Afganistan İslam Cumhuriyeti Orta Asya’da denize sınırı olmayan ve içinde demir yolu bulunmayan bir ülkedir. Ülkede yaşayan en büyük etnik grupları sırasıyla Peştunlar, Tacikler, Özbekler ve Hazaralar’dan oluşur. Nüfusun yüzde 5'ini geçmeyen Beluç, Türken, Kırgız, Nuristani ve Arap azınlıklar da yaşamaktadır. Resmî ve ülkedeki en yaygın diller ise Peştuca, Darice (Farsça) ve Türkçedir. Tarihî ticaretin merkez noktalarından birinde olan Afganistan, bu stratejik konumu nedeniyle tarih boyunca, Pers, Gerek, Türk, Arap, Moğol, İngiliz ve Rus gibi çeşitli milletlerin yönetiminde kalmıştır. Tarihler boyu bir jeopolitik, jeostratejik ve jeoekonomik güzergâh olarak kullanılmıştır. Bundan dolayı da Büyük İskender’den Cengiz Han’a, Ruslardan İngilizlere Afganistan tarih boyunca hep işgallere uğramıştır. Bu kilit ülke işgal güçlerine mezar olmuştur. Bazı tarihçiler Afganistan’ı “Uygarlıklar Mezarlığı” olarak adlandırmıştır. 

Afganistan, Orta Asya’daki büyük mücadelenin merkezidir, kalbidir. Bölgenin sükûneti, huzuru ve güveni ona bağlıdır. Allame ve şair Muhammed İkbal’in tabiriyle “Asya’nın kalbi Afganistan’dır. Eğer Afganistan huzur ve güven içinde olursa tüm kıta huzur ve güven içindedir. Eğer Afganistan kaos ve savaş içinde ise tüm kıta kaos ve savaş içindedir.” Amerikalı ünlü stratejist Zbigniew Brzezinski de, 1997’de Avrasya’nın, dünyadaki insan gücünün yüzde 75’ini, dünya GSMH’nın yüzde 60’ını ve bilinen enerji kaynaklarının dörtte üçünü oluşturduğunu söyleyerek, soğuk savaştan sonra, Kipling’in “Büyük Oyun” olarak nitelediği küresel güç mücadelesinin, bir başka biçimde, süreceğini vurgulamıştı. 80'li yıllar boyunda kızıl emperyalizme çevrilen mücahit silahları zaferden sonra birbirine çevrildi. Afganistan'da silahlar  susmamış ve kardeş kanının akmadığı gün olmamıştır. Cihatta ittifak eden mücahitler, iktidarın koltuk paylaşımı döneminde ihtilafa düştüler. Netice itibariyle kazançlı çıkanlar yine şer güçler oldu. 

Türkiye Afganistan İlişkileri

İki ülke arasında diplomatik ilişkiler 1921 tarihli Türkiye-Afganistan İttifak Muahedenamesiyle tesis edilmiştir. Büyükelçiliğimiz Kabil’de açılan ilk diplomatik misyon niteliğini taşımaktadır. Afganistan da TBMM’yi tanıyan ikinci ülke olmuştur. Kabil Büyükelçiliğimizin kurulu olduğu 45 bin metrekare genişliğindeki arazi, dönemin Kralı Emanullah Han tarafından armağan edilmiştir. (Büyükelçiliğin tapusu Türkiye Cumhuriyeti adına 25 Kasım 1945’de düzenlenmiştir.) Türkiye'nin Kabil Büyükelçisi Oğuzhan Ertuğrul, Afganistan'ın doğusundaki Nangarhar vilayetindeki Türkiye Maarif Vakfı (TMV) Afgan-Türk Okulları Celalabad Erkek Lisesine gerçekleştirdiği ziyaretinde, “İkili ilişkilerin, iki ülkenin kurucu önderleri Gazi Mustafa Kemal Atatürk ile Gazi Amanullah Han arasındaki kişisel dostluk sayesinde güçlendi. Son 18 yılda ise bu ilişkilerin çok daha çeşitlendi ve derinleşti. Afganistan’da binden fazla projeyi hayata geçirdik. Bu projelerin çoğunluğu da eğitimdir” dedi. Diğer yandan eski Afganistan Devlet Başkan Yardımcısı Türk (Özbek) kökenle Raşid Dostum‘a, ülkenin en yüksek askeri rütbesi olan Mareşal unvanı verildi ki bu Afganistan’da ilk defa bir Türk’e verilen en büyük askeri unvandır. 

Uluslararası Yardım!

