Merkez Bankası (TCMB), Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) ve Türkiye Bankalar Birliği (TBB) eş güdümüyle piyasalardaki aşırı oynaklığa yönelik alınan tedbirler belli oldu. 10 Ağustos’tan itibaren geçerli olacak önlemlere göre; piyasa yapıcı bankalara Açık Piyasa İşlemleri (APİ) çerçevesinde tanınan likidite (para) imkân limitleri yarıya indirildi. Politika faizini artırmadan elindeki araçlarla piyasaları düzenlemeye (regüle) çalışan TCMB, ayrıca fonlama maliyetlerini yükseltme ve bankaların aktif rasyosuna da esneme sinyali verdi.

Piyasadaki oynaklık ise daha önlemler devreye girmeden düşmeye başladı. Borsa yükseldi, dolar ve eurodaki yüzde 1’in üzerinde düşüşler dikkat çekti. Ancak fonlama maliyetinin yükseleceğine dair haberlerle tahvil piyasasında faizler yükseldi. Piyasada gösterge kâğıdın faizi yüzde 0,73 artışla yüzde 12,99’a yükseldi.

TCMB Başkanı Murat Uysal, BDDK ve TBB yönetimiyle yaptığı toplantıda, küresel salgın döneminde hızlı kredi genişlemesi yoluyla ekonomiye ihtiyaç duyulan uygun maliyetli likiditenin sağlandığını, ancak gelinen noktada iç ve dış dengelerle fiyat istikrarının korunması noktasında bir takım normalleşme adımlarının atılması gerektiğini söyledi.

TCMB’den piyasalardaki agresif dalgalanmaya karşı politika faizi artışı bekleyen çevreler, ise alınan tedbirler karşısında hayal kırıklığına uğrasa da, “Önlemler örtülü bir faiz artışını gösteriyor” diyerek bazı kesimlere mesajlar vermeye çalıştı.

Eş güdüm toplantısı

Türkiye Bankalar Birliği'nin (TBB) ev sahipliğinde, 6 Ağustos Perşembe günü  Merkez Bankası (TCMB) Başkanı Murat Uysal, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) Başkanı Mehmet Ali Akben ve Türkiye Bankalar Birliği (TBB) Yönetim Kurulu Başkanı Hüseyin Aydın ile TBB Yönetim Kurulu üyesi bazı bankaların genel müdürleri piyasalarda hafta başından itibaren başlayan aşırı oynaklık sebebiyle bir araya geldi.

Hedeflenen büyümenin istikrar içinde sürdürülmesi ve ekonomik faaliyetin finansmanına bankacılık sektörünün sağlıklı olarak katkı vermeye devam etmesi amacıyla gerçekleştirilen ve yaklaşık 3 saat süren toplantıda katılımcılar eş güdüm ve işbirliği mesajı verdi. Toplantıda güçlü koordinasyon, yakın iletişim ve pozitif katkı yaklaşımıyla piyasalardaki gelişmeler ve normalleşme dönemine ilişkin ilgili kurumlar tarafından alınmakta olan kararlar değerlendirildi.

Toplantıya katılan banka yöneticilerinden alınan bilgiye göre, piyasa oynaklığına karşı alınacak tedbirler; finans kanalıyla piyasaya verilen likiditenin kademeli olarak geri çekilmesi, TCMB fonlama maliyetiyle ilgili düzenlemeler yapılacağı, bankaların aktif rasyosuna yönelik esnemeler getirileceği başlıkları altında toplandı. Katılımcıların piyasalardaki oynaklığın alınacak tedbirlerle normale döneceği, normalleşme ve fiyat istikrarı konusunda piyasa ekonomisinin sağlıklı şekilde çalışacağı yolundaki yorumları da dikkat çekti.

Kademeli çekilecek

Toplantıda banka yöneticileri görüş ve düşüncelerini dile getirirken TCMB Başkanı Murat Uysal da piyasalardaki agresif dalgalanmaya önleme, alınacak tedbirler konusunda bilgi verdi ve banka yöneticilerinin görüşlerini aldı. Murat Uysal konuşmasında gelecek dönemde likidite yönetimi ve piyasaları fonlama politikasına yönelik alınacak tedbirlerin mahiyetini açıkladı.  

