Merkez Bankası’nın (TCMB) yılın 3’üncü enflasyon raporunda ifade ettiği “yılın ikinci yarısından itibaren dezenflasyon yani fiyatların düşeceği”ne dair öngörüsü Temmuz ayı ile birlikte görülmeye başlandı. Ağustos ayı enflasyonu yine aynı beklentilerle bir önceki aya göre düşük geleceği tahminleri yapılırken fiyat gerçekleşmeleri ve ekonomik veriler de enflasyonun gerileyeceğine işaret ediyor.

Gelecek aylarda ihracat ve turizm gelirlerinin artışıyla kur baskısını üzerinden atacak enflasyonda, enerji maliyetlerindeki dengeli seyrin katkı vermesiyle düşüş eğiliminin daha hızlanacağı gözlenirken önümüzdeki aylarda yapılacak KDV indirimlerin tek haneli rakamlara ulaşmayı kolaylaştıracağı görülüyor.

Temmuz ayı ile birlikte gıda, giyim ve ayakkabı grubundaki fiyat düşüşleriyle gerilemeye başlayan tüketici enflasyonunun (TÜFE) temel mallar ve gıda grubu ile baz etkisi öncülüğünde Ağustos ayında aşağı yönlü hareket edeceği izlenimini veriyor. Arz tarafında yurt içi üretici fiyatlarının Temmuz ayında yüzde 1,02, yıllık yüzde 8,33 artmasına karşılık talebin gelecek aylarda beklentilerin altında kalması öngörüsüyle dezenflasyon sürecinin devam edeceği tahmin ediliyor.

İşlenmemiş gıdadaki yüzde 13,85’lik yıllık artışa karşılık işlenmiş gıdada yıllık enflasyonun yüzde 11,64’e çekilmesi, baz etkisindeki işlenmemiş gıda fiyatlarını da aşağı yönlü etkileyeceği görülüyor.  

7 aylık enflasyon yüzde 6,37

Temmuz’da tüketici veya manşet enflasyonu denilen TÜFE aylık yüzde 0,58, yıllık yüzde 11,76 şeklinde gerçekleşti. Haziran ayı enflasyonu aylık yüzde 1,13, yıllık ise yüzde 12,62 olmuştu. Bu yıl 7 aylık enflasyon yüzde 6,37 ve on iki aylık ortalamalara göre de yüzde 11,51 ölçüldü.

Enflasyonun ana kalemlerine girildiğinde çeşitli mal ve hizmetlerde yıllık artışın yüzde 21,90, alkollü içecekler ve tütünde yüzde 21,78 ve sağlık grubunda yüzde 14,17 olması dikkatlerden kaçmadı. Ayrıca ulaştırma fiyatlarında yüzde 8,81, ev eşyasında yüzde 7,78, eğlence ve kültürde yüzde 6,04 ve ulaştırmada 5,81’lik artışlar Temmuz enflasyonunu yukarı zorlamasına karşılık giyim ve ayakkabıda yüzde 3,48 ve gıda ve alkolsüz içeceklerde yüzde 1,28 düşmesi fiyat yükselişlerini frenledi.

Diğer taraftan işlenmemiş gıda ürünleri, enerji, alkollü içkiler ve tütün ile altın hariç TÜFE’de Temmuz’da bir önceki aya göre tüketici fiyatları yüzde 0,71, Aralık ayına göre yüzde 6,47, yıllık bazda yüzde 10,49 ve on iki aylık ortalamalara göre yüzde 10,88 gerçekleşmesi de enflasyonda trendin düşüş eğiliminde olduğunu gösterdi.

Tek haneliye yolculuk

Yorumlara göre, Merkez Bankası’nın yüzde 8,9’luk yılsonu enflasyon hedefine karşılık Temmuz ayı itibariyle yılbaşından bu yana toplam enflasyon oranı yüzde 6,37. Son belirlenen yüzde 8,9’luk hedefe ulaşmada geriye yaklaşık 2,5 puan kalmış durumda. Geriye dönük yıllara bakıldığında söz konusu dönemlerde ortalama yüzde 4,5’luk bir enflasyon oranı ile karşılaşılıyor. Bunun anlamı da yılsonu enflasyonunun yüzde 11’lerin biraz altında bir yerde kapatılacağı gözlense de TCMB’nin tek haneli rakam hedefini yabana atmamak gerekiyor.

