Bir türev ürün olan swaplar (takaslar) para, faiz, emtia, hisse senedi endeksleri de dahil olmak üzere bir çok varlık için kullanılabiliyor. Ülkemizde para swapları daha çok 2018 yılı sonrası popüler oldu, oysa bunun öncesinde daha düşük tutarlarda para swap anlaşmaları vardı. 

Döviz kurları dalgalandıkça ve TL değer kaybettikçe swaplar sık sık gündeme geliyor. Geçen hafta da merkez bankasının dört ülke ile daha para swap’ı görüşmeleri yaptığı haberleri çıktı. Bu ülkeler arasında anlaşma olasılığının en yüksek olduğu ülkenin Azerbaycan olduğu da yazıldı. Azerbaycan her ne kadar petrol rezervi ve üretimi nedeniyle zengin bir ülke olarak algılansa da döviz rezervi hala 8 milyar dolar altında. Azerbaycan Devlet Petrol Fonu (SOFAZ)’nun varlığı 40 milyar dolar üzerinde ama bu bir rezerv değil, varlık tutarı. Zaten bu fonun yüksek tutarda döviz rezervi olsaydı bu döviz en sonunda Azerbaycan Merkez Bankası rezervlerine yansırdı. Bu tablo ile Azerbaycan Merkez Bankası’nın elindeki dolar ya da benzeri rezervi swap anlaşmasına konu etme olasılığı gözükmüyor. Geriye sadece Azerbaycan parası olan Manat kalıyor. Türkiye ve Azerbaycan’ın dış ticaret hacmi Türkiye lehine dengesiz ve 2.5 milyar dolar altında. Manat döviz kuru 170 dolar ile sabit, TL’de ise dalgalanma var. Manat ve TL’nin kullanımı her iki ülkede de yaygın değil. Bu şartlarda para swap anlaşmasının ticarette yerel para yerine uluslararası rezervi yüksek gösterme amaçlı olabileceği düşünülecektir. Para swapları gerçek para değişimi ihtiyacı için olduğunda işe yararken, uluslararası rezervleri yüksek gösterme amacı ile yapıldığında güvensizliği arttırıyor.

Merkez bankası para politikası aracı olarak para swaplarının işe yarayıp yapamadığını net rezerv ve swap tutarı arasındaki ilişkiden anlayabiliriz. 2018 ortasında para swapları başladığında net rezerv 30 milyar dolar üzerinde iken bugün eksi 50 milyar doları aşmıştır. Gerek merkez bankası gerekse hükümet net rezerv yerine brüt rezerve bakılması gerektiğini söylese de, bunun ekonomide yeri maalesef yok. Çünkü para swapları nihayetinde sizin olmayan, sizin ekonominiz tarafından üretilmeyen, hatta döviz cinsi bile Dolar/Euro/Pound vb. uluslararası para birimlerini içermeyen ve vadesi geldiğinde de takas edilecek bir parayı ifade ediyor. Vade bitiminde o parayı verecek, geriye TL’yi alacaksınız, bu takasa konu parayı harcayamazsınız.

Uluslararası rezerv sorununu bu şekilde yerel paraları değiştirerek ve bunu döviz rezervi olarak göstermek şeklinde çözüm mümkün olabilseydi tüm gelişmekte olan ülkeler böyle bir imkânı kullanırdı. Bu durum maalesef uluslararası piyasalarda ters etki yaparak yabancı yatırımcıyı kaçırıyor ve rezerv sorununuz da artıyor. Döviz kuru üzerinde de çok kısa süreli olumlu etkisi olabiliyor. Sonuç olarak merkez bankasının yerel paraya dayalı swaplar gibi arka kapı para politikası yöntemleri yerine elindeki araçları kullanması çok daha doğru bir yaklaşım olacaktır.