Uysal, pandemi sürecinde piyasa düzenleyici kuruluşlar ve bankaların başarılı bir yönetim gösterdiğini, hızlı bir kredi genişlemesiyle ekonominin ihtiyaç duyduğu uygun maliyetli kredinin sağlandığını, ancak gelinen noktada iç ve dış dengeler ile fiyat istikrarının korunması amacıyla bir takım normalleşme adımlarının atılmasının gereğine işaret etti.

TCMB Başkanı Uysal, sistemde likidite açığı oluşturmadan kademeli olarak piyasadan paranın çekileceğini ve bunun da bankaların kısa vadeli fonlama maliyetlerine yansıyabileceğini dile getirdi. Uysal dalgalı kur rejiminde herhangi bir kur seviyesini hedeflemediklerini, ancak kurlarda aşırı oynaklık oluşması halinde tedbir alacaklarını aktardı.

Rasyoda esneklik talebi

Bankalar aktif rasyosunun ülke kaynaklarının etkin kullanımını temin etme anlamında önemli bir mekanizma olduğunu, ancak kurlardaki artışın rasyoyu mekanik olarak aşağı çektiğini, bu nedenle rasyoya uyum konusunda bir miktar esneklik tanınmasını talep ettiler.

BDDK Başkanı Mehmet Ali Akben de bankalardan gelen istekler doğrultusunda aktif rasyosu ile ilgili bir değerlendirme yapıldığını, kısa süre içinde bu yönde bir revizyonun gündeme gelebileceğini söyledi. Mehmet Ali Akben ve bazı banka genel müdürleriyle bir araya gelinen toplantıda, salgın döneminde piyasaya verilen likiditenin fazla kısmının sistemde bir likidite açığı oluşturmadan kademeli olarak geri çekileceğini ifade etti.

BDDK özellikle özel bankaları daha fazla kredi vermeye teşvik etmek için 18 Nisan 2020’de yeni bir karar alarak Aktif rasyosu ismi verilen bir denkleme göre bankalar belli oranlarda kredi vermesi, menkul kıymet alması veya TCMB ile swap (takas) yapmalarının yolu açılmıştı. Mevduat bankaları için aktif rasyosu 100 iken alabilecekleri menkul kıymet sınırlı olan katılım bankalarının aktif rasyosu 80 olarak belirlenmişti. Bankaların kredi, mevduat, menkul kıymet ve swap işlemlerini belirli bir formülle dengelemeye yönelik yapılan düzenlemede gerekli rasyo tutturulamazsa bankalar ceza ile karşı karşıya kalıyor.

TL’ye geçiş artacak

Söz konusu TCMB, BDDK ve TBB toplantısında bankalara ait katılımcılar da normalleşme döneminde Merkez Bankası’nın atacağı likidite adımlarının kredi ve mevduat faizlerini artırıcı etkilerinin olacağını ve Türk lirası cinsinden yatırım araçlarının cazibesinin artacağını belirterek, böylece TL yatırımcılarının enflasyona karşı daha iyi korunacağını ve dövizden TL’ye geçiş iştahının artacağını belirttiler.

Katılımcılar kur ve faizde bir miktar düzeltmeden sonra çok yakında bir denge sağlanacağını, salgın nedeniyle turizm gelirleri olmadığı halde cari dengede bir baskı olmadığını, ihracat tarafının oldukça hareketli olduğunu, üretimin de güçlü bir şekilde toparlandığını ifade ettiler.

Alınan tedbirleri yorumlayan bir başka banka yetkilisi de TCMB’nin doğrudan faiz artışı yerine fonlama pozisyonunu değiştirerek aldığı kararı geçmişte de gördüklerini, aynı adımın devamı olarak daha kapsamlı bir önlemin devreye girdiğini, fakat operasyonun TL’nin maliyetini artırıcı bir etki yapacağını söyledi. Bankanın söz konusu hamlesinin 200 baz puan faiz artıcı yapabilecek bir yapıya sahip olduğunu gördüklerini, henüz bu noktaya hızlıca gidileceğini düşünmesek de alınan tedbirlerin döviz rezervlerini artırarak desteklenmesi gerektiğini kaydetti.

