16. Yüzyıl’dan itibaren keşiflerin artması ile Aztek ve İnka medeniyetlerinden yağmalanan altınlarla zenginleşen bir Avrupa vardı. Ancak ABD ne yapıp etti, Bretton Woods’un kuruluş tarihi olan 1944 yılına gelindiğinde söz konusu altınların dörtte üçünü ele geçirdi. Masaya güçlü oturdu. Bundan böyle küresel siyasi ve ekonomik politikalar artık ABD ile şekillenmek zorundaydı.

ABD önce, Bretton Woods ilkeleriyle altının yerine doları küresel rezerv para olarak ilan etti. Çünkü dünya savaşını müttefiklere kazandıran askeri güç ABD idi. Müttefikler ABD’yi her türlü şekilde tanımaları gerekiyordu.

Böylece dünyada dolar hakimiyetinde banknot sistemi altının yerini almış oldu. Anti parantez, tarihte ilk defa 7’nci yüzyılda kağıt parayı kullanan uygarlığın Çin olduğunu, belki de ilk bankacılık sisteminin temelinin burada atıldığını belirteyim.

***

BW ile ilgili etkili küçük bir anekdot aktarayım… 1929 Büyük Buhran, birinci ve ikinci dünya savaşları sonrası 3 figür ülke ortaya çıkmıştı. Biri, kreditör ABD ki, dünya altın rezervinin dörtte üçünü eline geçirmiş, sanayi hamlesiyle 1924-29 yılları arasında bir stabilizasyon devresi yaşamış ve dış ticaret fazlası da dünyanın en büyük kreditörü oluvermişti.

Diğer figür ülke İngiltere… Üzerinde güneş batmayan Birleşik Krallık ise, ABD’den altın standardıyla borç alarak hayatiyetini sürdürebildi. Fakat aldığı borçlar İngiltere’yi ABD’ye daha fazla borçlandırdı. Birleşik Krallık sisteme girdiğinde daha az ihracat yaparken daha fazla altınını dışarıya kaptırdı.

Almanya’nın durumu ise daha facia... ABD, Almanya’dan savaş sonrası ortaya çıkan tazminatı sürekli, bıktırıncaya kadar istedi. Demek ki müdahil olmamasına rağmen her iki dünya savaşında ABD’nin parmağı var… Almanya’nın ekonomisi o yıllarda zaten sıfır noktasındaydı. Hiper enflasyon yaşayan Almanya tazminat sorununu aşmak için para basmayı denedi, ancak ABD kabul etmedi.

Bunun üzerine ABD Almanya’ya yeni bir kredi açma teklifinde bulundu. Almanya’nın “evet” demekten başka çaresi yoktu… Dawes planıyla Almanya biraz nefes aldı. Plan çerçevesinde aldığı krediyle yapılanmasını tamamlayacak olan Almanya ardından kredi borçlarını ve tazminatı ödeyecekti.

***

1970 petrol kriziyle birlikte 1971 yılında stagflasyon ile boğuşan ve altın rezervlerini giderek kaybeden ABD, bu defa doların değerini altından ayırdı. ABD Başkanı Richard Nixon döneminde gerçekleşen bu dönüşüm, resmi Bretton Woods sistemini sona erdirdi ama doların gücü her ortamda baskı aracı olarak kullanılmaya devam etti. Bugün petrol başta altın, gümüş gibi değerli metaller dahil emtia doların hükümranlığı altında alınıp satılıyor.

ABD, Bretton Woods’u niçin terketti sorusunun bugün kesin cevabı olmamakla birlikte devletleri tahakküm altında tutmak isteyen sistemin başarılı olamadığı ortada. Altın standardının terk edilmesinden bu yana, tüm dünya para birimleri birbirine karşı parite oluşturmuş dalgalanıyor. Bu da küresel finansal ortamda ekonomik hatta siyasi istikrarsızlığa kadar gidiyor.

Bretton Woods sisteminin mirası olan IMF ve Dünya Bankası’nın başarısı hakkında ciddi soru işaretleri bulunuyor. En çok tepki, iyileştirmeye çalıştıkları zayıf ekonomilerin koşullarını daha da kötüleştiren metotlarla çalıştıkları artık tüm platformlarda yüksek sesle dillendiriliyor.

***

Zirâ borçlandırma üzerine kurgulanan WB düzeni, bugün bütün dünyayı borç krizi sarmalına çevirmiş durumda. ABD dünyada en fazla borçlu ülke olmasına karşılık, elinde bulundurduğu rezerv dolar silahıyla temerrüde karşı kendini korurken diğer ülkeler korumasız. Ayrıca ABD ülke ekonomilerini kur ile de tehdit ediyor.

Zor süreçlerde iflasa sürüklenmemek ve iktidarını uzun tutmak isteyen devlet yöneticileri ise IMF kapısını hâlâ aşındırıyor. Söz konusu ülkelerde iktidara göz dikmiş muhalefet de IMF kredisi desteğiyle hükümet olmak için savaş veriyor.

Bu arada yerli para basarak iç dinamiklerini ayakta tutmaya çalışan ülkeler, dış borç ödemelerinde giderek zorlanmaya, bazıları ise moratoryum ve ardından temerrüt ve iflas gibi yollara gitmek zorunda kalıyor. Zorbalığa karşı direnen ülkeler ise WB çemberinde eritilmeye çalışılıyor. Bugün için Rusya, Pakistan, nispeten Hindistan, Lübnan, Venezuela ve Sri Lanka öne çıkanlar…

Diğer fecaat zinciri ise daha fazla!