktarı az da olsa tohum desteği verilmesi, hazine arazilerinin tarıma açılması için uygulanan pilot proje ve destekler, son olarak çiftçilerimizin mayıs ve haziran ayında vadesi gelecek Ziraat Bankası ve Tarım Kredi Kooperatiflerine olan borçlarının geri ödemelerinin faizsiz olarak 6 ay ertelenmesi olumlu ancak sektör temsilcileri tarafından yeterli görülmüyor.  

Örneğin Adana Çiftçiler Birliği Başkanı Mutlu Doğru temel gıda maddelerinde KDV’nin düşürülmesini, yaş meyve sebzede yaşanan %20 oranındaki firenin azalması için önlemler alınmasını, ürünlerin işlenerek özellikle ihracata uygun hale getirilmesi için yatırım yapılmasını istiyor. 

Ayrıca tarımımızın uzun süredir bir çözüm getirilememiş sorunu olan üretim planlaması konusunda da ihracat desteği veya kısıtlama kararlarının zamanında verilmesini, bölgesel olarak üretim kotaları koyulmasını, çok iyi bir üretim ve tüketim istatistiği oluşturulması şartıyla tavsiye ediyor. 

En önemli konu başlıklarından bir tanesi de şu; ithal edilen tarımsal ürünlerden tahsil edilen gümrük vergisi ve KKDF, DFİF gibi kesintilerin yerli tarımsal üretimi desteklemek üzere kurulacak bir fonda toplanarak sonraki yılın destekleme bütçesine eklenmesi. 

Yazının başında vurguladığımız gibi gıda tedarik zincirinin kopmaması gerekiyor.

Tarım ve gıdada ticaret kısıtlamaları ve stokçuluk birincil üretimden sonra en önemli gündem maddelerimiz arasında olacak.

Aralarında ABD, Avrupa Birliği ülkeleri, Brezilya, İngiltere, Kanada, Çin, Meksika gibi tarımsal üretim devlerinin de olduğu Dünya Ticaret Örgütü üyesi 24 ülke ortak bir açıklamayla tarımsal ticaret kısıtlamalarının ve aşırı stok yapmanın gıda güvenliğini tehdit edeceğini duyurdu. Hatta şu andaki uygulamaların tam tersi olarak ticaretin kolaylaştırılmasını tavsiye etti. 

Ulusal çıkarların çok daha ön plana çıktığı salgın günlerinde bu kararlar ne kadar uygulanacak? Çok çok büyük bir soru işareti. 

Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) Türkiye Ofisi Temsilci Yardımcısı Ayşegül Selışık, dünya genelinde Covid-19 görülen ülkelerden 44 tanesinin dışardan gıda desteğine ihtiyaç duyduğunu ve küresel ticaretin sekteye uğraması halinde bu ülkelerin çok zor durumda kalacağını vurguluyor. 

Ayşegül Selışık gıda sistemlerinde gözlenen ilk etkilere ilişkin, “Piyasalar hem temel hem de uzun raf ömrü olan gıda alımlarında artış ve e-ticarete kayma gördü. Taze ürünlere olan talebin azalması fiyatları düşmesine ve satışların yavaşlamasına yol açtı. Kümes hayvanları ve yumurta üretim zincirleri de güçlü bir aşağı yönlü fiyat baskısıyla karşı karşıya kaldı. Evde yemek gıda arzı ve talebinde ve gıda türlerinde radikal değişimlere neden olacak.’’ diyerek bizleri uyarıyor. 

Tarım ve gıda için çok büyük ve zor bir sınav başladı. Salgın ve buna yönelik tedbirlerin ne kadar süreceği bu değişimler için belirleyici olacak.