Küresel ekonomide her geçen gün istihdam kaybı da dikkatlerden kaçmıyor. En çarpıcı örnek ABD… Ülkede işsizlik maaşı başvuruları geçen hafta itibariyle 965 bin, dört haftalık ortalama ile 834 bin kişi oldu.

Türkiye’de ise son alınan tedbirlerle salgında vaka sayısı bir ay olmadan 32 binlerden 8 binlere kadar indi. İyileşme oranları artarken ağır hasta ve hayatını kaybedenlerin sayısı azalıyor. Görünen o ki, aşılamayla birlikte olumlu gidişatta önemli bir ivme daha kazanılmış olacak.

Ülkemizde yılın ikinci çeyreğinden itibaren normalleşmenin genele yayılmasıyla üretim, istihdam ve ticarette salgın öncesine dönüşte beklentiler yükseliş yönünde. Aşılama süreci sonunda mevcut tedbirlerin devamı, işsizlikte kronik sorunları bir nebze daha iyileştirme patikasına taşıyabilir diye düşünüyorum.

***

2019 Ekim’inde yüzde 13,4 olan genel işsizlik oranının 2020 Ekim’inde 0,7 puan düşüşle yüzde 12,7’ye inmesi saydığım faktörlerin başında geliyor. Kasım ve Aralık işsizlik oranlarında pandemi kısıtlamaları sebebiyle hizmet sektöründe fiiliyatta istihdam kaybı yaşanacak. Bu kaçınılmaz bir durum. Fakat aşılamanın, üretimin yeniden normale dönmesi, orta ve uzun vadeli güven ve yatırım ortamının iyileşmesi istihdama önemli katkı verecek öngörüsündeyim.

Ekim istihdam verilerine baktığımızda; genç nüfusta işsizlik oranı yüzde 24,8 olurken tarım dışı işsizlik yüzde 14,9 şeklinde gerçekleşmiş. Toplam işsiz sayısı yıllık bazda 391 bin kişi azalarak 4,1 milyon kişiye düşmüş. Buna karşılık istihdam ise 2019 yılı Ekim ayına göre 896 bin kişi azalışla 27,4 milyona gerilemiş.

Dolayısıyla işsizlik datasında pandemi süreci etkisini sürdürüyor. İşten çıkarma yasağı, kısa çalışma ödeneği ve ücretsiz izin destekleri istihdamı korumada set görevi görüyor. Ayrıca işsizlik rakamlarının gerilemesinde 1,3 milyonla ifade edilen işgücüne katılımın düşmesini de göz ardı etmemek lâzım. Ancak geçen yıl 3’üncü çeyrekten itibaren istihdamda istikrarın oluşmadığını kimse söyleyemez.

***

Piyasada bazı muhalifler ağızlardan, işsizlik rakamlarının iş fesih yasağı sebebiyle artmadığına, hatta düşüş eğilimine girdiğine dair söylemler duyuyoruz. “Anormal şartlar”da söz konusu beyânatın doğruluğuna bir nebze katılsak da, “normal şartlar”a geçildiğinde işsizlik oranlarının yine yüzde 12 bandı ve altında seyredeceğini parametreler destekliyor.

Salgın kaynaklı aktivitede azalma var belki ama, iş hacimlerinin geçen aylara göre güçlü toparlanmasıyla istihdam artışı inkâr edilemez. Sipariş yoğunluğuyla azalan stokların yeniden yerine konulması ve birikmiş işlerin yapılması istihdama önemli katkı veriyor.

Meselâ sanayi üretiminde başı çeken 10 sektör incelendiğinde 9 sektörde istihdamın arttığı görülüyor. En yüksek istihdam kimyevi, plastik ve kauçuk sektöründe. Türkiye’de pandeminin tüm olumsuz şartlarına rağmen korunma tedbirleri ve aktiviteye yönelik üretim ihtiyacı istihdamda pozitif havayı koruyor.

Özetle istihdam deposu imalat sektörü tüm olumsuzluklara karşılık iyimser tarafta. Küresel salgınla birlikte iç ve dış talep ve arz riskleriyle döviz kurlarındaki dalgalanmaya rağmen İSO PMI, 50’nin altına düşmüyor. Düşük kurun istikrar kazanmasıyla aktivitenin daha da artacağı kuşkusuz.

***

Söz konusu tedbirlerin yanında 3’üncü çeyrekte hızlanan kredi büyümesinin istihdamı olumlu etkilediğini, ekonomik aktivitedeki hızlanma ile birlikte işsizlikte bir toparlanma sürecine girildiğini ifade edelim.

Şöyle ki; Kasım ve Aralık aylarında sıkılaştırma ve yeniden sokağa çıkma yasağının gelmesiyle olumsuz etkileneceğini düşündüğümüz istihdam verisinin, 2020 Nisan ve Mayıs’ta görülen olumsuzlukların kademeli normalleşmesi ve ekonomik faaliyetlerin hızlanmasıyla daha da iyileşeceği gözleniyor.

Mamafih, hizmet sektöründeki daralmanın üretim sektörüne yansıması beklense de, stoka çalışmalar ve devlet teşvikleri sayesinde şimdilik imalatta, dolayısıyla genel seyirde bir istihdam krizinden söz etmenin yersiz olduğu kanaatindeyim.

2020 yılı GSYH’ini pozitife taşıyacak Kasım ayı sanayi üretimi verisi oldukça yüksek geldi. Kasım gibi olmasa da Aralık ayı verisi büyümeye güçlü destek verecek. Binâenaleyh, sanayi üretimi ve imalat PMI’deki müspet seyrin Kasım ve Aralık istihdam rakamlarını pozitif etkilemesi mümkün.

Aşılama döneminin bitmesiyle Ekim’de gelen yüzde 12,7’lik işsizliğin normalleşmeyle birlikte gelecek aylarda tek haneli rakamlara dahi inebileceğine baş sektörler ışık tutuyor…

Özetle; bundan sonraki büyümeler, sürdürülebilir istihdama daha pozitif yansısın, diyoruz…