Yine aynı yorumlarda, “TCMB’nin Temmuz beklenti anketine göre TÜFE tahmini yüzde 10,2. Merkez Bankası’nın daha önce öngördüğü yüzde 7,4’lük yılsonu enflasyonu, yüzde 6,9 – 10,9 tahmin aralığında yüzde 8,9’a çıkarması Mayıs ve Haziran aylarındaki ekonomideki canlanma, normalleşme ve faizlerin düşmesiyle kredilere olan yoğun talep olarak görülmeli” deniyor.

TCMB yılın ikinci yarısında enflasyonda artış hızının azalacağı, talep tarafında da fiyatların düşeceğine dair etkilerin belirginleşeceğini bildiriyor. Geriye dönük aylık enflasyonlar, dış ticaret, sanayi üretimi, kapasite kullanım, cari açık, dış ticaret ve bütçe verileri enflasyondaki yükseliş hızının giderek azalacağını söylüyor.

TCMB’nin yılın son enflasyon raporunda, yılsonu hedefini yukarı yönlü mü, yoksa aşağı yönlü mü revize edeceğini, önümüzdeki aylarda gerçekleşecek veriler ortaya koyacak. Pandemi süreci ve sonrasında ekonomideki toparlanma ve kura bağlı gelişmeler enflasyondaki yükseliş açısından bir olumsuzluk olarak görülse de aslında ekonomideki normalleşme enflasyonu düşürme ve tek haneye indirmede önemli bir faktör olarak öne çıkıyor.

İhracatla kura kement

Enflasyonun baş aktörlerinden kurun ihracat ve ardından yılın sonuna doğru turizm gelirlerinden gelecek döviz gelirleriyle daha mutedil bir seyre gireceği gözleniyor. Zira pandemi süreci devam ederken Türk ihracatçısının Temmuz ayında 15 milyar doların üzerine çıkması oldukça sevindirici. Zira söz konusu rakam bu yılın en yüksek ihracatı olarak kayıtlara geçti.

Özellikle günlük ihracatın yüzde 16,8 artışla 715 milyon dolara çıkması, çalışma gününün çoğalması dış ticarette performansın yükseleceği şeklinde yorumlanıyor.Ekonomik büyümede ihracatı lokomotif alan Türkiye’nin bundan sonraki aylarda aynı gücü göstereceği beklentisiyle kurun aşağı yönlü trend izleyeceği, bu durumun da enflasyona düşüş yönünde katkı vereceği özleniyor.

Enflasyonda kur baskısını azaltacak ihracatın ithalatı karşılama oranı da giderek yükseliyor. Haziran’da yüzde 82,6 olan söz konusu oran Temmuz’da 84,5’a ulaştı ki bu normal değerlere yakın bir rakam. Ayrıca altın hariç ihracatın ithalatı karşılama oranının Temmuz’da yüzde 93,9’a yükseldiğini unutmamak gerekiyor.

Nisan’da 27 bin firma ile ihracat yapan ülke Temmuz’da bu rakamı 41 bine çıkardı. Türkiye birkaç ay içinde öyle bir dış ticaret performansı yakaladı ki Avrupa’nın ikinci çeyrekte yüzde 12, ABD’nin yüzde 33 daraldığı bir ortamda gösterilen ekonomik başarılar gelecek aylara da ışık tuttu.

Kişi başı gelir hedefi

Kur vasıtasıyla enflasyon artışını engelleyecek ve düşüşe katkı verecek turizm gelirlerinde de özellikle Temmuz ayı itibariyle önceki aylara göre ciddi bir yükseliş olduğu gözleniyor. 2019 yılında bir önceki yıla göre turizm gelirini yüzde 17 artışla 34,5 milyar dolara çıkaran Türkiye, söz konusu rakama ulaşamasa da 2019’a yakın bir gelire ulaşacağı tahminlerden uzak değil. Geçen yıl 45 milyon yabancıyı ağırlayan Türkiye turist sayısında da imkansızı başarmak istiyor. Pandemi sürecinde hayatın normalleşmeye doğru giderken Avrupa, Rusya, İngiltere gibi çok turist gönderen ülkelerin Türkiye kapılarını vatandaşlarına açmaları turizmde gelirleri artıran en önemli gelişmeler olarak dikkat çekiyor.

