Neşe BERBER

Yeni normalleşme sürecinde Türkiye ekonomisini neler bekliyor?

Kovid-19 pandemi sadece kamu sağlığını değil dünyadaki tüm uluslararası örgütleri, toplulukları, şirketleri, hiyerarşiyi ve sektörleri etkiledi. Taşları yerinden oynattı. Dünya’da bir arz şoku talep şoku yarattı.

Yeni normalleşme sürecine geçtiğimizde Türkiye ekonomisinin ABD ve AB’de Çin şüpheciliğinin artması nedeniyle Türkiye’nin önünde sağlık teknik, kimya, gıda sektörlerinde inanılmaz fırsatlar yarattı. Ancak reel sektörün de fırsatları fırsat olarak değerlendirmesi yeni pazarlara yeni müşterilere süreklilik sağlanması açısından fırsatı ganimete çevirmeye kalkmamız gerekiyor. Bu fırsatları doğru değerlendirmemiz gerekiyor. Avrupa’ya yönelik yüzde 48 oranındaki yüksek orandaki ihracatımızı birkaç sepette topladığımızı bunun bir hata olduğunu gözlemledik.

Bunun neticesinde İstanbul’a iki dört saatlik uçuş mesafesinin dışında olan Amerika Birleşik Devletleri gibi, Güney Amerika, Asya ülkelerine yönelik yeni ve uzak pazarlara ihracatımızı arttırmamız gerektiğini düşünüyoruz. Amerika Birleşik Devletleri’nde artan Çin şüpheciliği AB’ye de sirayet edince Türkiye ekonomisi Türk reel sektörü bu durumdan faydalanabilir. İhracatımıza TOBB başta olmak üzere, TİM, TABA gibi kuruluşlara önemli görevler düşüyor.

İhracatçılarımıza yönelik yaptıkları ihracat ezberlerini bozarak Amerika Birleşik Devletleri’ne yönelik ihracat pazarlarını eyalet bazında araştırmalılar. Amerika Birleşik Devletleri Ticaret Bakanı Wilbur Ross ziyaretinde Türkiye’nin güvenli bir tedarikçi olduğunu ve ABD’li şirketlerin Türkiye’ye yatırım yapması gerektiğinin altını çizerek konuştu.

Bu anlamda Türkiye ekonomisi için fırsatlar doğru değerlendirilmeli. Pazar’da açılan özellikle Amerika Birleşik Devletleri’ne 550 milyar dolarlık bir Çin ithalatını gözlemlediğimizde Cin şüpheciliği nedeniyle Cin e yönelik korumacı politikalardan doğan bu fırsatların Hindistan başta olmak üzere Vietnam, Tayland, Malezya, Kore yaşadığımız coğrafyada Mısır, Ürdün, İsrail tarafından değerlendirildiğini regüle edildiğini anlıyoruz. Bizimde gönül coğrafyamızı ekonomik münhasır bölgemizi kullanarak ölçek sorunlarımızı aşarak ihracatımızı arttırabiliriz .  Bunun üzerinden çalışmalar yapmalıyız.

Pandemi sonrası Türkiye sanayisi nasıl gelişme içerisinde olacak?

Türkiye sanayisi için inanılmaz fırsatlar var. Sektörlerde pazar payını arttırması mümkün. Bu anlamda AB’de  tedarik noktasında teveccüh söz konusu. Türkiye ve Türk sanayicisi  hızlı üreten, hızlı  reaksiyon alabilen çabuk reaksiyon alabilen bir ülke. Pandemi sonrası Türkiye sanayisi daha iyi bir gelişme bandına girebilir.

Dünyada transatlantikten Asya pasifiğe kayan dünya dengesini Covid-19 geri dönülmez bir biçimde bozmuştur. Bununda uluslararası diplomaside olsun sanayide olsun okumalarını doğru yapmamız gerekiyor.

Ekonomide hangi sektörler önem kazanacak?

Özellikle en stratejik konvansiyonel sektörler dediğimizde enerji, savunma sanayi gelirdi. Bundan sonra en önemli sektörler yaşadığımız dünyada sağlık başta olmak üzere gıda, tarım, temel kimya gibi sektörlerin konvansiyonel sektörler olduğunu ve ülkelerin acil durum yönetim sistemlerini buna göre revize etmeye çalıştığını gözlüyoruz. 

Türkiye pandemi döneminde bu sınavları başarı ile geçti. Yaşadığımız coğrafyada başarısız devlet  olan bir çok devlet gözlemledik. Bir çok ülke gelişmiş medeniyetlerine rağmen resmen acil durum kapasiteleri dahil kamu sağlığı ve kendi vatandaşlarına yetecek miktarlarda tedarik şokları yaşadılar. Ülkelerine ve vatandaşlarına yetemediler. Türkiye bu sınavı başarıyla geçti. 

Bu arada sanayimizde bizim dikkat etmemiz gereken başka bir husus artık tedarik noktalarında sıfır stok anlayışını da terk etmesi gerekiyor. Tedarikin ucuzluğunda daha çok tedariğin güvenliğinin önem kazandığı yeni bir dünyaya uyanıyoruz.

