Küresel ilaç sektöründe koronavirüs salgınına karşı ilaç ve aşı yarışı hızlandı. Dünya çapında 10 büyük ilaç şirketinden 8’ine sahip olan ABD ile Avrupa ve Japonya’daki dev ilaç şirketleri covid-19 tedavisine yönelik ilaç üretiminde sona doğru yaklaşıyor. Küresel şirketlerin pazar kapma savaşında yenik düşmek istemeyen ülkeler gibi Türkiye de yerli ilaç ve aşı üretme konusunda önemli bir başarı sağladı. Türkiye aşı ve ilaç savaşında başlattığı “milli mücadele”de başarıya ulaşmak noktasında gün sayıyor.

Geçen ayın ortalarında Analiz gazetesinde “İlaç sektöründe çetin aşı savaşı” başlıklı yazımızda ifade edilenler bugün iyice gün yüzüne çıktı. Küresel antibiyotik pazarında büyük zararlar yazan küresel ilaç şirketleri ‘mal bulmuş mağribi’ misali koronavirüs aşısı ve ilacını üreterek batıştan kurtulmak için tüm imkanlarını seferber ediyor.

Bugün ilaç sektöründe yaşanan olay şu… Dünyada mikropların antibiyotiklere karşı direncini artırması üzerine yeni versiyon ilaçları üretmeye çalışan ancak yüksek maliyetler sebebiyle bu işten vazgeçen ve çareyi sektörden çekilmekte bulan şirketlerin imdadına sanki küresel salgın koronavirüs yetişti. Ayakta kalmak isteyen global ilaç şirketleri virüse çare olacak ilaç ve aşıya sarıldı.

Antibiyotikçilerden atak

ABD’de koronavirüs sebebiyle ölen insan sayısının 6 bini geçmesi ve enfekte olan hastalar sayısında dünyada ilk sıraya yerleşmesi iflastaki veya büyük ekonomik krize giren Amerikan ilaç şirketlerini covid-19 alanında çalışmaya yönlendiriyor. ABD Başkanı Trump’ın ‘İlaç şirketlerine salgın ile ilgili çalışmalarını hızlandırmasını istedik’ açıklamasıyla birlikte gündeme oturan koronavirüs ilacı ve aşı üretimi konusunda en atak görünen antibiyotikte büyük paralar harcayıp başarısız kalan ve antibiyotik alanında yeni versiyon ilaç üretmeye gücü yetmeyen firmalar. 

Şirketler, antibiyotik alanında uğradığı zararı daha basit bir saha olan koronavirüs t ilacı ve aşısından karşılamak istiyor. New York Times’e göre Achaogen ve Aradigm şirketleri iflas etti. Novartis ve Allergan gibi ilaç devleri antibiyotikten çekiliyor. Diğer şirketler iflasa doğru ilerliyor.

En şanslı ilaç şirketi J&J

Dünya Sağlık Teşkilatı (WHO) Genel Müdür Yardımcısı Bruce Aylward’ın geçen ay başında Pekin’deki basın toplantısında koronavirüse karşı tek ilacın ABD’li Gilead Sciences’ın ürettiği Remdesivir olduğunu diğer yandan ilacı üreten Gilead’ın da CNN Business’e gönderdiği e-postada söz konusu ilacın Çin’de denendiğini ve başarı elde edildiğini açıklaması üzerine küresel ilaç şirketleri covid-19 salgınına daha fazla yoğunlaştı. Belki ilaç konusunda ilerleme sağlanmıştı ancak salgını önlemede en önemli tedavi aracı olan “aşı” konusunda ise henüz elle tutulur bir çalışma yoktu.

Öne çıkan biyoteknoloji şirketi AbbVie, İsviçreli Roche ve Japonya'nın Chugai Pharmaceutical şirketleri ile diğer küresel dev firmalar borsa kayıplarını da hesap ederek ilaçta büyük bir rekabet savaşı başlattılar.  Birçok küresel ilaç şirketlerinin yanında Amerikan Gilead Sciences’la birlikte Johnson&Johnson (J&J) ve Glaxo Smith Kline de covid-19 aşısına yöneldi. Ancak aralarından en şanslı olan (J&J) oldu.

ABD hükümetinin iki isteği

Trump hükümetiyle yakın dayanışma içinde olan resmi ABD Biyomedikal İleri Araştırma ve Geliştirme Kurumu (BARDA), koronavirüs vaka sayısının 200 bini geçmesi üzerine aşı çalışmalarını bir üst seviyeye taşıdı. Özellikle ilaçtan ziyade aşıyı Eylül ayına yetiştirmeye çalışan BARDA işbirliği yaptığı Johnson&Johnson (J&J) ilaç şirketine covid-19 aşısı ve antiviral tedavi araştırma ve geliştirmesi için 1 milyar dolar fon sağladı.  Söz konusu fon J&J’nin Janssen ilaç bölümünü daha da geliştirmeyi hedefliyor. Amerikan hükümetinin J&J’den istediği en önemli iki husus; küresel tedariki de içine alan bir üretim bandı kurması ve üretilecek aşının 2021 başında mutlaka hazır hale getirilmesi…