2020 yılı ilk çeyreğinde bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 11,4’lük kayba uğrayan Türkiye küresel salgına rağmen 4,1 milyar dolarlık turizm geliri elde etti. Bu dönemde geceleme yapan yabancıların ortalama gecelik harcaması 74 dolar, yurt dışında ikamet eden vatandaşların ortalama gecelik harcaması ise 59 dolar oldu. Türkiye’nin hedefi geçen yıl turist başı 666 dolar olan kişi başı harcamayı 700 doların üzerine taşımak.

Turizm ve Kültür Bakanı Mehmet Ersoy da Haziran ayı itibariyle Türkiye yabancı turist sayısında hızla artış olduğunu ve yılsonuna kadar beklentilerin karşılanacağı tahmininde bulunuyor.

Üretici fiyatları tetikler mi?

Kur kaynaklı üretici maliyetlerindeki artışlara rağmen enerji fiyatlarındaki denge, talep yönlü baskının fazla olmayacağı öngörüsüyle enflasyonun düşüş eğiliminde olma ihtimali daha fazla.

TCMB Temmuz ayı fiyat gelişmeleri raporunda da aynı konuya temas ediyor. Üretici fiyatlarının aylık yüzde 1,02 arttığını, yıllıkta da yüzde 8,33’e çıktığını hatırlatan Merkez Bankası, petrol ve ana metal hariç imalat sanayi fiyatlarının mevsimsellikten arındırılmış eğiliminin bu dönemde azaldığını ifade ediyor. Ana sanayi gruplarında yıllık enflasyonun enerji grubunda belirgin olarak bütün alt gruplarda hissedildiğini, dayanıklı tüketim malları fiyatlarının mobilya, ev aletleri ve mücevherat kaynaklı arttığını, dayanıksız tüketim malları fiyatlarının ise işlenmiş et ürünleri ile meyve ve sebze fiyatlarındaki düşüşle beraber gerilediğinin altını çizen Merkez Bankası, özetle Temmuz ayında üretici fiyatlarının yıllık enflasyonu artarken ana eğiliminde ise bir yavaşlama görüldüğünü belirtiyor.

Kurdaki hareketin dikkatle takip edildiği ve kur artışlarına karşı hem para hem de maliye politikalarıyla eşgüdüm içinde enflasyondaki artış hızının kesilmesi ve volatilitenin düşürmesi için gayretlerin olduğu gerçeğinden hareketle enflasyonun genel görünümünde baz etkisinin etkili olarak kullanılacağı gözleniyor.  

Vergi indirimleri beklentisi

Merkez Bankası Temmuz ayı fiyat gelişmeleri raporunda, baz etkisinin yanında enflasyondaki düşüşe destek verecek vergi indirimlerine dikkat çekiyor. TCMB’nin raporunda geçen “Bazı hizmet sektörlerine uygulanacak KDV indirimlerinin önümüzdeki dönemde grup enflasyonunu olumlu etkileyeceği değerlendirilmektedir” ifadeleri maliye politikalarınca da düşünülmesi gereğini ortaya koyuyor. Birçok analist de hükümet tarafından uygulanma ihtimali bulunan KDV gibi vergi indirimlerinin enflasyon görünümüne önemli katkı vereceği görüşünü paylaşıyor.

Yine TCMB raporunda, çekirdek enflasyon verilerine vurgu yapılarak, “Enerji fiyatları uluslararası petrol fiyatlarındaki toparlanmaya bağlı olarak artışını sürdürürken, gıda yıllık enflasyonu sınırlı bir düşüş kaydetmiştir. Temel mal grubu yıllık enflasyonu bir önceki yılın aynı ayındaki vergi ayarlamalarının oluşturduğu baz etkisiyle gerilemiş, hizmet enflasyonu ise yatay seyretmiştir. Bu görünüm altında B ve C göstergelerinin yıllık enflasyonu azalırken, eğilimleri yükselmiştir” ifadeleriyle enflasyonun trendi konusunda bilgiler veriyor.