Limitler yarıya indi

Perşembe günkü toplantıdan sonra dün sabah itibariyle TCBM önce piyasa yapıcı bankalara tanınan likidite imkan limitlerinin yarıya düşürüldüğünü açıkladı. Ardından miktar yöntemiyle haftalık vadede politika faizinden fonlama sağladığı repo ihalesini iptal etti. TCMB 16 Temmuz’da yüzde 7,34’e kadar gerileyen fonlama maliyetini son iki günde yüzde 7,88’e çıkardı.  İlk adımların ardından bankalararası piyasalarda gecelik faizler yüzde 9.5'e yükseldi.

TCMB’nin aldığı likidite azatlımı kararı sonunda TL faizlerindeki yükselişler gerçekleşti. Dün vadeli gelen 23 milyar lira seviyesindeki haftalık repo ihalesi yenilenmedi. Bankaların likidite ihtiyacı ise alınan kararlar çerçevesinde TCMB tarafından karşılandı. Bankalar TCMB’den sıfır faiz ile yaklaşık 3 milyar dolar depo verip yüzde 8,25 ile bunun karşılığı olan TL’yi bir haftalık süre zarfından borçlandılar. TCMB yine bankalara likidite sağlamak için 6 aylık 1 milyar dolar karşılığı TL swap ihalesi açtı. Faizi üzde 10,1 olarak gerçekleşen swap ihalesine 2,33 milyar dolar teklif geldi.

Araçlarla sıkılaştırma

Bankacılar ortalama fonlama maliyetinin de benzer şekilde yükseleceğini ancak repo ihaleleri dönüşleri de hesaba katıldığında yükselişin gecelik faizlere göre bir miktar daha gecikmeli ve kademeli olacağını belirttiler. Merkez Bankası’nın toplantıda yaptığı açıklamalar doğrultusunda politika faizine dokunmadan enstrümanlarını sıkılaştırma amacıyla kullanacağı, ortalama fonlamanın politika faizinin altında değil önce eşit ardından TL’deki değer kaybına göre 300 baz puana kadar yükseltebileceğine dair yorum yapan bankacılar oldu.

Birçok bankacı, “Geçmiş performans göz önüne alındığında TCMB’nin dövizdeki zayıflığa önce (bankaları) yüzde 9,75 seviyesindeki gecelik fonlama penceresine, baskı azalmazsa fonlamayı yüzde 11.25 seviyesindeki geç likidite penceresine kaydırarak cevap verebileceğini düşünüyoruz” açıklamasını yaptı.

Dövizin beli kırıldı borsa artıya geçti

Yabanca banka ve yatırımcı Londra swap piyasasında “swap + dolar” oyununda açığa düşmesiyle yüzde 1050’ye varan faizlerle karşılaştı. Artan TL ihtiyaçlarını Türk varlıklarıyla karşılamaya çalışan yabancı iki gün boyunca Borsa İstanbul, döviz ve tahvil piyasalarında agresif işlemler yaptı. Borsayı 1000 puanın altına düşüren, dolar ve euroda tarihi rekor seviyeleri ortaya çıkaran hamleler, TCMB, BDDK ve TBB’nin eş güdümlü tedbirleriyle normale döndü.

7,3662 lira ile tarihi zirve yapan dolar en düşük 7,13’lere kadar indi. Gün içinde 8,7173 lirayı görerek rekor tazeleyen euro da 8,4889 liraya geriledi. Dolar gün içinde yüzde 0,65, euro ise yüzde 1,4 değer kaybetti. Rekorlar saatinde 8,0375 liraya yükselen kur sepeti de 7,8497 liraya düştü.

Borsa İstanbul  (BIST) 100 endeksi de öğle sonrası işlemlerde yön değiştirdi. Endeks en düşük 985,38 puanı gördüğü işlemlerde en yüksek 1050,14 ile ciddi bir makas artışı yaptı. Borsanın günlük kazancı yüzde 2’ye yaklaştı.