ABD’li BARDA sadece Amerikan şirketleriyle değil Avrupa’nın önde gelen ve bünyesine Aventis’in de eklenmesiyle yoluna devam eden Fransız ilaç ve aşı şirketi Sanofi ile de direkt temas halinde. Sanofi Pasteur Türkiye ve Avrasya Bölge Başkanı Emin Turan, “Geçen aylarda Covid-19’a karşı aşı geliştirme yolunda BARDA ile Rekombinant DNA temelli bir aşı geliştirmek için iş birliğine gittiğimizi duyurmuştuk. Şimdi de Translate Bio ile mRNA aşısı geliştirmek üzere yine çok önemli bir iş birliğine imza atıyoruz” diyerek covid-19’a karşı aşıda uluslar arası yeni işbirliğini duyuruyor.

Moderna aşıyı buldu, denedi

Yine ABD hükümeti destekli koronavirüs aşısı üzerinde çalışan başka bir ilaç şirketi Amerikan Moderna Health’ı da geliştirdikleri Moderna aşısının sonbahar aylarında sağlık çalışanları üzerinde deneneceğini belirtiyor. Moderna şirketi bu hafta başında Washington’da ilk aşama klinik çalışmaları kapsamında gönüllü katılımcılarda aşının denendiğini haber verdi.

Ulusal Alerji ve Enfeksiyon Hastalıkları Enstitüsü ile ortaklaşa geliştirilen Moderna aşısı, covid-19 virüsü dozlarından değil ribo nükleik asit denilen çeşitlendirilmiş RNA üzerinden yürütülüyor. Şirket yetkilileri MRNA da dedikleri usulle gerçekleştirdikleri aşının insanları korona hastası yapmadığını iddia ediyor.

Diğer taraftan yine küresel ilaç şirketlerinden İsviçreli Roche da koronavirüsün tedavisi ve aşısı çalışmalarında işbirliği yapmak üzere hükümetlere çağrıda bulundu. Roche CEO’su Severin Schwan, şirketin covid-19 test kitleri üretimini artırdığını talebin arzdan çok daha fazla olduğu için destek aradıklarını ifade etti.

Yerli ilaç ve aşıda milli mücadele

Covid-19 sebebiyle hasta vaka sayısının 1 milyonu, ölü sayısının 55 bini aştığı dünyada, küresel ilaç şirketlerinin yanında ülkeler kendi ilaç ve aşısını üretmek için kolları sıvadı. Hem halkının sağlığını korumaya yönelik adımlar atmak hem de küresel ilaç şirketlerinin pazar kapma savaşından zarar görmek istemeyen ülkeler yeni ilaç ve aşı üretimi konusunda milli bir mücadele savaşı başlattı.

Çin ve İran gibi ülkelerin yanında Türkiye’de covid-19’a karşı yerli ilaç ve aşı çalışmalarını ilerletti. Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mustafa Varank korona aşısı ve ilacı için seferber olduklarını ve 14 proje üzerinde yoğunlaştıklarını söyledi. Bakan Varank çalışmalara 18 milyon lira kaynak ayırdıklarını kaydetti. Araştırma bütçemizin tamamını bu işlere aktarabileceklerini belirten Varank, işi öyle ileri bir noktaya taşıyor ki, “Fon ve süreçleri hızlandırma açısından araştırmacılarımızın önünde hiçbir engel yok, yeter ki sonuç alsınlar” mesajı veriyor.

İlacı ürettik sıra aşıya geldi

“Türkiye’nin iyileştiren gücü” olarak bilinen Abdi İbrahim ilaç şirketi de Dışişleri ve Ticaret Bakanlığı’nın verdiği destekle covid-19’a karşı ilk parti yerli ilacı ürettiklerini ve Sağlık Bakanlığı’na teslim ettiklerini bildiriyor. Abdi İbrahim Yönetim Kurulu Başkanı Nezih Barut, üretilen ilacın Türkiye’deki tek üreticisi olduklarını, dünyada yüksek talep artışıyla karşı karşıya olan hammaddeyi Dışişleri ve Ticaret Bakanlığı’nın desteğiyle ülkeye getirerek üretimi gerçekleştirdiklerini söylüyor.

“Virüs tehdidinin en kısa sürede sonlanması için tüm imkanlarımızı devreye soktuk” diyen Nezih Barut, ürettikleri söz konusu ilacın tedavide birincil öneriler içinde olduğunu ve virüsle mücadeleye büyük bir katkı sunacağını ifade ediyor.

Sağlık Bakanlığı Aşı Bilim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Tarlan Mammedov da yerli aşıyla ilgili Akdeniz Üniversitesi’nde 1 aydan bu yana çalıştıklarını covid-19 virüsünün antijenlerini ‘Nicotiana Benthamiana’ adlı yeşil bitki yapraklarından üreterek ölümcül virüsten koruma gücüne sahip bir aşı geliştirdikleri bilgisini veriyor.