Türkiye’nin ekonomik ve sanayi anlamda dünyadaki yeri ne olacak?

Türkiye İtalya ve Fransa’dan sonra en hızlı toparlanan üçüncü ülke konumunda. Dünya sanayisinde ve ekonomisinde hızlıca toparlanan Türkiye ekonomisi umut verici ve şu anda Türkiye’nin pazar payının potansiyelinin çok daha gerisinde rol aldığını görüyoruz.

Bu tarz virüslerle sadece totaliter rejimlerin baş edebileceği varsayımı çürüten ülkeler  Almanya, Güney Kore ve Türkiye olmuştur. Liberal demokrasiye sahip kendi vatandaşı ile el ele vererek bu krizden çıkma noktasına gelmiştir.

Sizin sektörde zorlandığınız durumlar neler bu süreci nasıl atlattınız?

Lojistik ve gümrük sektörlerinde değişiklikler meydana geldi. Ro-ro hatlarımızın ne kadar can alıcı önemde olduğunu bir kez daha anladık. Türkiye deniz aşırı yatırımlarına daha fazla önem vermeli. Lojistik tanımlarının değişmesi gerekir.  Bunun üzerinde çalışmalar yapmamız gerekli.  ABD’nin birçok bölgesinde lojistik depoları ihdas edilmesi gerekiyor.

ABD menşeili şirketler mallarını ayaklarına istiyorlar ve tedarik güvenliğine çok daha fazla önem veriyorlar. Lojistik hatlarını depolama imkânları ile teçhiz edilerek güçlendirmemiz gerekiyor. Keza Avrupa’nın en büyük kara nakliye filosuna sahibiz ama buna tren gibi raylı sistemlerinin ne kadar önem arz ettiğini göz ardı etmemeliyiz.

Ticaretin dünya ticaretinde yüzde 15 gerilemesine rağmen e-ticaretteki yüzde 25’lik artış baz aldığımızda e-ticaretin ve hızlı kargo şirketlerinin önemi bir daha ortaya çıktı. Türkiye’nin PTT gibi birkaç kurumunun daha uluslararası güvenilir konvertibl hızlı kargo şirketleri haline dönüştürülmesi uluslararası markada hızlı kargo şirketleri ihdas edilmesi gerekmektedir. 

Bu noktada mikro ihracatları küçük deyip geçmeyelim mikro ihracatlar toplamda çok büyük rakamlara ulaşabiliyor. Keza ABD’de Çin’e yönelik Çin şüpheciliğinin artması dolayısıyla sadece ilave gümrük vergisi yükseltilmedi aynı zamanda Çinli büyük şirketlerin FDA belgeleri bloke ve iptal edildi. Çin menşeili malları hızlı kargo yoluyla ABD pazarına rahatça ulaşımını kırmak için ABD yönetimi Federal bazda Amerikan Posta İdaresi tüm posta fiyatlarını inanılmaz yükselti. Artık Çin mallarının hızlı kargo ile ABD’ye girişi zorlaştı. Bu noktada Türk menşeili hızlı kargo şirketleri hızla konumlanmalıdır. Bu önümüzdeki süreç te çok önemli bir dönem gelmekte.

Gümrük sektöründe artan bir arz şoku ve azalan bir talep şokundan ötürü dünyada bir ithalatta serseri mal trafiği yaşandı. Türkiye ilave gümrükleri koyarak bir çok ülke gibi yerli sanayisini korumak için gümrük duvarlarını yükselttiğini gözlemledik. Eğer bunu yapmasaydık sanayimizi artan ithalat baskısından serseri mal trafiğinden koruyamazdık. İthalat baskısı altındaydık. Kambiyo mevzuatı bazı düzenlemelere gidilmesi esnetilmesi lazım. Çünkü Avrupa Birliğindeki müşterilerden finans dönüşlerinde sıkıntılar yaşanıyor. Bu anlamda ihracatçımız mağdur olabilir. Bunu erken uyarı olarak algılanmasını rica ediyoruz. Keza aynı zamanda kamu bankaları vesilesiyle finansa erişimimiz reel sektör olarak son derece olumludur. Özel bankaların da buna destek vermesini ümit ediyor ve bekliyoruz. Finansın olduğu yerde yatırım olur, sanayi olur, iş olur, istihdam olur ve bereket olur.

Dijital para dünyada nasıl yer alacak Pandemi ile birlikte nasıl bir değişim olacak?

Dijital paranın dünyada gün geçtikçe geliştiğini gözlemliyoruz. Ancak bunun çok yakın bir gelecekte çok hızlıca kağıt paranın yerini alacağını söylemek pek mümkün görünmüyor. Neticede şu anda kullandığımız parada bankalardaki kaydı para. Biz kaydı para kullanıyoruz. Dijital paraların bunun yerini alması ancak çok farklı bir yeni dünya düzeninde mümkündür. Mevcut dünya düzenindeki dinamiklerinde buna rıza göstereceğini düşünmüyorum. Dolayısıyla dijital para kağıt paranın yerini hızla geçemeyecek.