Merkezi yönetim bütçesi, pandemideki olumsuzluklara rağmen hedefleri doğrultusunda gerçekleşmelerini sürdürüyor. Ocak-Nisan döneminde 72,8 milyar lira açık veren bütçede, aylık bazda 43,2 milyar lira oluştu. Yılsonu 138,9 milyar lira bütçe açığı hedefiyle yürüyen bütçedeki ilk 4 ayda meydana gelen açıkta küresel koronavirüs salgını sebebiyle vergi gelirlerinin beklentilerin altında kalması, iç talepteki zayıflama ve artan salgına yönelik teşvikler etkili oldu.

Merkezi yönetim bütçesi dönemsel olarak sınırı aşmasına karşılık hedeflerde bir bozulma olmadığını gösteriyor. Bütçedeki normal seyrin devam edip etmediğini anlamak için 2019 yılında 2020 yılı ekonomik hedeflerini bilmemiz gerekiyor.

Yeni Ekonomi Programı’nda (YEP) büyüme hedefleri 2019 yılı için yüzde 0,5, sonraki 3 yıl için yüzde 5’er olarak belirlendi. Enflasyonda 2020 yılı için yüzde 8,5, 2021 yılı için yüzde 6, 2022 yılı için yüzde 4,9 oldu. 2020 yılında cari açığın milli gelire oranının yüzde 1,2. 2021 ve 2022 yıllarında yüzde 0,8 olacağı öngörüldü. Bütçe açığının GSYH’e oranı 2020 yılı için yüzde 2,9, 2021 için yüzde 2,5, 2022 için yüzde 1,5 hedeflendi. İşsizlik hedefi 2020 yılı için yüzde 11,8, 2021 için yüzde 10,6, 2022 yılı için  yüzde 9,8 öngörüldü.

Bütçenin yüzde 10’u kullanıldı

Tabii bizi ilgilendiren bütçe gerçekleşmeleri. 2020 yılı ilk 4 aylık bütçe hareketi Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından kamuoyuna duyuruldu.

Genel tablo şöyle: Bütçe gelirleri Nisan ayında 65,2 milyar lira, giderleri 108,4 milyar lira olarak hesaplandı. Bütçede Ocak-Nisan döneminde 393,7 milyar lira harcama gerçekleştirilirken, bütçe gelirleri 320,9 milyar liraya ulaştı.

Bütçe Nisan’da 43,2 milyar lira, Ocak-Nisan döneminde ise 72,8 milyar lira açık oluştu. Hem gelir tarafından hem de gider tarafından bir artıştan söz edebiliyoruz. Ancak gelirler beklenti altı, giderler ise pandemi sebebiyle beklentilerin üzerinde gerçekleşti. Bütçenin 4 aylık fotoğrafında söylenebilecek ana söylem bu.

Buna göre, bütçe giderleri, Nisan 2019'da 75,9 milyar lira iken geçen ay yüzde 42,7 artışla 108,4 milyar liraya yükseldi. Böylelikle 2020 yılında merkezi yönetim bütçe giderleri için öngörülen 1 trilyon 95 milyar lira ödeneğin yüzde 9,9'u kullanılmış oldu. 4 aylık dönemde ise 2020 yılında merkezi yönetim bütçe giderleri için öngörülen 1 trilyon 95 milyar 461 milyon lira ödeneğin yüzde 35,9'u harcandı.

Faiz dışı açık 26,2 milyar lira

Geçen yıl Nisan’da 18,3 milyar lira açık veren ve bu yıl aynı ayda 43,7 milyar lira açık veren bütçede bakılması gereken diğer önemli nokta faiz ödemeleri. Nisan 2019’da 13,2 milyar lira olan faiz dışı açık, Nisan 2020’de 26,2 milyar lira faiz dışı açık olarak gerçekleşti. Ocak – Nisan 2019’da 16 milyar lira faiz dışı açık verilmişken, bu yıl 17,5 milyar lira faiz dışı açık oluştu.

Faiz hariç bütçe giderleri Nisan’da geçen yılın aynı ayına göre yüzde 28,9 artarak 91,3 milyar liraya yükseldi. Faiz hariç giderlerin bütçe ödeneklerine göre gerçekleşme oranı yüzde 9,6 oldu. Cari transferler, yüzde 54,2 artarak 51,4 milyar lirayı buldu. Bütçede öngörülen 451 milyar lira ödeneğin yüzde 11,4'ü kullanıldı.

Faiz hariç bütçe giderleri ocak-nisan döneminde geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 15,9 artarak 338 milyar 477 milyon liraya ulaştı. Faiz hariç giderlerin bütçe ödeneklerine göre gerçekleşme oranı yüzde 35,4 olarak hesaplandı.