Türkiye, İsviçre’nin Cenevre kentinde düzenlenen “Afganistan 2020” başlıklı uluslararası konferansta, Afganistan’a 2 yıl içerisinde 75 milyon dolar yardım sözü verdi. Toplantıya Türkiye’yi temsilen Dışişleri Bakanlığı Güney Asya Genel Müdürü Büyükelçi Rıza Hakan Tekin, bugüne kadar Afganistan’a Türkiye tarafından yapılan yeniden inşa ve kalkınma yardımlarının 1.1 milyar doları aştığını belirterek, önümüzdeki 2 sene için Afganistan’a toplamda 75 milyon dolar yardımda bulunma sözü verdi. ABD, Afganistan’daki asker sayısı 2 bin 500’ü indirirken, 2 bin Türk askerinin konusunda ise Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar, Afganistan hükümeti istediği sürece ülkede kalacaklarını açıkladı. 

Avrupa Birliği (AB), Afganistan’a 2021-2025 döneminde toplam 1.2 milyar avroluk yardım taahhüdünde bulundu. AB Komisyonu Uluslararası Ortaklıklardan Sorumlu Üyesi Jutta Urpilainen, Birleşmiş Milletler (BM) tarafından Cenevre’de düzenlenen 2020 Uluslararası Afganistan Konferansı’nda, AB'nin Afganistan'da yönetimin iyileştirilmesine ve yolsuzlukların azaltılmasına katkı sağlamayı amaçladığını kaydetti. Afganistan'ın kalkınmasını desteklemek için her 4 yılda bir düzenlenen uluslararası konferansa, yaklaşık 70 ülke ve uluslararası sivil toplum kuruluşları katılıyor.

Korona ve Terör

Afganistan’da bir yıl içinde koronavirüsten ölen yaklaşık iki bin insan olduğu biliniyor. Bir yılda terörden ölen insan sayısı ise altı bin civarındadır. Afganistan Sağlık Bakanı Ahmet Cevat Osmani, dünyada korona krizini en iyi yöneten ülke olduklarını,  koronayı kontrol altına aldıklarını, hastanelerde koronadan yatan 21 hasta olduğunu belirtti. Şu anda Afganistan’da koronadan dolayı maske, mesafe ve karantina dahil hiçbir önleme ihtiyaç duyulmamaktır. 40 milyon nüfusa sahip Afganistan’da sürü bağışıklığıyla koronaya yenen ilk ve tek ülkedir. Ülkede tüm okullar ve devlet daireleri açıktır.  Koronadan dolayı herhangi bir olağanüstü tedbire gerek olmayıp her şey olağan haliyle günlük yaşam devam etmektedir. Ancak terör ülkeyi kasıp kavurmaktadır. 

Afganistan Milli Güvenlik Şurası, ABD-Taliban barış anlaşması kapsamında Taliban'ın saldırılarını azaltacağını açıklamıştı. 2020 yılı içinde Taliban üyesi 5 bin mahkumun Afganistan hapishanelerinden salıverilmesine rağmen ülke çapında saldırılar dinmedi. Taliban kırsal kesimde etkisini daha fazla artırdı. ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo, ABD ile Taliban arasında Afganistan'da barış anlaşması imzalanmasının beklendiğini belirtmişti. Bu bağlamda Taliban, ABD ve Afganistan hükümeti arasında yapılan anlaşmalarda önemli mesafe kat edildi. Afganistan’da Taliban ile hükümetin barış yapmasını, Pakistan Başbakanı İmran Han da taraf olduğunu belirtti. Taliban sözcüsü Dr. Muhammed Naim, müzakere için 21 maddelik prensip üzerine anlaştıklarını açıkladı.

Afganistan'daki BM Yardım Misyonunun yayınladığı raporda, Afganistan'da son 10 yılda iç savaşta ölen veya yaralanan sivil sayısının 100 bini geçtiği belirtilirken, 2019'da Taliban’ın hedefi olan sivil sayısının yüzde 21, Afgan ve ABD güçlerinin saldırılarında ölen ya da yaralanan sivil sayısının da yüzde 18 arttığına dikkat çekildi. Raporda ayrıca, ABD güçlerinin, Afganistan'da geçen sene 2013'ten bu yana hiç olmadığı kadar bomba attığı kaydedildi. Birleşmiş Milletler (BM) Genel Sekreterinin Afganistan Özel Temsilcisi Tadamichi Yamamoto, Afganistan'da neredeyse her sivilin süregelen şiddetten bir şekilde şahsen etkilendiğini belirterek: “Barış çok gecikmişken tüm tarafların çatışmayı durdurmaya sarılması kesinlikle mecburi. Sivil yaşamlar korunmalı” dedi. 

Ümidimiz odur ki, Afganistan koronayı yendiği gibi terörü de yener, vatandaşları da huzur ve barış içinde yaşar.  Gerisi laf-ı güzaftır.