Ayrıca TCMB, Temmuz ayı başında tütün ve alkol ürünlerinden alınan maktu ve asgari maktu ÖTV tutarlarının 6 aylık değişime endeksli yükseltilmesine istinaden söz konusu tüketim grubunda fiyatların yüzde 3,61 arttığını belirtiyor ve enflasyonun düşürülmesinde vergi indirimlerinin gereğine dikkat çekiyor.

KDV ve ÖTV indirimleri 2019 yılına damgasını vurmuştu. Geçen yıl Haziran ayı sonuna kadar devam eden otomotiv, beyaz eşya ve mobilya alımlarındaki vergi indirimlerinin ikinci kez Cumhurbaşkanlığı kararıyla uzatılması sektörlere rahat nefes aldırırken fiyatların düşmesiyle enflasyona da katkı sağlamıştı. Söz konusu uygulamada ticari araçlara yönelik yüzde 18’lik KDV yüzde 1’e, mobilyada yüzde 18’den yüzde 8’e düşürülmüş, beyaz eşyada ise yılsonuna kadar ÖTV sıfırlanmıştı. Ayrıca tapu harçları yüzde 4’den yüzde 3’e, konut satışlarında KDV yüzde 18’den yüzde 8’e indirilmiş ve uygulama devam etmişti.

Eylül’de faiz indirimi

Merkez Bankası 20 Ağustos’ta yapacağı Para Politikaları Kurulu (PPK) toplantısıyla enflasyonda bir bakıma yön çizecek. Son iki PPK toplantısında faizleri yüzde 8,25’te sabit bırakan TCMB’nin bu ayki faiz kararında enflasyondaki düşüşe odaklanacak ve Ağustos ayı enflasyon tahminleriyle hareket edecek. Halen 3,51 puanlık negatif faizle yoluna devam eden TCMB’nin reel negatif faiz pozisyonu itibariyle ihracat ve turizm gelirlerinin artmasıyla kurdaki gerilemeyle birlikte düşüşe geçecek enflasyonun faiz indirimlerini de yeniden gündeme getirebileceği tahminleri de yapılıyor.

TCMB’nin yılsonu enflasyon hedefi tek haneli rakamlar. Ancak yine de bankanın en azından 10’lu seviyelerde çift, yüzde 9’lu seviyelerde tek haneli rakamları göz önü kestirmiş durumda. Merkez Bankası, 20 Ağustos’taki PPK toplantısında faizleri sabit tutsa da Ağustos enflasyonunun yüzde 11’in altına gelmesi durumunda 24 Eylül’de yapacağı PPK’da konjonktüre göre faiz indirimlerine en azından 25 baz puan ile yeniden başlayabilir.

TCMB’nin faiz indirimlerine gidebilecek enflasyondaki gerileme alanını da Temmuz ayı fiyat gelişmeleri raporunda şöyle izah etmeye çalışıyor:

“Gıda ve alkolsüz içecekler yıllık enflasyonu Temmuz ayında 0,20 puan düşerek yüzde 12,73 olmuştur. İşlenmemiş gıda fiyatları aylık yüzde 2,77 gerilerken, baz etkisi nedeniyle grup yıllık enflasyonu yüzde 13,85'e yükselmiştir. İşlenmiş gıdada son dönemde gözlenen olumlu seyir Temmuz ayında belirginleşmiş ve aylık fiyat artışı yüzde 0,16 olmuştur. Bu doğrultuda baz etkisinin de katkısıyla grup yıllık enflasyonu yüzde 11,64'e gerilemiştir.”

Eldeki veriler ve geleceğe yönelik öncü göstergeler, enflasyonda tek haneleri daha kuvvetli bir ihtimal olarak öne çıkarıyor. Kur ve üretici maliyetleri baskısını üzerinden atacak enflasyonla birlikte TCMB’nin yılsonuna kadar yapacağı öngörülen 25-50 baz puanlık faiz indirimlerinin de manşet enflasyonu aşağı yönlü destekleyeceği görülüyor.