Hedeflerde bozulma yok

Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı 2020 bütçe açığını 139 milyar lira olarak öngördü. Şu anda bütçede 4 aylık oluşan bütçe açığı 72,8 milyar lira. Program doğrultusunda toplam bütçedeki 188,6 milyar liralık ödeneğin sağlığa ayrılması pandemi sürecinde sağlık harcamalarına katkı verdi ve açığın fazla oluşmasını engelledi. Ancak ilk 4 ayda yılsonu 139 milyar liralık açık hedefinden ise sapma gözlenmiyor.

2002 yılında bütçeden sağlığa ayrılan kaynağın oranı yüzde 11,3'tü, 2020 yılında biz bu oranı yüzde 18’lere çıkarıldı. Dolayısıyla eğitim ve sağlık bundan önceki yıllarda olduğu gibi 2020 yılı bütçesinin de en önemli sacayağını meydana getirmiş oldu.

Bütçede ayrılan 188,6 milyar liralık sağlık harcamalarının pandemide etkin kullanılması bütçe hedeflerinin sağlıklı bir şekilde bozulmadan yürümesini sağladı. İlk çeyrek ve diğer dönemlerde ödenmeyen vergi gelirlerinin geri dönüşüyle bütçe açığının daha aşağılara geleceği hesaplanıyor. Özellikle küresel koronavirüs salgını sebebiyle vergi gelirlerinde artışlarla birlikte iç talebin canlanmasıyla oluşacak KDV ve ÖTV gelirlerindeki dengelenme ile pandemi süreci sonrası teşvik harcamalarıyla ilgili azalmalar bütçe gider ve gelir akışını normalleştireceği tahmin ediliyor.

Yeni vergi reformu olur mu?

Bütçe öngörülerinin bozulmamasında açık hedefinin dengeli tutulmasının da etkisi bulunuyor. 2018 ve 2019 yıllarında korumacılık, küresel ekonomi ile ilgili riskler paralelinde hazırlanan 2020 bütçesinin öncelikle ekonomiyi desteklemesi, cari açığı azaltması ve enflasyonla mücadeleye katkı vermesi üzerine kurgulanması bugünkü direnci ortaya koymasında güçlülüğünü gösteriyor.

Tabii bütçenin makro ekonomideki diğer alanlara da ciddi destek olması gerekiyor. Özellikle üretime dayalı ekonomik dönüşümü finanse etmede pandemi sürecinde dahi bütçe imkanlarının kullanılması söz konusu hedefin doğruluğunu ortaya koyuyor. Dolayısıyla 2020’de bütçe açık hedefinin GSYH’in yüzde 3’ü oranında tutulması, üretimin artırılması açısından önem arzediyor. Daha sonraki 2021 ve 2022 yıllarında ise oranın yüzde 2,5 ve yüzde 1,5 seviyelerine indirilmesi için bütçenin üretim-tüketim-gelir üçgeninde dengeye oturacağını ifade ediyor.

Bütçe açıktaki oranların yıllara ve tabana yayılarak küçültülmesi aslında bir bakıma vergi adaletini çağrıştırıyor. Çok kazanandan çok, az kazanandan az vergi alınmasının önünü açacak üretim, tüketim ve gelir artışı yeni bir vergi reformunu da gündeme taşıyor görüntüsü veriyor.

Giderleri azaltacak politika seti

Bütçenin sadece gelir ayağı değil, gider ayağı da çok önemli. Kamu giderlerinin belli seviyeye çekilmesi, giderleri azaltmaya yönelik politikaların oluşturulması ve harcamaların verimli alanlara yöneltilmesi belki de reformunun ayak izleri. Zaten kamuda böyle bir politika setine ihtiyaç olduğu gözlerden kaçmıyor.

Yapılması gereken kamu kaynaklarındaki etkinliğin ve işlerliğin iyi takibi, şeffaflık, hesap verilebilir bir program. Söz konusu iki ayak iyi kullanılabilirse bütçe ve ardından ekonominin koşmaması için hiçbir engel bulunmuyor. Yine kamu yatırım harcamalarının yerli veya yabancı yatırımlarda yeni bir değişimi de gündeme taşıması gerekiyor. Bu konuda Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı koordinasyonunda Kamu Maliyesi Dönüşüm ve Değişim Ofisi’nin büyük işler yapacağı kanaatini taşıyoruz.

Bütçeyi destekleyecek diğer husus ise sosyal güvenlik sisteminde dengenin sosyal hayatı gözeterek yeniden düzenlenmesi. Verimsizlik ve gizli işsizliğin önlenmesinin yanında kayıt dışılığı azaltıcı her hamle bütçeye ciddi destek verecek. Vergi denetçilerinin profesyonelliği ve eğitim seviyelerindeki yükseklik de bütçeyi güçlendirecek diğer önemli argümanlar arasında sayabiliriz.